Morgunblaðið - 19.02.1995, Blaðsíða 12

Morgunblaðið - 19.02.1995, Blaðsíða 12
12 SUNNUDAGUR 19. FEBRÚAR 1995 MORGUNBLAÐIÐ * A meðan Lech Walesa leikur borðtennis við skriftaföður sinn í for- setahöllinni í Varsjá væna andstæðingamir hann um valdníðslu og -------»-------------- hroka.Asgeir Sverrís- son hefur fylgst með framgöngu forseta Póllands og fjallar um valdabaráttuna eystra og hlutskipti frelsishetjunnar ALEXANDER Kwasniewski (neðst t.v.) ásamt félögnm sínum í Lýðislega vinstribandalaginu er flokkurinn vann sigur í þingkosning- unum í september 1993. Kwasniewski þykir líklegt forsetaefni vinstri manna í kosningunum í haust og hugsanlegt er að hann hafi verið skotmark forsetans í valdastríðinu í Varsjá síðustu vikurnar. EG mun treysta lýðræðið í sessi - með lýðræðislegum, hálf-lýðræðislegum eða ólýð- ræðislegum aðferðum.“ Þessi speki hraut af vörum Lech Wa- lesa, forseta Póllands, árið 1989 og vakti þá einkum kátínu. Walesa kemst að sönnu oft sérkennilega að orði en nú telja margir landa hans að þessi orð forsetans hafi reynst ávísun á það sem koma skyldi. Óvissa ríkir á stjórnmála- sviðinu, forsetinn er vændur um valdníðslu og hroka og fyrrum aðdáendur hans flykkjast yfir í lið hatursmannanna. Baksvið þessara atburða er forsetakosningar sem verða í Póllandi í haust. Dagar frelsishetjunnar á valdastóli kunna senn að vera taldir en ljóst er að Lech Walesa getur enn komið and- stæðingum sínum á óvart. Harðvítug valdabarátta Walesa við þingheim og forsætisráðherra hefur orðið til þess að vekja at- hygli á þeirri pólitísku einangrun sem einkennir stöðu forseta Pól- lands nú um stundir. Á meðan stuðningur við forsetann hefur farið hraðminnkandi hefur hann lokað sig af í forsetahöllinni þar sem hann mun einkum iðka þá göfugu íþrótt borðtennis ásamt skriftaföður sínum, séra Francisz- ek Cybula. Valdamesti maður „hirðarinnar“, eins og Pólveijar nefna gjaman hópinn í kringum Walesa, er Wieczyslaw Wac- howski, fyrrum bílstjóri forsetans og maður með vafasama fortíð. Lögfræðilegur ráðunautur forset- ans, Lech Falandysz, þykir „sóf- isti“ hinn mesti og er iðulega vændur um að bera takmarkaða virðingu fyrir réttarkerfmu. Þjófhræðsla smábóndans Ásakanirnar eru kunnuglegar. Andstæðingar forsetans væna hann um að hafa spillst af valdinu og nokkrir fyrrum samstarfsmenn hans eru sammála. Adam Michnik, sem í eina tíð var einn af þekkt- ustu leiðtogum lýðræðishreyfíng- arinnar Samstöðu en er nú rit- stjóri dagblaðsins Gazeta Wy- borcza, sagði nýlega í blaði sínu: „Walesa er smábóndi og smábónd- inn á kofann sinn, hlöðuna sína og kúna sína. Hver sá sem reynir að svipta hann þessu er þjófur. Þjófinn verður að hrekja á brott. Walesa á forsetahöllina sína. Hann telur hana eign sína og álítur hvern þann sem reynir að taka hana frá honum þjóf. Og þjófínn verður því að hrekja á braut.“ Annar gamall samstarfsmaður forsetans, Bogdan Borusewicz, sem barðist um árabil við hlið Walesa gegn alræði kommúnis- mans, sagði á dögunum: „Forset- inn er tilbúinn til að gera hvað sem er til að halda vöidum.“ Hlutskipti merkustu frelsishetju Austur-Evrópu er að sönnu dapur- legt. Pólveijar voru í fararbroddi þjóðanna í Mið- og Austur-Evrópu er þær hrundu af sér oki kommún- ismans. Walesa varð holdgerving- ur frelsisástar pólsku þjóðarinnar Valdatafl LECH Walesa hefur staðið í ströngu að undanförnu. I og hefur notið gífurlegrar virðing- ar erlendis. Sú virðingarstaða hef- ur ekki nýst honum á heimavelli sem ætla mætti. Þvert á móti hafa yfírburðir hans í pólskum stjórn- málum nánast orðið að engu á undraskömmum tíma. Ljónstyggur forseti Hvernig má það Vera að póli- tískt lukkhjól hetjunnar hafí snúist með þessum hætti? Ástæðan er einkum tvíþætt. Þrátt fyrir um- talsverðar efnahagsframfarir hef- ur pólitískt minnisleysi lagst yfir pólsku þjóðina eins og raunar fleiri þjóðir í austanverðri Evrópu. Um- skiptin. erfíðu frá miðstýringu til markaðsbúskapar hafa getið af sér pólitískan doða. í annan stað hefur Walesa gert flest annað en að eld- ast með virðuleika í embætti. Hann er óþolinmóður, tundurþráð- ur hans er stuttur og hann fær ekki dulið andúð sína á tilteknum hópum, ekki síst menntamönnum. Þrátt fyrir að hafa sýnt umtals- verða slægð og pólitíska hæfíleika á árum áður á hann erfitt með að fallast á málamiðlanir og virð- ist á stundum ófær um að laga sig að breyttum aðstæðum á stjórnmálasviðinu. Deila Walesa og ríkisstjórnar- innar þótti enn eitt merki þessa. Walesa hótaði að senda þingið heim færi það ekki að vilja hans en þingheimur hugðist svara fyrir sig með því að leggja fram kæru á hendur forsetanum. Walesa tókst að lokum að þvinga Waldem- ar Pawlak til að segja af sér emb- ætti forsætisráðherra en það gerði hann með því að skapa hættu á pólitískri upplausn og óvissu um stjórnarskrá landsins. í Póllandi fullyrða margir að Walesa hafi með þessu viljað koma fram eina ferðina enn sem „sterki maðurinn" í pólskum stjómmálum til að auka sigurlíkur sínar í forsetakosning- unum í nóvember. Ein kenningin er sú að Walesa hafi ákveðið að láta til skarar skríða gegn Pawlak nú af ótta við að hann yrði í framboði í forseta- kosningunum. Þessi kenning er hæpin ekki síst þar sem nokkuð almenn samstaða er um að lítil eftirsjá sé í Pawlak, þar fari mað- ur lítilla sanda og sæva. En aðferð- ir forsetans þykja vafasamar. Þannig varð valdabarátta þessi til þess að óskipað var í embætti ut- anríkisráðherra og varnarmála- ráðherra Pólands svo vikum skipti. Ný samsteypusljórn? Nú er svo komið að óvíst er hvort Jozef Oleksy, þingforseta og fyrrum kommúnista, sem tilnefnd- ur hefur verið í embætti forsætis- ráðherra, takist að mynda nýja samsteypustjórn vinstri flokk- anna, Lýðræðislega vinstribanda- lagsins (fyrrum kommúnista) og Bændaflokksins (fyrrum undirsáta Kommúnistaflokksins). Walesa hyggst sýnilega taka sér eins kon- ar neitunarvald hvað ráðherra- embætti varðar og vera kann að forsetinn knýi með þessu fram nýjar þingkosningar í Póllandi. Bandalagsmenn eru þegar teknir að búa sig undir kosningar mistak- ist stjómarmyndun Oleksys. Innan bandalagsins hafa þær raddir gerst háværari að undan- förnu að Bændaflokkurinn sé dragbítur á allar umbætur og framfarir á efnahagssviðinu. Þá er flokkurinn vændur um einangr- unarhyggju en pólskir vinstri menn hafa engar efasemdir um ágæti aðildar að Evrópusamband- inu og Atlantshafsbandalaginu. Spillingarorð hefur einnig farið af flokknum, sem dregið hefur úr skriðþunga ríkisstjórnarinnar. Walesa hefur tekið undir þennan málflutning stærsta stjórnmála- flokksins, sem ályktaði að nóg væri komið af samstarfinu við Bændaflokkinn og ákvað að snú- ast gegn Pawlak. Þessi sundrung kann að styrkja stöðu forsetans °g þingkosningar í ár myndu trú- Iega verða til þess að auka líkur á því að hann næði endurkjöri í haust. Otti við Kwasniewski? Walesa hefur treysta stöðu sína áður tekist að með þessum JOZEF Oleksy, fyrrum þingforseta og félaga í pólska Kommúni- staflokknum, hefur verið falin sljórnarmyndun. Hann á í vænd- um erfiða glímu við Lech Walesa. hætti og er þess skemmst að minn- ast er hann þurrkaði út alla and- stöðu innan Samstöðu með því að stuðla að klofningi hreyfíngarinn- ar. Sá klofningur leiddi aftur til þess að mið- og hægri flokkarnir töpuðu síðustu þingkosningum. Vera kann að skotmark forsetans nú hafi ekki verið forsætisráðherr- ann, hinn lánlausi Waldemar Pawlak, heldur Alexander nokkur Kwasniewski, ungur og ágætlega skjávænn leiðtogi Lýðræðislega vinstribandalagsins. Líklegt þykir að Kwasniewski verði frambjóð- andi vinstri manna í forsetakosn- ingunum í nóvember og kannanir gefa að hann muni vinna auðveld- an sigur á Walesa. Þannig kann tilgangurinn með aðförinni að Pawlak að hafa verið sá að þvæla Kwasniewski inn í stjórnmálabar- áttuna í því augnamiði að koma á hann pólitískum höggum fyrir haustkosningarnar. Með því að knýja fram afsögn forsætisráðherrans, sem ætla má að leiði til minnkandi ítaka hins afturhaldssama Bændaflokks, hefur Walesa enn á ný tekist að hrista upp í pólskum stjórnmálum. Skoðanakannanir gefa til kynna að almenningur sé heldur sáttur við þessar aðgerðir forsetans. Walesa lítur á sig sem miðpunkt pólsks stjórnmálalífs og hefur raunar oftlega vikið að þessari stöðu sinni á undanförnum árum. Þannig lýsti hann hlutverki sínu eitt sinn með sérlega áhrifamiklum hætti: „Hér þarf að ríkja pólitískur stöðugleiki; ríkisstjórnin er vinstri fóturinn, þingið sá hægri og ég er þar á milli.“ Valdabarátta varð til þess að kalla fram nýja stöðu í pólskum stjórnmálum er vinstri flokkarnir unnu sigur í síðustu þingkosning- um. Nú er hættan sú að valdabar- átta stjórnmálamanna verði til þess að draga enn frekar úr þátt- töku almennings í pólsku stjórn- málalífi auk þess sem efnahags- umbótum kann að vera stefnt í voða. Lítil kosningaþátttaka hefur einkennt lýðræðisþróunina í Pól- landi, svo mjög raunar að telja má það sérstakt áhyggjuefni. Valdabarátta þings og forseta er að vísu kunn t.a.m. frá Bandaríkj- unum en þessi togstreita sýnir að umbreytingaskeiðinu er hvergi nærri lokið í Póllandi. Slíkar deilur um algjör grundvallaratriði í sjálfri stjórnskipun landsins leiða í ljós að Pólveijar eiga, líkt og fleiri þjóðir Austur-Evrópu, mikið starf óunnið áður en þeir geta samlag- ast lýðræðisríkjunum í vestri.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.