Morgunblaðið - 23.07.1995, Blaðsíða 2

2 B SUNNUDAGUR 23. JÚLÍ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
ASÍA er stærsta álfa heims-
ins, 1/3 af þurrlendi jarð-
ar og helmingur mann-
kyns býr þar. Á íslandi
búa um 1100 fullorðnir
Asíubúar og er helmingur þeirra
frá Filippseyjum, Tælandi og Ví-
etnam. Börnin gera þá talsvert
fleiri en þau fá íslenskt ríkisfang
við fæðingu. Það má því segja
að þeir setji svip á bæinn en flest-
ir þeirra búa í Reykjavík og á
Reykjanesi.
Víetnamar komu hingað sem
flóttamenn, alls 94 einstaklingar.
Filippseyingar og Tælendingar
koma hingað yfirleitt sem makar
íslendinga. Yfirgnæfandi meiri-
hluti þeirra eru konur. Ættingjar
þeirra koma einnig mikið. í Víet-
nam búa um 65 milljónir manna
og er Búddhatrú algengust meðal
íbúanna. Á Filippseyjum búa um
60 milljónir og flestir eru róm-
versk-kaþólskir. Tælendingar eru
55 milljónir og eru Búddhatrúar.
Stríð, þjáningar og óréttlátt
stjórnarfar hafa heijað á þjóðir
eins og Víetnama. Höfuðástæður
aðfluttra Asíubúa til landsins eru
einmitt flótti og fátækt en líka
hjónaband, möguleikar á atvinnu
og vonin um betra líf.
Móóurmál nýrra
íslendinga
Það er ekkert kínahverfi í
Reykjavík, Asíubúar eiga sér
heimili út um alla borg eins og
aðrir aðfluttir menn af erlendum
uppruna. Börn þeirra eru aðallega
í Austurbæjarskóla og Vestur-
bæjarskóla en stuðningur við þau
hefur aukist á síðustu árum.
Ingibjörg Hafstað og Ásta
Kristjánsdóttir hafa séð um sum-
arskóla fyrir þá sem hafa annað
móðurmál en íslensku, fyrir
Reykjavíkurborg og Menntamála-
ráðuneytið. En samkvæmt 36.
grein nýju grunnskólalaganna
eiga nemendur sem hafa annað
móðurmál en íslensku rétt á sér-
stakri kennslu í íslensku. Ingi-
björg og Ásta segja íslenskuna
forsendu fyrir því að verða íslend-
ingur, en á hinn bóginn er það
slæmt að móðurmál fólksins skuli
ekki vera meira metið en raun
ber vitni. Tungumálakunnátta er
almennt mikils metin og hún er
nauðsynleg í samskiptum þjóða.
Móðurmál nýrra íslendinga gæti
nýst þjóðinni vel í þeim samskipt-
um.
Ólikir menningar-
heimar takast á
Suðaustur-Asía og ísland eru
mjög ólík menningarsvæði. Hefðir
og venjur eru öðruvísi og tákn
merkja ekki það sama. Það er því
ekki lítið átak að flytja úr einni
menningu í aðra og aðlögunin
tekur langan tíma. Bæði þarf að
læra nýjar samskiptareglur og
óskráðar siðareglur. Einnig þarf
að túlka hegðun og spyija sig:
„Hvað merkir þetta og hvernig á
ég að bregðast við?“
íslenska og asísk tungumál eru
ekki af sama meiði og því erfitt
fyrir íbúana að læra það. Tæ-
lenska er svokallað tónamál. Veð-
urfarið, réttindin, hlutverkin, allt
er þetta ólíkt og ekki létt verk
og Iöðurmannlegt að Iæra. í Tæ-
landi er til dæmis rakt hitabeltis-
loftslag og monsúnvindar. Á
Filipseyjum eru hvirfilbyljir ai-
gengir, svo ekki sé minnst á eld-
gosin. Filippseyjar eru eyríki með
rúmlega 7000 eldfjallaeyjum og
eru um 900 þeirra byggðar.
Þegar íslensk menning er tekin
fram yfir asíska menningu verður
innsti kjarni Asíubúans áfram sá
sami. Hann verður því að finna
jafnvægi milli menningarheim-
anna til að geta lifað sáttur við
sjálfan sig. Staðurinn sem menn
eru aldir upp á verður alltaf hluti
af persónuleikanum og þess
vegna eru þeir líklegir til að sakna
bernskunnar; náttúrunnar, fólks-
ins og líka sólarlagsins og jafnvel
lyktarinnar frá æskuárunum.
HEIMA
Á ÍSLANDI
ER BEST
FaNNEY Kim Du kom til íslands þann 13.
desember árið 1983. Hún er fædd í Suður-Víet-
nam, nánar tiltekið í Saigon og er ein þrettán
systkina. Þrír bræður hennar og ein systir höfðu
komið til landsins sem flóttamenn árið 1979, en
sjálf kom hún ásamt foreldrum og sjö systkinum
á vegum áætlunar um sameiningu fjölskyldna, þá
aðeins fjórtán ára gömul. Ein systirin kom þrem-
ur árum síðar.
Fanney hafði aldrei heyrt minnst á ísland áður
en hún frétti að bræður hennar og systir höfðu
komið hingað. Henni fannst tilhugsunin spennandi
og hlakkaði til að koma til svo framandi lands.
Það átti þó eftir að vera mikil viðbrigði fyrir
hana og fjölskylduna.
Þegar hún rifjar upp komu sína til íslands þá
minnist hún þess sérstaklega hve veðrið var vont.
„Það var vitlaust veður, snjór og mikill kuldi,“
segir hún. „En það tók mig ekki langan tíma að
aðlagast loftslaginu hér á landi.“
Henni fannst hins vegar mjög erfitt að læra
íslensku. „Málfræðin er ekki bara flókin, heldur
finnst mér vandasamt að bera íslenskuna fram.
Hún er svo ólík víetnömsku,“ segir Fanney og
brosir. En ekki ber á öðru en hún hafi náð ágætu
valdi á málinu. Hún segir ennfremur að vinnufé-
lagar og vinir séu mjög duglegir við að leiðrétta
hana og hjálpa við að skrifa rétt.
Þá eru matarvenjur Islendinga allt öðruvísi en
Asíubúa. „Þegar ég flutti hingað var ekki hægt
að fá þann mat sem við höfðum vanist í Víetnam.
Til dæmist var bara til ein tegund af hrísgijónum
og úrvalið af kryddi var nánast ekkert. Fyrst í
stað fengum við því frændfólk okkar í Englandi
til að senda okkur austurlenskan mat. Nú er fjöl-
breytnin hins vegar mun meiri hér á landi.“
Vinnur sem innkaupastjóri
Að loknu grunnskólaprófi úr Réttarholtsskóla
stefndi Fanney á nám í Iðnskólanum. En vegna
misskilnings var hún of sein að sækja um og fékk
ekki inngöngu þá um haustið. „Mamma hvatti mig
til þess að leita að vinnu og ég sótti um starf hjá
matvöruverslun,“ segir Fanney. Hún ílengdist í
því starfi og er nú orðin innkaupastjóri hjá Nóat-
úni í vesturbæ Reykjavíkur. „Eg legg áherslu á
að það sé gott andrúmsloft á milli vinnufélag-
anna. Eg vil sem minnst skipa þeim fyrir og vinn
frekar við hlið þeirra til dæmis við að raða í hill-
ur. Enda líður mér mjög vel á vinnustað mínum,“
segir hún brosandi. Hún segist þó einstaka sinnum
hafa orðið vör við kynþáttafordóma í sinn garð,
einkum vegna þess að hún sé yfirmaður. En hún
taki ekki mark á því, flestir viðskiptavinanna séu
mjög almennilegir.
Unglingar drekka mikid
Fanney segist hafa lítið samband við þá Víet-
nama sem fluttust hingað til lands fyrir utan fjöl-
Morgunblaðið/Golli
FANNEY Kim Du, innkaupastjóri hjá Nóatúni
i vesturbæ Reykjavikur raóar vörum i hillur.
skylduna, enda vinni þeir mikið. Hún hefur hins
vegar eignast marga islenska vini sem hún hittir
í frístundum sínum. Þegar hún er spurð að því
hvort hún sjái einhvern mun á íslenskum og ví-
etnömskum unglingum, þá færist hún undan og
vill sem minnst um það ræða. Hún segir þó áber-
andi hve unglingar hér á landi byiji snemma að
drekka áfengi. „í Víetnam tíðkast það ekki að
konur drekki vín eða reyki. Það er helst við mjög
hátíðleg tækifæri sem þær fá sér eitt glas til að
skála í.“ Þá segir hún samskipti barna og foreldra
vera allt öðruvísi hér á landi en í Víetnam. „Til
dæmis er veiyan sú að Víetnamar flytja ekki að
heiman fyrr en þeir ganga í hjónaband. Þangað
til búa þeir hjá foreldrum sinum. Á íslandi flytja
krakkar frá foreldrum sínum mun fyrr.“
Heima á íslandi
Foreldrar Fanneyjar fluttu frá íslandi til Tor-
onto í Kanada fyrir átta árum. „Þau voru orðin
það gömul að erfitt var fyrir þau að aðlagast ís-
lenskum aðstæðum. Aðallega fannst þeim islensk-
an torveld," segir hún. Fanney fór upphaflega
með þeim ásamt þremur öðrum systkinum og
ætlaði að seljast þar að til frambúðar. „Ég kunni
ekki við mig í Kanada og ákvað því eftir nokkra
mánaða veru að flylja aftur heim til íslands,"
segir hún.
Fanney býr nú hjá bróður sínum, konu hans
pg barni og segist vel geta hugsað sér að búa á
íslandi í framtíðinni. „Ég fer að minnsta kosti
ekki aftur til Víetnams, þar er ekkert fyrir mig
að sækja,“ segir hún að lokum.
Það er eðlilegt að fá menn-
ingaráfall þegar flutt er frá SA-
Asíu til íslands. Hlutverk fjöl-
skyldunnar er öðruvísi og sarn-
skipti kynjanna eru eftir strang-
ari reglum en hér á landi. Vald
föðursins er ekki dregið í efa og
móðirin ber ábyrgð á velferð barn-
anna. Drengir bera nafn fjölskyld-
unar áfram og af þeim sökum eru
gerðar ólíkar kröfur til dætra en
sona.
Einstaklingshyggjan er meiri á
íslandi en í Asíu, og samskipti
milli manna óformlegri. Þar er
heildin sett ofar og formlegar
venjur í hávegum hafðar. Börnum
í Asíu er innrætt að bera virðingu
fyrir fullorðnum og ætlast er til
að þau hugsi um aldraða foreldra
sína. Kínverskum hjónum finnst
af þeim sökum sárt að mega ekki
eignast fleiri en eitt barn. Fjöl-
skyldan er hátt skrifuð í SA-Asíu
og lenda vinir og eigin frami oft-
ast í öðru sæti. SA-Asíubúar eru
vanir að vera orðvarir um per-
sónuleg mál fjölskyldu sinnar.
Yfir 300 sem hafaekki
íslensku sem móóurmál ■
grunnskólum landsins
Það gefur augaleið að það tek-
ur á að læra nýja siði. Skólinn
ætti að vera eitt besta hjálpartæk-
ið til að kenna börnum af erlend-
um uppruna að verða íslendingar.
Yfir 300 nemendur sem tala ann-
að móðurmál en íslensku stund-
uðu grunnskólanám síðasta vetur.
Elísabet V. Guðmundsdóttir,
Jónína Ólafsdóttir Kárdal og Þór-
dís Guðmundsdóttir rannsökuðu
gengi ungmenna af víetnömskum
uppruna í íslensku skólakerfi í
lokaverkefni sínu í námsráðgöf
við Háskóla íslands júní 1995.
Þær tóku meðal annars viðtöl við
sex einstaklinga á aldrinum 16-26
ára.
Viðmælendum þeirra er það
sammerkt að hafa átt í ákveðnum
erfiðleikum í skóla, aðallega
vegna íslenskunar. Margir áttu
það líka sameiginlegt að vinna
mikið og hafa lítinn tíma til tóm-
stunda. Þeir sem stunda ,nám
vinna oft með skólanum í fyrir-
tækjum foreldra sinna.
Viðtölin eru ekki úttekt á stöðu
mála en sýna þó glögglega að
aðlögunin að íslensku samfélagi
tekur langan tíma. Erfiðleika
barnanna með íslenskuna og sam-
skipti við jafnaldra, má meðal
annars skýra með fastheldni
asískra hefða á heimilunum.
Ýmislegt er hægt að gera til að
ASÍSK
MATARMENNING
Á ÍSLANDI
AÐ hefur verið mjög spenn-
andi að fylgjast með því
hvernig íslendingar hafa með
tímanum lært að meta asíska
rnatargerð," segir Gilbert Yok
Peck Khoo. Hann rekur kín-
verska veitingahúsið Sjanghæ á
Laugaveginum í Reykjavík og
Kryddkofann á Hverfisgötunni,
þar sem hægt er að fá ýmsar
matvörur frá Asíu. „Fyrir tíu
árum mátti til dæmis ekki setja
rauðan pipar í matinn hjá íslend-
ingum, þeir vildu ekki sjá hann.
Nú kemur hins vegar fyrir að
fólki finnst maturinn ekki nógu
sterkur og það biður um meiri
pipar,“ segir hann brosandi. „ís-
lendingar vilja vita meira og oft
ér hringt í migtil að forvitnast
um hvernig megi elda eitthvað
annað en saltkjöt og baunir."
Gilbert sem er af kínverskum
ættum er borinn og barnfæddur
í Malasíu. Hann flutti til Islands
árið 1978. Þremur árum áður
hafði hann komið hingað sem
ferðamaður og litist svo vel á
land og þjóð að hann ákvað að
flytja búferlum.
Íslcndingar tilbúnir
i ævintýrió
Gilbert hóf rekstur Sjanghæ
árið 1985, en það var fyrsti as-
íski veitingastaðurinn sem var
opnaður í Reykjavík. Síðan hefur
slíkum matsölustöðum fjölgað
ört. „íslendingar kunna vel að
meta kínverskan mat, vegna
þess að hann er mjög mildur en
um leið bragðmikill. Taílenskur
og indónesískur matur er hins
vegar mun sterkari," segir Gil-
bert. Aðspurður segir hann að
það hafi örlítið þurft að aðlaga
matseðilinn íslenskum þörfum.
„íslendingar eru mjög hrifnir af
djúpsteiktum mat, en gufusoðinn
matur er ekki vinsæll. Því er
hins vegar öfugt farið í Malasíu.
Það er eins og að margir ís-
Iendingar haldi að það sé það
sama að gufusjóða og að sjóða.
En ef fiskur er gufusoðinn þá
liggur hann ekki í vatni.“
Morgunblaðið/Golli
GILBERT Yak Peek Khoo, eigandi Sjanghee og Kryddkofans.
Eftir að Gilbert opnaði Sjang-
hæ fór Asíufólk búsett á íslandi
í auknum rnæli að leggja leið
sína á veitingastaðinn til að
kaupa asísk krydd og hrísgijón.
„Eftirspurnin var orðin það mik-
il að ég ákvað að opna búð sem
seldi matvörur frá Asíu,“ segir
hann. Hann nefndi búðina
Kryddkofann og var hún opnuð
árið 1991. „Með því var ég í raun
að þjóna kalli tímans. Ég hafði
komið svipaðri verslun á lagg-
irnar tíu árum áður í Reykjavík,
en hún gekk svo illa að ég varð
að loka henni skömmu síðar. Én
þegar Kryddkofinn var opnaður
voru íslendingar greinilega til-
búnir í ævintýrið. Salan á asísk-
um vörum hefur aukist með ár-
unum og nú er svo komið að um
sextíu prósent af mínum kúnn-
um eru íslendingar,“ segir Gil-
bert.