Morgunblaðið - 04.06.1995, Blaðsíða 4
4 B SUNNUDAGUR 4. JÚNÍ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
1
MANNLÍFSSTRAUMAR
Talað sömu
tungu
ama sat
Kristur með
postulum sínum
í fullri stærð að
síðustu kvöld-
máltíðinni á
sólarströndinni á Benidorm, rétt
eins og íslendingamir í páskafríi
að sóla sig. Nema þeir vom úr
sandi og skapari þeirra að lag-
færa listaverkið með kíttisspaða.
Ég smeliti á þá mynd og henti
nokkmm pesetum í húfuna hans.
Myndin beið svo birtingar nú á
hvítasunnunni. Postulamir biðu í
40 daga í Jerúsalem þess dags
er Kristur varð upp numinn og
hvarf til himna. Sandmennimir
líka horfnir - ofan í sandinn á
ströndinni.
Myndin víkur huganum suður
til Jerúsalem, þar sem enn er ver-
ið að beija í brestina svo fólk
megi búa saman í friði. í Postula-
sögunni er nokkuð athyglisverð
frásögn, sem hefði kannski getað
leyst vandann sem daglega blasir
við í fréttunum, ef mannkynið
hefði lagt við eym. Upp var mnn-
inn hvítasunnudagur og postu-
lamir allir saman komnir:
„Varð þá skyndilega gnýr af
himni og fyllti allt húsið. Þeim
birtust tungur, eins og af eldi
væm, er kvísluðust og settust á
hvem og einn þeirra. Þeir fyllt-
ust allir heiiögum anda og tóku
að tala öðrum tungum, ejns og
andinn gaf þeim að mæla. í Jerú-
salem dvöldust Gyðingar, gnð-
ræknir menn, frá öllum löndum
undir himninum. Er þetta hljóð
heyrðist, dreif að fjölda manns.
Þeim brá mjög við, því að hver
og einn heyrði þá mæla á sína
tungu. Þeir vom frá sér af undr'-
un og sögðu: „Eru þetta ekki
allt Galíleumenn, sem hér eru að
tala?“ Hvernig má það vera, að
vér hver og einn, heyrum þá tala
vort eigið móðurmál? Vér emm
Partar, Medar og Elamítar, vér
eru frá Mesópótamíu, Júdeu,
Kappadókíu, Pontus og Asíu, frá
Frýgíu og Pamfylíu, Egyptalandi
og Líbýubyggðum við Kyrene og
vér, sem hingað erum fluttir frá
Róm. Hér em bæði Gyðingar og
þeir sem tekið hafa trú Gyðinga,
Kríteyingar og Arabar. Vér
heyrðum þá tala á vorum tunguni
um stórmerki guðs.“
Þama var reynt að leiðrétta
fyrra bannsett mgl, sem eyðilagði
alla sambúð, þegar þeir í Mósebók
byggðu Babelstuminn: „ÖIl jörðin
hafði eitt tungumál og ein og
sömu orð. Og svo bar við, er þeir
fóm stað úr stað í austurlöndum,
að þeir fundu láglendi f Sínear-
landi og settust þar að. Og sögðu
hver við annan ... Gott og vel,
vér skulum byggja oss borg og
tum, sem nái til himins og gjömm
oss minnismerki, svo að vér tvístr-
umst ekki um alla jörðina. Þá
steig Drottinn niður til þess að
sjá borgina og tuminn, sem mann-
anna synir vom að byggja. Og
Drottinn mælti: „Sjá, þeir em ein
þjóð og hafa allir sama tungu-
mál, og þetta er hið fyrsta fyrir-
tæki þeirra. Og nú mun þeim
ekkert ófært
verða, sem þeir
taka sér fyrir
hendur að gjöra.
Gott og vel, stíg-
um niður og
ruglum þar tungumál þeirra, svo
að enginn skilji framar annars
mál.“ Og Drottinn tvístraði þeim
þaðan út um alla jörðina, svo að
þeir urðu af að láta að byggja
borgina. Þessvegna heitir hún
Babel, því að þar ruglaði Drottinn
tungumál allrar jarðarinnar. Og
þaðan tvístraði hann þeim um
alla jörðina."
Svona fór um sjóferð þá. Seinna
var svo í Jerúsalem reynt að bæta
fyrir þessi mistök. Allar þjóðir af
landsvæðinu og aðkomnar vom
saman komnar og hver skildi ann-
an. Eru þetta ekki einmitt hinar
Sameinuðu þjóðir, sem nú sitja í
Jerúsalem að reyna að sætta Gyð-
inga, Araba, Sýrlendinga,
Egypta, Jórdani og allt það fólk
sem þá voru ekki einu sinni þjóð-
ir. Brá svo við að þeir fóm allir
að mæla tungu sem hver og einn
þeirra skildi sem sína eigin. Héldu
að hinir væm að tala sitt móður-
mál. Hugsið ykkur ef hvert og
eitt okkar heyrði bannsetta út-
Iendinga tala mál sem léti í eyrum
sem okkar eigið. Ætli það sé ekki
kraftaverkið, sem eitt gæti fengið
mannskepnumar á jörðinni til að
fara með friði og búa áp tor-
tryggni og haturs saman? Eða að
komi til ný tækni, sem breyti
tungumáli samtímis yfir í annað.
Er það nokkuð fjarstæðara en að
blindir fá nú á tölvunni sinni ritað
mál sem samtímis breytist yfir í
talað mál? í Jerúsalem voru
semsagt fyrir 2000 árum hinar
sameinuðu þjóðir saman komnar,
eins og nú. Þá töluðu þær bara
með einum huga og einni tungu.
Kannski er þarna allshetjar
draumur mannkynsins.
í síðasta gárupistli var vikið
að skáldsögu um heimspekina,
Veröld Soffíu. Þar sem Alberto
er að segja Soffíu frá heimspek-
ingnum Kierkegaard er því ein-
mitt slegið fram að Sameinuðu
þjóðimar séu afsprengi drauma
okkar og ævintýra:
Það er barið og á tröppunum
stendur lítii stúlka með sítt ljóst
hár og í rósóttum sumarkjól.
Þarna er komin Lísa í Undra-
landi. En hvemig gat hún ratað
þangað?
„A Undralandi eru engin landa-
mæri. Það þýðir að Undraland er
alls staðar - nokkum veginn eins
og Sameinuðu þjóðirnar. Landið
okkar ætti því áð vera heiðursmeð-
limur Sameinuðu þjóðanna. Við
ættum að hafáokkar eigin fulltrúa
í öllum fastanefndum og ráðum.
Því að Sameinuðu þjóðimar eiga
að einhveiju leyti rætur sínar að
relqa til drauma og ævintýra.“
Okkur dreymir víst öll það
sama, postulana fyrir 2000 árum,
danska heimspekinginn Kierke-
gaard fyrir 150 árum og nútíma-
fólk, að menn megi tala sömu
tungu í Jerúsalem og Júgóslavíu
heitinni.
eftir Elínu Pálmadóttur
umhverfismAl l/Hvada adferdir eru hagkvœmastar viö
uppgræbslu landsf
Endurhdmt landgæða
- nýjar leiðir
HÉR mun vera meiri almennur áhugi á uppgræðslu lands
en gerist annars staðar í heiminum og er þessi áhugi bæði
meðal lærðra og leikra. í tilefni þess að sumarið er í nánd
og landgræðslustörf að hefjast er vakin hér athygli á grein
sem birtist í árbók Landgræðslunnar sem kom út síðastliðið
haust eftir Ásu L. Aradóttur, vistfræðing, en hún starfar
hjá Rannsóknarstöð skógræktarinnar á Mógilsá. Grein henn-
ar heitir: Nýjar leiðir við endurheimt landgæða. Þar segir
hún m.a. að ef takast eigi að endurheimta gróðurlendi á
auðnum þessa lands sé nauðsynlegt að leita hagkvæmra
uppgræðsluaðferða sem beri varanlegan árangur. Síðan
kynnir hún í stórum dráttum uppgræðsluaðferðir sem byggj-
ast á því að vinna með náttúrunni og hagnýta sjálfgræðslu
á markvissan hátt. Þessar ábendingar Asu eru allrar at-
hygli verðar og ástæða fyrir alla sem vilja með einhveijum
hætti leggja fram lið við uppgræðslustörf að kynna sér
þær. Hér er stiklað á stóru í grein hennar.
Hún skiptir landgræðslu í þijú
svið: forvarnarstarf sem
miðar að því að vernda og
bæta núverandi gróður, „slökkvi-
starf“, þ.e. stöðvun jarðvegs- og
gróðureyðingar og loks uppbygg-
ingarstarf, sem
miðar að því að
byggja upp að
nýju fijósamt
vistkerfí á landi
sem illa er farið.
Endurheimt
landgæða felur í
sér uppbyggingu
sjálfbærra fijó-
eftir Huldu
Vollýsdóttir
samra vistkerfa sem viðhaldast án
endurtekinnar íhlutunar mannsins
og Ása bendir á að endurheimt
landgæða sé ekki ræktun í hefð-
bundnum skilningi þess orðs, held-
ur þróun sem tekur langan tíma.
Hlutverk mannsins í þróuninni sé
fyrst og fremst að ryðja hindrun-
um sem tefja og takmarka þróun-
ina úr vegi og beina henni á æski-
legar brautir. Þetta megi m.a.
gera með því að stuðla að land-
námi plöntutegunda sem ráða
miklu um mótun vistkerf-
is, friða svæði tímabundið
fyrir búfjárbeit, bera á
áburð til að auka fijósemi
jarðvegs og viðhafa ýmsar
aðferðir til að draga úr frostlyft-
ingu sem kemur í veg fyrir land-
nám margra plantna.
Ása fjallar síðan um mismun-
andi tegundaval til uppgræðslu,
t.d. sáningu grasfræs sem krefst
að vísu endurtekinnar áburðar-
gjafar. Hún bendir á aukna
áherslu á notkun tegunda sem eru
betur aðlagaðar aðstæðum og sem
flýta oft fyrir myndun gróðurhulu
án endurtekinnar áburðargjafar.
Sömuleiðis á níturbindandi teg-
undir sem búa við sínar eigin
áburðarverksmiðju í formi örvera
sem lifa á sambýli við rætur þeirra.
Þær tegundir hafa skjótvirkari
áhrif á fijósemi.jarðvegs en annar
gróður.
Ýmsar tijá- og runnategundir
geta hentað vel við uppgræðslu
og hefur skilningur á því glæðst
á undanförnum árum. Skógrækt
er í mörgum tilvikum æskilegt
lokastig í endurheimt landgæða
og er vert að minna á að í lögum
um landgræðslu er tekið fram að
þar sem henta þykir skuli kostað
kapps um að koma upp skógi og
kjarri innan landgræðslugirðinga.
Ása bendir á að löngum hafí verið
talið að ekki þýddi að rækta skóg
á gróðurlitlu landi fyrr en búið
væri að græða það upp með öðrum
hætti. En þegar náttúruleg gróð-
urframvinda er skoðuð kemur í
ljós að hér á landi nema birki og
víðir land tiltölulega snemma í
gróðurframvindunni og margar
innfluttar tegundir, t.d. lerki og
elri, vaxa vel í rýrum jarðvegi.
í kafla um aðferðir við endur-
heimt landgæða gerir Ása greinar-
mun á því sem hún kallar þaul-
græðslu og sjálfgræðslu. Þaul-
græðsla tekur styttri tíma og er
dýr, sjálfgræðsla verður þegar fræ
eða plöntuhlutar berast inn á rösk-
TÆKNI /Er maöurinn aö nálgast mörk kins sýnilega?
Þróun rafeindasmásjárinnar
RAFEINDIN er þarfasti þjónn nú-
tímans. Hún er grundvallareining
allrar raftækni. Raftæknin er aftur
megininntakið í allri þeirri fjöl-
breytilegu tækni sem nútíma-þjóð-
félag gengur fyrir. Meira en hálf
öld er frá þvi að Ernst Ruska varð
Ijóst að segulsvið gat gert hið sama
við rafeindina og venjuleg glerlinsa
við ljós: að sveigja hana af leið
eftir ákveðnum reglum, en jafn-
framt að við losnuðum að verulegu
leyti við svokallaða ljósopsbognun,
sem setur öllum ljósfræðitækjum
takmörk hvað varðar skýrleik
myndar.
Linsa er í grundvallaratriðum
afar einföld. Hún er glerhlut-
ur afmarkaður af tveimur kúlu-
flötum. Geisli sem fer um hana
bognar af leið. Bognunin er í hlut-
falli við íjarlægð geislans frá miðju
wmmmmmmmmmmi linsunnar. Um
1930 fer mönnum
að verða ljóst að
segulsvið getur
haft sömu áhrif á
rafeindir og lins-
an á ljósgeislann.
eftir Egil Á næsta áratug
Egilsson tekst Emst Ruska
að byggja smásjá sem tók marg-
falt fram vanalegum ljósfræðileg-
um smásjám. Fyrir þetta hlaut
hann Nóbelsverðlaunin í eðlisfræði
YFIRBORÐ gallíum-arsen kristalls kortlagt með smugsjá.
Litir eru skáldaðir.
hálfri öld síðar, ásamt tveimur
öðrum sem höfðu lagt fram mikil-
væga viðbót við rafeindasmásjána,
þ.e. smugsjána, sjá hér að neðan.
Rafeindasmásjáin olli tímamót-
um í líffræði, fyrir utan það að
vera eðlisfræðilegt afrek. Stækk-
un hins athugaða sýnis margfald-
aðist, og getur nú verið allt að
milljónföld. Það merkir að frum-
eindin er á mynd orðin um tíundi
partur úr millimetra yfrum sig.
Sem slík er hún ein af verulegum
forsendum þeirra framfara sem
hafa orðið í líffræði og læknis-
fræði vorrar aldar. Enginn vafi er
nú á því að tækni næstu aldar
einkennist miklu meir af líffræði-
legum aðferðum en nú gerist, og
ekki síst af því að samtengja hefð-
bundnar aðferðir hinnar „dauðu“
tækni nútímans og líffræðilegar
aðferðir. Svo að ímynduninni sé
gefínn laus taumurinn, væri smá-
dæmi um þetta gerlar sem með
erfðatækni væru gerðir færir um
að breyta sólarljósi í rafmagn.
Ekki þyrfti annað en láta þá fjölga
sér og dreifast yfír dálítið sólríkt
svæði og láta þá skila rafmagninu