Morgunblaðið - 17.12.1994, Qupperneq 26

26 LAUGARDAGUR 17. DESEMBER 1994
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
*
og straummælingar sýna að tengsl
frá djúpsjónum, þar sem kafbátur-
inn liggur, upp í efri lög sjávar eru
vart nokkur. Hugsanleg útbreiðslu-
leið er um rangsælis djúpstrauma
Norðurhafs og Norður-Grænlands-
hafs, og þaðan síðan með streymi
djúpsjávar yfir neðansjávarhrygg-
ina milli Grænlands, íslands, Fær-
eyja og Skotlands og áfram suður
í Atlantshaf. Þetta er langur og
seinfarinn vegur mældur í hundruð-
um ára, auk þess sem styrkur
geislavirkni dofnar á leiðinni við
blöndun. Fréttir sem bárust frá
Noregi fyrir nokkru og nú aftur frá
Rússlandi um að geislun frá kaf-
bátnum við Bjarnarey gæti borist á
Islandsmið eiga þannig ekki við rök
að styðjast. Að lokum tók Johan
Blindheim fram að best væri að láta
kafbátinn vera þar sem hann væri,
alls ekki ætti að reyna að lyfta hon-
um frá botni, fremur að hylja hann
á staðnum ef vildi.
Tveir aðrir fyrirlesarar, Paul
Budgett frá Nansen-rannsóknastöð-
inni í Bergen, og Björn Ádlandsvik
frá Hafrannsóknastofnuninni í
Bergen, fjölluðu næst um straumlík-
ön á umræddum slóðum Norður-
hafs. Þeir ræddu streymi um árósa
(ob og Yenisei), útbreiðslu mengun-
ar með aurburði og ísburði og að
lokum streymi með botnstraumum
norður á bóginn og vestur til Græn-
lands. Einnig ræddu þeir um sam-
vinnuna við Rússa á umræddu sviði.
Skýrsluhöfundiir spurði þegar hér
var komið hvað stæði að baki áhuga
hinna ýmsu aðila á rannsóknum og
á að ná t.d. kafbátnum upp frá sjáv-
arbotni. Svarið gaf Lars Föyn -
peningar til rannsókna; tæknileg
þekking varðandi kafbátinn og við
björgunarstörf; og e.t.v. þrátt fyrir
allt og ekki síst, fiskur og markaðs-
mál.
Næst fjallaði skýrsluhöfundur um
niðurstöður geislamælinga (Cæs-
ium-137) í sjónum við ísland (Elísa-
bet Ólafsdóttir o.fl. Geislavörnum
ríkisins). Þessar niðurstöður sýna
mjög lág gildi (minna en ein eining
(Bq/kg)) í fiski og um 3 einingar
(Bq/m) í sjó. Gildin frá norðurmiðum
reynast heldur hærri en frá suðurm-
iðum.
Breski fulltrúinn á fundinum
lagði til í lokin að hinir ýmsu aðil-
ar, sem láta sig málið skipta, þvrftu
að skipuleggja vel og samræma
aðgerðir sínar varðandi mælingar á
geislavirkni í Norðurhöfum og þann-
ig foi'ðast endurtekningar og annað
misræmi.
Lokaniðurstöður fundarins í apríl
1994 voru að fískveiðum á líðandi
stundu væri engin hætta búin af
kafbátnum við Bjarnarey né losun
Rússa á úrgangi í Karahaf, hvað
sem síðar yrði. Stöðugs eftirlits og
einnig líkanasmíði á hugsanlegri
dreifíngu geislunar væri þó þörf.
Eina áþreifanlega geislavirka meng-
unin af mannavöldum sem hefur
mælst til þessa í Norðurhafi má
eftir sem áður rekja til Sellafield á
Bretlandseyjum.
512 síðna minni í textavarpi.
65 watta magnari.
„Dolby Prologic Surround" magnari.
Stafrænn leiðréttingar-
búnaður (DCF).
Tveir bakhátalarar fylgja.
Þrír hátalarar í tækinu.
Höfundur er haffræðingvr
HUIuMCO
Fakafeni 11, sími 688005
Ný blóma- og
gjafavöruverslun
Blóm og gjafavörur við öll tækifæri
imiðjan
Grímsbæ, sími 588-1230
%

veitingahús - restaurant
Nýbýiavegi 20, Kópavogi, sími 45022
5 rétta máltíð kr. 1.250
Gerum tilboð fýrir 10 manns eða fleiri
ef maturinn er tekinn heim.
Borðið á staðnum eða takið með heim.
Litir: Einlitt beyki eða svart og svart með beyki,
bláum, gráum eða mahoní hurðum.
Ótal möguleikar á uppstillingu.
HIRZLAN
Lyngási 10- Garðabæ
Sími 654535.
Geislavirkir
hafstraumar
Á undanförnum
árum hefur í fjölmiðl-
um aftur og aftur skot-
ið upp fréttum varð-
andi hugsanlega
mengun frá geislavirk-
um úrgangsefnum í
hafinu. Höfundur
þessa greinarkorns
hefur hvað eftir annað
svarað fyrir þessar
fréttir og reynt að út-
skýra málið frá haf-
fræðilegu sjónarmiði
hvað snertir íslands-
mið. Réttar upplýs-
ingar um þessi mál
skipta okkur miklu
vegna ímyndar fisks
af íslandsmiðum á fiskmörkuðum
erlendis.
Hér áður var einkum rætt um
geislavirkni frá Sellafield í Bret-
landi. Mælingar sýna að áhrifa það-
an gætir norður í höf. Mælingarnar
hafa jafnframt reynst notadrjúgar
til ákvörðunar á hafstraumum sam-
hliða venjulegum sjórannsóknum,
hvaða skoðun sem annars er höfð
á málinu. Tekið skal fram að styrk-
ur geislunar frá Sellafield í Norður-
hafi er 1/10 til 1/100 þess sem er
í Norðursjó og 1/1000 þess sem er
í írlandshafmu, styrkur sem að
mati sérfræðinga telst vera langt
undir hættumörkum. Full ástæða
er þó til að vera á verði gagnvart
slíkri meinsemd.
Á síðari árum hefur athyglin svo
beinst að geislavirkni frá fyrrum
Sovétríkjunum (Tsjernóbíl, losun í
Karahaf og Barentshaf, kafbátur
við Bjarnarey).
Af gefnu tilefni óskaði höfundur
eftir umræðu um málið í vinnunefnd
haffræðinga hjá Alþjóðahafrann-
sóknaráðinu, nefnd sem fjallar um
hafrannsóknir á Norður-Atlants-
hafi. Síðast var fjallað um málið á
fundi í Bergen á apríl 1994. Fjórir
fyrirlestrar sérfræðinga voru fluttir
og skal hér á eftir segja frá efni
fundargerðar þar um, reyndar
skrifuð af höfundi, og samþykkt
af fundarmönnum. Næst verður
fjallað um málið í vinnunefnd haf-
fræðinga hjá Alþjóðahafrannsókna-
ráðinu í Oban á Skotlandi í apríl
1995.
Dr. Lars Föyn, hafefnafræðingur
á Hafrannsóknastofnuninni í Berg-
en, fjallaði um geislavirkni í Kara-
hafi og frá sokkna kafbátnum
„Komsomolets" við Bjarnarey. Föyn
gat þess fyrst að aðeins lítill hluti
Norðurhafs væri fiskislóð. Geisla-
virkni í fiski í Barentshafi var mest
Svend-Aage
Malmberg
á tímum kjarnorku-
vopnatilrauna á sjötta
og sjöunda áratugun-
um (80 einingar
(Bq/kg)). Síðan hefur
hún farið stöðugt
lækkandi (minna en 10
einingar sem eru nátt-
úruleg viðmiðunar-
mörk). Fiskur í ám og
vötnum á norðurslóð
er mun geislavirkari
(20.000-30.000 eining-
ar) og stafar það m.a.
af slysinu í Tsjernóbíl
1987.
Áhrifa slyssins
gætti einnig í Eystra-
salti og síðar við Nor-
egsstrendur. Reyndar stafar geislun
sem nú mælist í Norðurhafi frá
endurvinnslustöðinni í Sellafield, en
mengunar frá Karahafi gætir
hvergi nema inni á fjörðunum á
Novaya Semlya. Sömu sögu er að
Lokaniðurstöður fund-
arins í apríl 1994 voru
þær, segir Svend-Aage
Malmberg, að fiskveið-
um á líðandi stundu
væri engin hætta buin
af kafbátnum við
Bjarnarey hvað sem
síðar yrði.
EIMABIO
MITSUBISHI OG
FINLUX SJÓNVÖRP
Visa og Eurocard raðgreiðslur.
28" BLACK INVAR
SUPER MYNDLAMPI
segja frá kafbát.num við Bjarnarey.
Hann liggur á 1.650 m. dýpi. Frá
honum stafar vart nokkur hætta
fyrir fisk að mati Lars Föyn, Cæs-
ium-137-innihaldi hans, um 600
grömm, og Strontium-innihaldi, um
300 grömm, má jafna við 500 kg
Cæsium-137 og 8.000 tonn af
Strontium í einum rúmkílómetra af
sjó. Frá Sellafield-stöðinni bárust
300-400 kíló af Plútoni á 30 árum,
en í kafbátnum eru 10 kíló af Plút-
oni. Plúton frá Sellafield hefur fund-
ist í seti næst afrennsiinu (90%) en
lítt ofar í fæðukeðjunni.
Vistfræðileg áhrif plútons frá
nefndum kafbát eru þannig talin
fremur óveruleg samkvæmt áliti
Lars Föyn.
í framhaldi af máli Lars Föyn
ljallaði dr. Johan Blindheim, hafeðl-
isfræðingur á Hafrannsóknarstofn-
uninni í Bergen, um hugsanlega
dreifingu á geislavirkni frá sokkna
kafbátnum við Bjamarey á fiskislóð-
um. Bæði mælingar á ástandi sjávar
RdFKEKJOOERZLUh ISLflNDS If
Skútuvogi 1 b, Reykjavík.
Sími: 688660 - Fax: 680776
munXlAn