Morgunblaðið - 09.04.1995, Qupperneq 11

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 9. APRÍL1995 B 11
gangandi í leikhúsið. Það er yndis-
legt að ganga í hlýju kvöldinu, létt-
klæddur í sólarlaginu, hér í hita-
beltinu skellur myrkrið á á nokkr-
um mínútum.
Fyrsta leiksýningin
Götur eru hálfmyrkvaðar, leik-
húsið óupplýst, en þegar sýningin
hefst birtir. Ljósabúnaður og lýsing
virðist ekki vera spöruð hér. Leik-
sýningin byggir á gamalli sögu frá
nýlendutímanum. Sýningin er
mjög háð bókinni, inná milli geng-
ur leikari fram á mitt svið með
risastóra bók og les upp úr henni
texta sem áhorfendur virðast
kunna utanbókar. Þetta er ein ást-
sælasta saga Kúbana um múlatta-
stelpuna Ceciliu Valdes og ber
bókin og leikritið nafn hennar.
Þetta er 19. aldar rómantík um
samskipti kynþáttanna, ást og af-
brýði, þar sem brúðguminn er
drepinn á brúðkaupsdaginn af
vonbiðli brúðar. Brúðurin er múl-
atti, brúðguminn hvítur en vonbið-
illinn svartur. Við hittum aðalleik-
konuna Adriu Santana og meðan
hún leggur á sig gerfi múlatta-
stúlkunnar segir hún okkur frá
innihaldi verksins. Hún talar góða
ensku, segist eiga dóttur sem vilji
endilega verða leikkona og hún
hefur áhyggjur útaf því. Fyrir
nokkrum árum þáði Adria boð til
Svíþjóðar, Sviss og Spánar með
einleik sinn sem hafði slegið í gegn
í Havana. Hún sagðist hafa orðið
himinlifandi yfir kaupinu sem
henni var boðið, en þá var komin
sú breyting á að hún mátti hirða
það sjálf, áður hafði allt runnið til
ríkisins enda listamenn á launum
hjá ríkinu. Hún lék í Stokkhólmi
fyrir spænskumælandi fólk þar.
En henni brá heldur betur í brún
þegar hún fékk útborgað. Því
fylgdu endalaus útgjöld, dregið var
af upphæðinni í skatt til sænska
ríkisins, síðan þurfti hún að greiða
ljósamanni kaup og ýmsa aðstoð
aðra auk leigu á sal svo lítið var
eftir af fénu. Þetta hafði hún aldr-
ei upplifað áður. Heima á Kúbu
var henni lagt allt til og hún gat
hirt sín laun óskert án þess að
borga skatt eða fylgikostnað.
Næturspjall
Eftir leiksýningu löbbum við
meðfram stöndinni heim til kunn-
ingjakonu gestgjafa okkar, sem
ætlar að bjóða okkur uppá hress-
ingu. Adrienne er kanadísk
menntakonu sem hefur sest að á
Kúbu. Hún er áfjáð í að heyra
nýjustu fréttir að heiman, því hún
elskar ísland og hefur sótt það
heim og ferðast um allt landið.
Besta vinkona hennar, Ingibjörg
skáld, á þar heima. Eiginmaður
Adrienne er bandarískur frétta-
maður hjá Reuter og skrifar einnig
greinar frá Kúbu fyrir bandarísk
og ensk blöð. Adrienne er skóla-
stjóri í sendiráðsskólanum þar sem
útlendum börnum er kennt á
ensku. Húsakynni eru glæsileg og
íburður í húsgögnum, en Adrienne
segir erfitt fyrir jafnvel sig að afla
matar þessa stundina. Hún leiðir
okkur útí garðholuna sína milli
húss og gangstéttar. Þar ræktar
hún grænmeti. Hún segist hafa
stungið upp illgresi og runna og
rækti nú fljótsprottið grænmeti og
kryddjurtir sem nægi sér og gest-
um sínum allt árið. Hún ber okkur
ljúffenga kartöflusúpu með gulrót-
arbragði, en hún sagðist krydda
hana með gulrótargrasinu meðan
rætumar sjálfar væru að spretta.
Adrienne segir pappírsskortinn
verstan fyrir skólana, en fjöldi
stofnana og samtaka í Evrópu og
Kanada sendi gjafir: pappír, bæk-
ur, skriffæri og önnur námsgögn
og það bjargi málum þessa stund-
ina. En hún er hress og bjartsýn
og við finnum ekki fyrir þeirri dep-
urð hjá henni sem okkur finnst
hijá hjónin okkar innst inni. Bak
við stolt þeirra þykjumst við finna
fyrir depurð þeirra, kannske dep-
urð einangrunar. Adrienne er eins
og fuglinn frjáls og flýgur til Evr-
ópu hvert ár, en þau sem nú mega
FYRIR utan sum leikhúsin eru seldar handbrúður og grímur úr pappamassa. Pappírs-
skortur er mikill á Kúbu og leikskrár og skriflegar upplýsingar vandfengnar.
ferðast úr landi án sérstaks leyfis
stjómvalda, eru fjötruð vegna
gjaldeyrisskorts. Nú getur hver og
einn dvalist allt að 11 má'nuði er-
lendis í fríi eða vinnu án þess að
tapa réttindum sínum og lífeyri.
Þó eru kvaðir á læknum og kennur-
um, þeir eru verðmætastir þjóðinni
og menntun þeirra einna dýmst
ríkinu. Eftir byltingu 1959 fóru
3.000 læknar af 6.000 úr landi og
það hefur verið ákaflega dýrt að
byggja upp og bæta heilbrigði-
skerfið, mennta til þess fólk og
byggja sjúkrahús. fyn læknishjálp
er ókeypis og þau lyf sem fram-
leidd eru í landinu.
„Vinir okkar flúðu til Miami á
sínum tíma. Þetta em hjón sem
vom á okkar aldri þegar þau fóru
úr landi. Þeim hefur vegnað nokk-
uð vel, þá var öllum Kúbönum sem
fóru ólöglega úr landi fagnað og
hampað fram yfir alla flóttamenn
aðra frá fátækum löndum Suður-
og Mið-Ameríku. En nú em þau
orðin gömul og veik og hafa ekki
ellitryggingu og reyna að finna
LEIKARAR bera saman bækur sínar. Adria Santana
og Erlingur Gíslason skiptast á skoðunum.
leið til að snúa til baka. Annars
hafa Kúbanir í Norður-Ameríku
fallið vel inn í þjóðfélagið. Rúm
milljón Kúbana er nú búsett í
Bandaríkjunum.“ Adrienne lýsir
fyrir okkur samfélaginu í Miami á
Flórídaskaga sem kallað er Litla
Havana. Þar búa 700.000 Kúban-
ir, þar er töluð spænska og þar
er drukkið romm á börunum og
reyktir Havanavindlar, salsa-mús-
ík hljómar á hveiju horni og rúmba
dönsuð á næturklúbbunum. Þar er
hægt að búa allt sitt líf án þess
að tala ensku eða semja sig að
amerískum siðum. Fyrstu Kúban-
imir sem flúðu eftir og um bylt-
ingu voru flestir auðugir og voru
búnir að koma fé sínu yfir til
Bandaríkjanna. Þeir sem fylgdu í
kjölfarið af pólitískum ástæðum
voru flestir hámenntaðir, en þeir
flúðu Kúbu þegar ljóst var fyrir
1965 að Castro myndi innleiða
sósíalisma. Stjórnvöld létu þetta
fólk afskiptalaust flytja úr landi
þótt ljóst væri að þjóðfélag og
efnahagslíf biði mikinn hnekki
vegna þessarar blóðtöku. Næstu
árin hélt flóttinn áfram og fólk
fékk leyfi til að fara úr landi, oft-
ast til að sameinast fjölskyldum
sínuin í Bandaríkjunum. Þessar
fyöldskyldur greiddu oft Castro-
stjórninni allt að 10.000 Banda-
ríkjadollara til að flýta fyrir leyfinu
og átti það að heita að verið væri
að borga til baka menntun þess
sem úr landi flutti og sá hafði feng-
ið ókeypis. Þegar Kúbani sótti um
leyfi til að flytjast úr landi missti
hann samstundis vinnuna. Þegar
hann fékk svo jákvætt svar og
vegabréfsáritun mátti hann aðeins
taka með sér þær pjönkur sem
hann gat haft með sér í farangrin-
um. Arið 1980 var gerður samn-
NÝLENDURÓMANTÍK. Mál-
verk eftir Victor Patricio
Landaluze (1828-1889).
ingur milli Kúbustjórnar og stjórn-
ar Carters Bandaríkjaforseta að
innan ákveðins tímabils mættu
Kúbanir koma inn í landið eins
margir og vildu. Þessi fjöldaflutn-
ingur hundrað tuttugu og fímm
þúsund Kúbana sem tók land í
Bandaríkjunum þennan mánuð var
kallað „mariel“ eftir Mariel-höfn-
inni á Kúbu þar sem fólkið lagði
frá landi. Um 1.300 farartæki,
smábátar, fiskibátar og seglskút-
ur, tóku þátt í þessum flutningi
yfir til Flórída og græddist mörg-
um Bandaríkjamönnum heilmikið
fé meðan á þessu stóð. Castro
notaði tækifærið og losaði sig í
leiðinni við þúsundir fanga, þar á
SÓLIN lokuð úti en golunni
hleypt inn. Þó fer hitastigið
sjaldan yfir 32 gráður á
Kúbu, eyjunni grænu.
meðal smákrimma og stórglæpa-
menn, einnig homma, en samkyn-
hneigð var talin saknæm eins og
í svo mörgum öðrum löndum á
þessum árum. Stór hópur þessa
fólks settist svo að í Miami og
þykir hafa staðið sig afar vel. Þeir
voru kallaðir „ormarnir" eða gus-
anos af löndum sínum sem heima
sátu. En nú hafa ormarnir náð
yfirtökum í byggingariðnaðinum,
ótrúlegur fjöldi þeirra skipar
stjórnunarstöður í fjármálakerfinu
og Miami er orðin ein aðalbankam-
iðstöð allra Suður-og Mið-Amer-
íkuviðskipta við Bandaríkin. Þarna
á sér líka stað peningaþvottur eit-
urlyfjasalanna, því mafían á auð-
vitað sína fulltrúa meðal kúbönsku
innflytjendanna.
„Eftir mariel-flóttann gerðu
Kúba og Bandaríkin með sér samn-
ing um að Bandaríkin gæfu út
20.000 landvistarleyfi á ári, og
þannig fengi fólk að flytjast lög-
lega inn í Bandaríkin. En þennan
samning hafa Bandaríkjamenn
ekki haldið því frá 1980 hafa ein-
ungis að meðaltali um 1.000
manns fengið áritun á ári. Aftur
á móti er þeim sem flýja á ólögleg-
an hátt, með því að ræna bátum,
ferjum eða flugvélum, fagnað sem
hetjum við komuna til Bandaríkj-
anna. Castro hélt þó sínu striki,
öllum er leyfílegt að flytja úr landi
geti hann sýnt löglega pappíra frá
landinu sem hann er að flytja til.
Castro taldi þessar góðu móttökur
sem sjóræningjakúbanir fengju
vera lið í áróðri Bandaríkjastjórnar
gegn sér og stjórninni og eftir að
ferju var rænt í höfninni í ágúst
sl. með fólki sem ekki vildi flýja
land og bað um flutning aftur til
Kúbu eftir að ferjan komst til
Flórída gaf Castro út yfírlýsingu:
„Ef Bandaríkjastjórn breytir ekki
strax um stefnu og hættir að hvetja
fólk til ólöglegs flótta frá Kúbu,
munum við láta strandgæsluna
hætta öllum afskiptum af bátum
sem ætla að sigla frá Kúbu .. .
við munum ekki hindra nein skip
eða báta sem koma frá Bandaríkj-
unum til að safna saman fjölskyld-
um og kúbönskum borgurum. Ég
held við finnum engin önnur. úr-
ræði. Við getum ekki lengur haldið
áfram að vera strandgæsla fyrir
Bandaríkin.“
Eftir þessa stefnubreytingu og
yfirlýsingu stóð Bandaríkjastjórn
frammi fyrir þeirri hættu að nýr
„mariel“-flótti stæði fyrir dyrum.
A landamærum Mexíkó og Banda-
ríkjanna er kominn raunverulegur
múr til að stemma stigu við flótta
fátækra Mexíkana yfir til Banda-
ríkjanna. Nú var ekki aðeins von
á pólitískum flóttamönnum frá
Kúbu heldur þeim sem flýja krepp-
una sem skall á við hrun Sovétríkj-
anna þegar viðskiptasamningurinn
við Comecon rann út í sandinn og
olíuskorturinn fór að hijá Kúbani.
Viðbrögð Bandaríkjastjórnar við
ólöglegum flóttamönnum breyttist
snarlega. í staðinn fyrir að taka
þeim opnum örmum eru þeir nú
fluttir aftur til baka til Kúbu, til
bandarísku herstöðvarinnar á Gu-
antanamo, syðst á eyjunni. Þar eru
þeir geymdir í búðum ásamt flótta-
fólki frá Haiti. Flestir eru of stolt-
ir til að snúa til baka og hírast í
þessum búðum í von um að fá ein-
hvern tíma vegabréfsáritun til
Bandaríkjanna. „Við flúðum ekki
Castro og stjórn hans, við flúðum
skortinn heima hjá okkur en hér í
búðunum í eigin landi erum við
ennþá soltnari,“ segja hinir von-
sviknu landflóttamenn.
„Castro er ekki eilífur, hér verð-
ur breyting þó hún verði kannske
ekki fyrr en eftir dauða hans. Ein-
hvern tíma hlýtur voldugi nágrann-
inn okkar í norðri að létta af
þvingununum. Ef við höldum þetta
út stöndum við betur að vígi en
önnur lönd í þriðja heiminum eftir
breytingu. Mennta- og heilbrigði-
skerfið er í lagi. Við erum læs og
heilsugóð. Við erum upplýst þjóð.“
Við skröfuðum fram á nótt og
þegar við gestir ætluðum að kveðja
og labba heim á hótel, tók gestgjaf-
inn það ekki í mál. Við mölduðum
í móinn og sögðum við telja okkur
•í hættulausu landi, var hún ekki
að segja okkur að glæpatíðni væri
hér mjög lág og eiturlyfjavanda-
mál fyrirfyndist ekki? „Jú,“ svaraði
Adrienne, „en nú er almyrkt, ekki
ljósglæta í húsum eða götum á
leiðinni heim á hótelið ykkar, raf-
magnið er tekið af í hverfinu sem
þið þurfið að fafa um og þið mun-
uð ekki rata í myrkrinu.“ Við tróð-
um okkur inn í gömlu Volkswagen-
bjölluna hennar Adrienne og hún
ók okkur alla leið heim að upp-
lýstu Comodoro-hótelinu okkar þar
sem rafmagnsmúsíkin hljómaði
hátt á næturklúbbi og diskóteki.