Morgunblaðið - 23.10.1994, Síða 25

24 SUNNUDAGUR 23. OKTÓBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 23. OKTÓBER 1994 25
JMwgtmlMbifrti
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
RÓUN síðustu mánaða í mál-
efnum Norður-írlands gefur
mikið tilefni til bjartsýni. Hinn
1. september sl. lýsti írski lýð-
veldisherinn því yfir einhliða að
hann myndi láta af ofbeidisverk-
um og væri reiðubúinn að taka
upp viðræður um friðsamlega
lausn á deilum mótmælenda og
kaþólikka á Norður-írlandi. Fyrir
rúmri viku lýstu samtök öfga-
sinnaðra mótmælenda einnig yfir
vopnahléi.
Bresk stjórnvöld hafa í aldar-
fjórðung neitað að ræða við
stjórnmálaflokkinn Sinn Fein,
hinn pólitíska arm hryðjuverka-
samtakanna IRA. Eftir söguleg-
an fund Johns Majors, forsætis-
ráðherra Bretlands, og Alberts
Reynolds, forsætisráðherra ír-
lands, í desember á síðasta ári,
var gefin út yfirlýsing um for-
sendur frekari samningavið-
ræðna. Helsta skilyrði þess, að
til þeirra yrði efnt, var að Sinn
Árvakur hf., Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Fein fordæmdi hryðjuverk og að
vopnahlé stæði í að minnsta kosti
þrjá mánuði.
Þó að vopnahlé IRA sé einung-
is tæplega tveggja mánaða gam-
alt gerði vopnahlésyfirlýsing
mótmælenda bresku stjórninni
kleift að rétta út sáttahönd. Á
föstudag sagðist Major vera
reiðubúinn að ganga út frá því,
þar til annað kæmi í ijós, að
vopnahlé IRA væri varanlegt. Þar
með væri hægt að hefja viðræður
við Sinn Fein. Samtímis greindi
breski forsætisráðherrann frá því
að ákveðið hefði verið að opna
lokaðar landamærastöðvar milli
Norður-írlands og írlands.
Deilur mótmælenda og kaþól-
ikka á Norður-írlandi hafa kostað
rúmlega þijú þúsund manns lífið
á undanförnum 25 árum. Áður
hafa vopnahlé verið boðuð en
ávallt hefur blóðugur harmleikur-
inn hafist á ný.
Enn á eftir að leysa mörg
vandamál áður^en friður ríkir á
Norður-írlandi 'og fleiri eiga
eflaust eftir að falla í valinn.
Breskir sérfræðingar telja að IRA
hafi undir höndum nægilegar
vopnabirgðir, þar á meðal af
sprengiefninu semtex, til að
halda uppi hermdarverkum í
fimmtán ár til viðbótar. Þá er
átján þúsund manna herlið Breta
á Norður-írlandi þyrnir í augum
kaþólskra íbúa.
Stærsta vandamálið, sem enn
er óleyst, varðar hins vegar fram-
tíðarstöðu Norður-írlands. Mót-
mælendur eru þar í miklum meiri-
hluta og þeir eru ekki reiðubúnir
að sameinast írska lýðveldinu.
Að sama skapi munu öfgamenn
úr röðum kaþólikka örugglega
eiga erfitt með að sætta sig við
niðurstöðu, sem í fælist, að
Norður-írland væri enn hluti af
Bretlandi.
En þó vandamálin kunni að
virðast óyfirstíganleg er samt
ástæða til bjartsýni. Það mun
aldrei finnast nein lausn með
vopnaskaki heldur einungis 'með
viðræðum. Áratugum saman
neituðu hvítir Suður-Afríkumenn
að eiga viðræður við Afríska þjóð-
arráðið og ísraelar við Frelsis-
samtök Palestínu. Að lokum kom
hins vegar að því að rökin fyrir
því áttu ekki við. Breytingar í
heiminum gerðu þessar aðferðir
úreltar.
Hið sama hefur nú gerst á ír-
landi. Auðvitað eiga Bretar og
írar, kaþólikkar og mótmælend-
ur, svipaðra hagsmuna að gæta.
Þeir hafa allt að vinna með sam-
vinnu; öllu að tapa með átökum.
Viðræður eru ávallt fyrsta skrefið
að samvinnu.
FRIÐARVON Á
N ORÐUR-Í RL ANDI
LÍFIÐ ER ALLT
fullt af tvískinnungi.
Það vonda sem ég vil
ekki, það gjöri ég, var
eitt sinn sagt. Og ekki
að ástæðulausu.
Stundum gerum við
okkur grein fyrir þessum tvískinn-
ungi en ekki alltaf. Eða hvað ein-
kennir tilaðmynda afskipti af þjóð-
málum fremur en tvískinningur og
hentistefna? Maðurinn hefur allar
götur frá því hann varð nokkurn-
veginn siðmenntaður einsog sagt
er búið í samfélagi hinnar heilögu
tvöfeldni einsog eðli hans og upplag
standa til. Eitt helzta einkenni þess
er auðvitað hið tvöfalda siðgæði.
Um það fjallar Kristur í 23. kap.
Mattheusarguðspjalls, þegar hann
talar um kölkuðu grafirnar — og
víðar. Hið tvöfalda siðgæði var einn
mesti styrkur hugsjónakaldra
kommúnista á árum áður. Þú mátt
ekki það sem ég má(!) Ég er á veg-
um sannleikans. Og réttlætisins. við
hin vorum bara á vegum þessa
brokkgenga lýðræðis sem er jafn-
brothætt og maðurinn sjálfur. En
úr þessum jarðvegi hins fullkomna
réttlætis og hins endanlega póli-
tíska siðgæðis spratt gúlagið.
Þessi tvöfalda afstað er auðvtað
enn alls ráðandi í samfélagi manns-
ins, ekkisízt í stjómmálum og list-
um. Angi af henni birtist t.a.m. oft
í heldur sakleysislegum umfjöllun-
um um bókmenntir, þegar þess er
einna vandlegast gætt hverjum á
að sleppa! Við höfum nefnilega búið
um okkur í þjóðfélagi hins þóknan-
lega.
Nú hefur brezka tímaritið The
Economist bent á að nýr fram-
kvæmdastjóri Atlantshafsbanda-
lagsins, Willy Claes, hafi ekki verið
með góð meðmæli, einsog blaðið
kemst að orði, þegar hann óskaði
eftir stöðunni þvíað hann og flokkur
hans gerðu sig á sínum tíma sek
um mörg dæmalaus mistök í mikil-
vægustu deilum um öryggis- og
varnarmál á Iiðum áratug, einsog
blaðið heldur áfram, hann var m.a.
andvígur því að settar yrðu upp
bandarískar stýriflaugar í Evrópu,
„Þetta er of alvarlegt dómgreindar-
leysi“, segir The Economist, „til að
hægt sé að afgreiða það með því
að nú séu „aðrir tímar“.“ Og sjálfur
forseti Bandaríkjanna hefur leikið
tveim skjöldum í af-
stöðu til utanríkis-
mála, einsog kunnugt
er. Menn geta söðlað
um, aðvísu. Það hafa
margir gert, ekkisízt
stjórnmálamenn. Og
það er augljóst að enginn ætlast til
þess að gamlar syndir séu grafnar
upp þegar nýr tími kallar nýja
menn, ef svo mætti segja, til for-
ystu í stjórnmálum. Þetta á bæði
við hér á landi og á vettvangi stjórn-
mála í útlöndum. Pólitískt siðferði
er þannig harla afstætt hugtak og
engin ástæða í raun og veru til að
taka það alltof hátíðlega. Sérhver
tími býr sér til sitt eigið siðferði.
Og þeir sem kallaðir eru til ábyrgð-
arstarfa víla ekki fyrir sér að skipta
um hest, jafnvel í miðri jökulsá
samtímans. Þeir fara ekki yfir þetta
fljót á neinu siðferði heldur vilja-
styrk og útsjónasemi. Og öllum
virðist sama á hvorum bakkanum
þeir hasla sér völl.
Hafa þær byltingar sem við
þekkjum úr sögunni leitt til ein-
hverra siðbóta sem hefðu annars
farið á mis við manninn í umhverfi
hans? Mér er það stórlega til efs.
Eða hafa þær breytt eðli okkar á
einhvern hátt? Eða afstöðu? Niður-
staða rússnesku byltingarinnar eru
mafíur og spilling^ auðhyggja,
græðgi og glæpir. Sýklarnir í þjóð-
félaginu sækja ævinlega að sárum
þess. Og lýðræðið er kaunum sleg-
ið, þótt það sé bezta lausnin sem
við þekkjum á þjóðfélagsvandanum.
En það er einfaldlega einsog náttúr-
an sjálf þvíað við erum einn þáttur
hennar. Og hún býður ekki uppá
neitt réttlæti, heldur grimmd. Mis-
kunnarleysi ef því er að skipta.
Útrýmingarbúðir ofbeldismanna
eru einsog hvetjar aðrar náttúru-
hamfarir sem við skiljum ekki. Samt
má vera að himnaríki sé í nánd, en
það er svo sannarlega ekki hér á
jörðu, heldur í fyrirheitum trúar-
bragða.
Stundum finnst okkur þeir ná
lengst sem við erum sannfærð um
að búi yfir minnstum hæfileikum
og mestum tvískinnungi. En þannig
er nú þetta líf einusinni án þess við
höfum skýringar eða viðhlítandi
skilgreiningar á takteinum. Jafnvel
forseti Frakklands sem hefur verið
dýrkaður einsog sólkonungur, eða
erkiengill, hefur nú verið staðinn
að því að vera sérstaktur aðdáandi
föðurlandssvikarans Pétains sem
var fyrir leppstjórn Þjóðveija í Vic-
hy og einkavinur Bousquet, yfir-
manns lögreglunnar þar, sem smal-
aði saman gyðingum til að flytja þá
í útrýmingarbúðir nazista. En
hvaða nýjar siðgæðiskröfur eru
gerðar til forseta Frakklands í ljósi
þessara upplýsinga? Erum við ein-
hveiju nær og er ekki öllum skít-
sama? Sólkonungurinn heldur
áfram göngu sinni inní eilífðina eft-
ir hinum rauða dregli og siðferðiskr-
öfur andspyrnuhreyfingar Frakka í
stríðinu gilda ekki lengur um þá
sem gengu af hægri trú Vichy-
manna 1971 og stofnuðu flokk sós-
íalista í Frakklandi það sama ár.
Það er ekki einsog réttlæti forsjón-
arinnar stjórni þessari vegferð. Það
er eitthvað jarðneskara við líf okkar
allra og þeirra sem stjórna þessum
blóðvelli; þeirra sem eru dýrkaðir
einsog goðkynja verur en eru í raun
og veru ekkert annað en holdgerð
ófullkomnun mannsins og vitnis-
burður um freistingar hans og
hentisemi. Vitnisburður um að það
er ekki guð sem gegnir ekki skyld-
um sínum, helaur kóróna lífsins,
mannskepnan. Hún hefur búið til
siðferði sem er ekki til í náttúr-
unni. En það er bara ekkert eitt
siðferði. Siðferði múslimans er ann-
að en okkar. Það er mannaþefur
að orðinu siðferði. Það er ekki
óhagganlegt einsog náttúrulögmál-
in. Það er breytingum undirorpið.
Eða eigum við kannski að segja
siðferði sé atferlisleg stökkbreyt-
ing?
Annar Frakki, Voltaire, taldi ekki
heldur það kæmi til greina að for-
sjónin stjórnaði lífi mannsins á jörð-
inni eftir sínum siðferðiskröfum og
yfirgaf þá trú endanlega þegar
þúsundir manna blásaklausra fór-
ust í landskjálftanum mikla í Lissa-
bon. Um það hef ég fjahað áður í
þessum pistlum. Það getur verið
spurningarmerki við þá fullyrðingu
að sköpunarverkið sé það bezta sem
hægt er að hugsa sér. Þarsem
maðurinn er á ferð upplifum við
hvorttveggja í senn, djöfuls afl og
engils veldi.
M
(meira næsta sunnudag)
HELGI
spjall
+
IMORGUNBLAÐINU í DAG,
laugardag, er frá því skýrt, að
tveir fimm ára drengir hafi hert
að hálsi leiksystur sinnar á leik-
skóla í höfuðborginni nú í vik-
unni, með þeim afleiðingum að
hún hætti að anda um tíma.
Farið var með stúlkuna á slysa-
deild og ekkert amar að henni nú en móð-
ir hennar segir í laugardagsblaði Morgun-
blaðsins, að hún líti á þetta atvik, sem
áminningu til allra um hvaða afleiðingar
ofbeldi geti haft í för með sér.
Sl. þriðjudag var frá því skýrt hér í blað-
inu, að nokkrir unglingspiltar hefðu gefið
17 ára pilti, sem sofnaði í samkvæmi, raf-
lost með þeim afleiðingum að hann hlaut
brunasár og var lagður inn á Landspítal-
ann vegna truflana á hjartslætti. Lýsingin
á þessum atburði var svofelld hér í blað-
inu: „Eftir að einn þeirra (unglinganna)
hafði sofnað festu hinir vír við hönd hans
og hleyptu á straumi oftar en einu sinni
með því að stinga vírnum í samband við
rafmagnstengil."
Fátt hefur vakið meiri athygli hér og
erlendis síðustu daga en fréttir frá Noregi
um að fimm og sex ára drengir hafi barið
litla stúlku og grýtt til ólífis. Hefur þessi
atburður orðið t.il þess að rifja upp þann
óhugnað, sem varð í Liverpool á Bretlandi
á síðasta ári, þegar tveir tíu ára drengir
drógu tveggja ára dreng út úr verzlunar:
miðstöð, misþyrmdu honum og drápu. í
frásögn fréttaritara Morgunblaðsins í
Kaupmannahöfn, sem birtist hér í blaðinu
sl. miðvikudag, segir ennfremur: „í Dan-
mörku hafa fjögur morð átt sér stað und-
anfarið eitt og hálft ár, sem fjórtán og
fimmtán ára krakkar hafa verið völd að
og hliðstæð mál hafa komið upp í Svíþjóð."
Á síðasta ári gerðist það í miðborg
Reykjavíkur, eins og menn muna, að ung-
lingsstúlkur réðust að jafnöldru sinni,
börðu hana og spörkuðu í hana með þeim
afleiðingum, að hún mun aldrei ná fullri
heilsu.
Eins og sjá má af þessu fer því fjarri,
að þeir atburðir, sem mesta athygli hafa
vakið í Noregi og Bretlandi eigi sér ekki
hliðstæður hér. Munurinn er einungis sá,
að enn hafa ofbeldisverk af þessu tagi
ekki leitt til dauða hér á íslandi. Hvað er
hér að gerast?
í fyrrnefndri frásögn Sigrúnar Davíðs-
dóttur, fréttaritara Morgunblaðsins í
Kaupmannahöfn, segir m.a.: „Spurningin,
sem brennur á vörum fólks víða á Norður-
löndum er, hvernig það geti gerzt, að þrír
fimm og sex ára guttar sparki og mis-
þyrmi fimm ára stúlku til bana eins og
gerðist í Þrándheimi á laugardaginn var.
Svarið er ekki einfalt en hluti af því er
brestur á uppeldinu, aukið ofbeldi í samfé-
laginu, hópsefjun og kvikmyndaofbeldi.
Þessar aðstæður er ekki aðeins að finna
í fjölmennum samfélögum, heldur einnig
á Norðurlöndum, því atburðurinn i Noregi
er ekki einstæður, þó að börnin, sem þátt
áttu í verknaðinum séu yngri en dæmi eru
um. Það skyldi enginn halda að atburður-
inn í Noregi geti ekki átt sér stað annars
staðar. Það er að hluta tilviljun háð, hve-
nær afleiðingarnar verða svo ógnarlegar."
Og ennfremur: „Þeir, sem fást við geð-
ræna meðferð barna eru yfirleitt sammála
um, að í slíkum tilfellum vanti eitthvað í
uppeldi barnanna ... Ofbeldi meðal barna
og unglinga virðist hafa vaxið undanfarin
ár og ýmsir, sem vinna meðal barna, hafa
bent á, að þau komi fram við hvert annað
af meiri hörku en áður. Afleiðingarnar eru
í versta faili morð en ýmiss konar misþyrm-
ingar eru heldur ekki óþekktar og um það
eru einnig íslenzk dæmi. Oft er bent á
vaxandi ofbeldi á heimilum, sem dæmi en
það dugar kannski ekki eitt sér til sem
skýring. Það sem virðist vera skelfilega
slæmt fyrir börnin er afskipta- og umhirðu-
leysi og það er ekki bundið við ljölskyld-
ur, sem eru félagslega illa stæðar, heldur
getur líka verið í fjölskyldum, þar sem
foreldrarnir gefa sér einfaldlega ekki.tíma
til að vera með börnunum."
HÉR ER KOMIÐ
j* að mesta vanda
Mestl vandl nútímasamfélags.
nútímasam- Hann snýst hvorki
um þorskleysi né
lélega afkomu fólks
og fyrirtækja heldur um tilfinningaleg og
sálræn vandamál uppvaxandi kynslóða.
Þekking á þessum þáttum mannlífsins
hefur stóraukizt á undanförnum árum.
Hún er mun meiri nú en fyrir aldarfjórð-
ungi, að ekki sé talað um fyrir hálfri öld.
Svo er fyrir að þakka vönduðum rannsókn-
um vísindamanna á sviði sálarfræði, upp-
eldisfræði, læknisfræði og þjóðfélags-
fræða. Við vitum meira nú en áður um
áhrif og afleiðingar margvíslegra athafna
t.d. foreldra á sálarlíf barna og unglinga.
Augu manna hafa t.d. opnazt fyrir því,
hversu afdrifaríkar afleiðingar það getur
haft fyrir börn, að sambandið við foreldra
þess og þá ekki sízt móður rofni, hvort
sem er um skemmri eða lengri tíma. Ör-
yggisleysið, sem af því leiðir fylgir þessum
einstaklingum alla ævi og hefur margvís-
leg áhrif á hátterni þeirra.
Áfengisneyzla á heimilum hefur ótrú-
lega skaðleg áhrif á börn og unglinga, sem
alast upp í slíku umhverfi. Bandarískar
rannsóknir sýna, að systkinahópur, sem
er alinn upp við þær aðstæður heldur út
í lífið með margvíslega fötlun. Eitt systkin-
anna tekur á sig ábyrgð vegna ofneyzlu
föður eða móður á áfengi og er sífellt í
því hlutverki með einum eða öðrum hætti
alla ævi. Verulegar líkur eru á því að eitt
eða fleiri verði geðveik og enn önnur firra
sig allri ábyrgð á umhverfi sínu.
Nú eru skilnaðir í tízku og sjálfsagt
þykir, að fólk skilji ef því sýnist svo. En
áhrif og afleiðingar skilnaðar foreldra
fylgja börnum þeirra alla ævi með einum
eða öðrum hætti. Það má færa sterk rök
að því, að þeir sem á annað borð taka á
sig þá ábyrgð að koma nýjum einstaklingi
í heiminn hljóti að axla þær byrðar, sem
því kunna að fylgja, þar til sá einstakling-
ur er fær um að standa á éigin fótum.
Þeir þrír þættir í daglegu lífi nútíma-
fólks, sem hér hafa verið nefndir, hafa
fylgt manninum alla tíð en áhrif og afleið-
ingar hafa ekki verið jafn vel þekktar og
nú. Og ábyrgðin er þeim mun meiri.
Rofin tengsl við foreldra og þá ekki sízt
móður, ofneyzla áfengis og skilnaðir, allt
á þetta þátt í að skapa öryggisleysi í lífi
barna og unglinga, sem haft getur hörmu-
legar afleiðingar. Til viðbótar koma svo
áhrif sjónvarps, myndbanda og tölvuleikja.
í fyrrnefndri frásögn fréttaritara Morgun-
blaðsins í Kaupmannahöfn er afar athygl-
isverður kafli, þar sem segir: „í blaðavið-
tali við norska blaðið „Verdens Gang“
sagði móðir eins drengjanna, að sonur
hennar héldi að fólk gæti bara staðið upp,
eftir að hafa verið drepið.“ Þessi ummæli
móðurinnar segja mikla sögu. Hvers vegna
heldur sonur hennar, að fólk geti bara
staðið upp, eftir að það hefur verið drepið?
Einfaldlega vegna þess, að þannig gengur
það fyrir sig í tölvuleikjum. Þar rís fólk
upp eftir að hafa verið drepið.
Sigrún Davíðsdóttir segir í ofangreindri
frásögn: „Það er ekki hægt að ræða þessi
» mál án þess að huga að áhrifum kvik-
myndaofbeldis. Á það er æ oftar bent, að
afskipta- og umhirðuleysi annars vegar
og sjónvarpsgláp hins vegar getur verið
slæm blanda. Stöðugar barsmíðar og of-
beldi, jafnt í teiknimyndum, kvikmyndum
og fréttum geta haft afdrifarík áhrif á
barn, sem varla er í neinu uppbyggilegu
sambandi við fullorðið fólk. Það fer líka
oft saman, að böm frá heimilum, þar sem
ofbeldi er fyrir, horfa meira á ofbeldisefni
í sjónvarpinu og það hamrar enn frekar á
ofbeldisviðbrögðum. Börn, sem sjálf eru
beitt ofbeldi eru líklegri til að grípa sjálf
til ofbeldisí I Danmörku stendur til að
setja lög til að draga úr ofbeldi. Þau bein-
ast hins vegar fyrst, og fremst að því að
vernda borgarana fyrir ofbeldi, ekki að
draga úr því. Það er líka skuggalegt, þeg-
ar svo er komið að setja þurfi lög um
skyldur foreldra við börn og þörfína á því
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 22. október
Morgunblaðið/RAX
að sinna þeim og kenna þeim muninn á
réttu og röngu.“
Hvað er til
ráða?
AÐ ÓBREYTTU
munum við Islend-
ingar verða vitni að
vaxandi ofbeldi hér
á landi og það mun
áreiðanlega ná til barna ekki síður en
unglinga eins og nú horfir. Þetta er þeim
mun hörmulegra, sem við höfum í raun
og veru alla möguleika á því hér í fámenn-
inu að byggja upp fyrirmyndar þjóðfélag.
Við megum ekki fljóta sofandi að feigðar-
ósi. Við verðum að taka upp andóf gegn
þessari þróun.
í samtali við Morgunblaðið sl. fimmtu-
dag um starfsemi svonefnds Sólstöðuhóps,
sem kveðst leggja áherzlu á „mannlegar
tilfinningar, íhugun og fleira, sem kemur
mannlífinu við“, segir Inga Stefánsdóttir
sálfræðingur m.a.: „Ég fjalla líka svolítið
um sinnuleysi. Hvort hugsast geti að
stærsta vandamál íslenzku fjölskyldunnar
sé í raun sinnuleysið. Að við nennum í
raun ekki að líta upp frá sjónvarpinu og
vinnustríðinu til að taka eftir hvert öðru.“
Hér víkur sálfræðingurinn að kjarna máls-
ins: Hér þarf að verða almenn breyting á
viðhorfi til þess, hvað skiptir máli. Fólki,
sem staðið hefur frammi fyrir raunveruleg-
um og alvarlegum vandamálum í lífi sínu,
ber saman um, að í einu vetfangi breytist
allt gildismat. Það sem áður skipti máli
er skyndilega einskis virði og nýtt verð-
mætamat kemur til sögunnar.
Við erum nýrík þjóð og höfum lagt gífur-
lega áherzlu á eftirsókn eftir margvísleg-
um veraldlegum verðmætum á undanförn-
um áratugum. En hvaða máli skipta þau
fyrir foreldra, sem skyndilega standa
frammi fyrir því, að barnið þeirra hefur
átt þátt í að fremja einhvern óhugnanleg-
an verknað og að það má kannski rekja
hann til afskipta- og umhirðuleysis heima
fyrir?
Ýmislegt bendir til þess, að viðhorf yngri
kynslóða séu að breytast. Þetta unga fólk
hefur alizt upp við allsnægtir, sem er
kannski ástæðan fyrir því, að það leggur
ekki jafn mikið upp úr glæsilegum hýbýl-
um og bílum og foreldrar þess gera og
gerðu. Með einum eða öðrum hætti þurfum
við að skapa það andrúm í samfélagi okk-
ar, að sálrænar og tilfinningalegar þarfir
uppvaxandi kynslóða eru mikilvægari en
veraldleg verðmæti og þeim þörfum þarf
að sinna af umhyggju og hlýju.
En jafnframt er ekki lengur hægt að
loka augunum fyrir því hvaða áhrif of-
beldi í kvikmyndum, sjónvarqi og tölvu-
leikjum hefur á ungt fólk. I frétt hér í
blaðinu sl. fimmtudag segir m.a.: „Miklar
umræður eru nú í Noregi um allt það of-
beldi, sem börn horfa á í sjónvarpi í kjöl-
far dauða hinnar fimm ára gömlu Silju.
Hefur Grete Berget, sem fer með málefni
barna í norsku ríkisstjórninni, tekið undir
með Gro Harlem Brundtland, forsætisráð-
herra, og Aase Kleveland, menningarmála-
ráðherra, en þær hafa lagt til að reglur
um ofbeldi í sjónvarpi og á myndböndum
verði hertar. Berget sagði í samtali við
dagblaðið Verdens Gang að hún fyndi til
algers vanmáttar gagnvart ofbeldi í sjón-
varpi. Segist hún ekki trúa, að einfaldar
lausnir finnist gegn því, ríkið geti ekki
ritskoðað allt það sjónvarpsefni, sem flæði
inn í landið. Vill ráðherrann koma á alþjóð-
legu samstarfi til að takmarka ofbeldi í
sjónvarpi og segir að það hefði átt að
gera fyrir löngu.
Sjónvarpsstöðvarnar hafa brugðizt
harkalega við ásökunum um of mikið of-
beldi og benda forsvarsmenn þeirra á að
það sé á ábyrgð foreldra, hvað börnin
horfi á í sjónvarpi. Undir þetta tekur Berg-
et að hluta. Niðurstaða kannana á sjón-
varpsáhorfi hafi sýnt að börn horfi of lengi
á sjónvarp á kvöldin og sjái þar með efni
fyrir fullorðna.“
Það er áreiðanlega rétt, að ríkið getur
ekki ritskoðað allt sjónvarpsefni. En
gleymum því ekki, að sjónvarpsstöðvum
og kvikmyndahúsum er stjórnað af fólki,
sem áreiðanlega hefur ekki síður áhyggjur
af þessari þróun en aðrir. Stjórnendur sjón-
varpsstöðva og kvikmyndahúsa og eigend-
ur myndbandaleiga og fyrirtækja, sem
flytja inn tölvuleiki geta sjálfir ákveðið
hvað þeir bjóða upp á. Þeir geta sett sér
eigin viðmiðunarreglur og með þeim hætti
útilokað versta ofbeldið úr þessum fjölmiðl-
um. Almenningur getur líka veitt þeim
aðhald með því að lýsa vanþóknun sinni á
myndefni, sem að mati fólks fer út yfir
eðlileg mörk t.d. með því að hætta viðskipt-
um við viðkomandi fjölmiðil. Slíkt aðhald
veitir fólk fjölmiðlum í dag eins og þeir
þekkja bezt, sem við fjölmiðla starfa.
Umræður sem þessar fara nú fram um
allan hinn vestræna heim, ekki sízt í
Bandaríkjunum, þar sem mest er framleitt
af ofbeldismyndum og óhugnanlegum
tölvuleikjum. Þar hafa þingmenn við orð
að banna ákveðna framleiðslu með lögum,
ef framleiðendur sjá ekki að sér. Við ís-
lendingar eigum að taka þessi mál til alvar-
legrar umræðu og leita lausna fyrir okk-
ur, sem er kannski auðveldara að finna
en víða ánnars staðar. Hér virðist gervi-
hnattasjónvarp t.d. ekki hafa fest rætur
að nokkru marki. Með samstarfi og sam-
stöðu almennings og fjölmiðlafyrirtækja
er hægt að ná umtalsverðum árangri. En
rætur vandans er að finna í lífsháttum
nútímans. Breyting á þeim er frumfor-
senda þess, að lögmál frumskógarins ráði
ekki ríkjum hér og annars staðar á næstu
áratugum.
„Við erum nýrík
þjóð og höfum
lagt gífurlega
áherzlu á eftir-
sókn eftir marg-
víslegum verald-
legum verðmæt-
um á undanförn-
um áratugum. En
hvaða máli skipta
þau fyrir for-
eldra, sem skyndi-
lega standa
frammi fyrir því,
að barnið þeirra
hefur átt þátt í að
fremja einhvern
óhugnanlegan
verknað og að það
má kannski rekja
hann til afskipta-
og umhirðuleysis
heima fyrir?“
i
4