Morgunblaðið - 24.09.1995, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 24. SEPTEMBER 1995 11
Gufunes
Ábur&árverksmibja
Sundahöfn
Gufupeshöfði
> \
Hamrar
Gelgjutangi
Heimar
Ártún«H<»f5i
Höf&ar
lfstoðin Ártúnsholt
: Árbæjarsafn/
Arbær
Fossvogsdalur
Vatnsenda-
hvarf
Elliða
\ vatn
ingin þar farið fram á mörgum
árum, en aldrei hafi verið gripið
inn í atburðarásina í þágu Elliða-
ánna þrátt fyrir ótal og þrotlausar
ábendingar.
Útkoman sé skelfileg, því mis-
skilningur sé ef menn haldi það,
að Elliðaánum ljúki fyrir neðan
breiðuna neðan gömlu brúarinnar.
Hver á hefur sitt ósasvæði og eru
þau yfir höfuð ekki síður viðkvæm
en árnar sjálfar. Það hefur vita-
skuld átt við um Elliðaárnar er
ósasvæði þeirra var og hét. En
það er ekki til lengur, að minnsta
kosti ekki í sinni upprunalegu
mynd.
Til að mynda eru þeir ef til vill
ekki margir sem vita, að leiran í
botni vogsins er ekki það sem sýn-
ist. Nei, borgaryfirvöld notuðu vog-
inn sem losunarstað fyrir jarðveg
sem kom upp úr húsagrunnum í
borginni. Uppfyllingartanginn sem
gjarnan gengur undir nafninu
Geirsnef er að grunni til „sorp-
haugur“ eins og Garðar kallar það
og bætir við að sumt af því sem
þar er urðað geti ekki talist æski-
legt í námunda við viðkvæma nátt-
úruperlu á borð við Elliðaárnar.
Nefndi hann sem dæmi bílhræ og
rafgeyma.
Ekki er öll sagan sögð, austur-
kvísl árinnar, sem sagt laxveiðiáin,
rennur nú í stokki meðfram Árt-
únshöfða, fram hjá fyrirtækjum á
borð við'sorpmóttöku, malbikunar-
stöð, rörasteypu, birgðastöð fyrir
sement og athafnasvæði þar sem
sjávarmöl er skoluð, - með vatni
úr ánum.
Vestan megin við ósinn er fjöldi
vélaverkstæða af ýmsum toga og
margs konar starfsemi önnur,
hvert og eitt fyrirtæki með sitt
frárennsli og uppi á Ártúnshöfða
er sem kunnugt er mjög blómleg
miðstöð hvers kyns framleiðslu-
og iðnfyrirtækja. Garðar hefur
skoðað þetta og segir:
„Meðal þess sem þarna er að
finna er snyrtilegt svínasláturhús,
en það er ekkert snyrtilegt við
úrganginn og eru sérstaklega tvö
mjög slæm dæmi um opnar skolp-
leiðslur, önnur bókstaflega inni í
ósnum, en hin aðeins utar. Ekki
er mér alveg Ijóst hvernig aðal-
æðar frárennslis liggja frá þessu
svæði, en á sláturtíma bólgnar upp
gorelgur utan við árrennuna milli
Sorpu og athafnasvæðis Sements-
verksmiðju ríkisins, það er klárt
mál.
Og það er hægt að nefna svo
margt, fyrirhugaða brúargerð yfir
ósasvæðið, hugmyndir um zink-
verksmiðju og fleiri iðnfyrirtæki á
nýju svæði í Grafarvogi, og smá-
bátahöfnina í Grafarvogi, en bát-
um mun ávallt fylgja olía,“ segir
Garðar.
Ofar með ánum
Til þessa hefur að mestu verið
reifuð heljarslóð laxins um ósa-
svæðið. Ef það væri það eina. Ef
skoðaðar eru gamlar myndir frá
Elliðaánum, t.d. af Sjávarfossi, má
glöggt sjá, að t.d. fyrr á þessari
öld og fram eftir henni var vatns-
magn Elliðaánna mun meira heldur
en nú er.
Munar þar miklu. Á myndum
af fossinum sýnist áin vera a.m.k.
tvöföld miðað við daginn í dag og
ekki má gleyma að talsvert vatn
var í vestari kvíslinni og var þar
einnig laxveiði. Nú er þetta ekki
svipur hjá sjón og vestari kvíslin
nánast liðin undir lok. Hvað segir
Garðar um vatnsleysið? En svo
hefur verið að sjá að vatnið hafi
farið minnkandi frá ári til árs.
„Þetta er að minnsta kosti að
hluta til náttúrulegt fyrirbæri, lítil
ofankoma veldur lækkandi jarð-
vatnsstuðli. Ef litið er aðeins aftur
til síðasta árs, þá var lítil rigning
í fyrra haust og einnig síðast liðið
vor. Á sama tíma hefur vatnsnotk-
un höfuðborgarsvæðisins vaxið
stig af stigi með vaxandi álagi á
Gvendarbrunnasvæðinu.
Ég hefði haldið að hver maður
gæti séð að slíkt hlyti að hafa
„ Morgunblaðið/Þorkell
ÞÓ'ÍT ótrúlegt kunni að þykja þá er þessi mynd tekin á ósa-
svæði perlu Reykjavíkur.
því að ná fullorðnum laxi úr ánum
í þremur til fjórum áföngum áður
en ný vertíð gengur í garð næsta
vor. Síðasta atlagan verður að
hoplaxi á vordögum og síðan á að
skoða vandlega nýgenginn lax sem
veiddur er í kistu er hann kemur
í ána. Trúlega verður teljarakistan
notuð til þess arna þótt auðvitað
væri betra að ná grunsamlegum
löxum burt úr ánni neðar. Gísli
Jónsson fisksjúkdómafræðingur og
Friðrik Þ. Stefánsson formaður
SVFR hafa báðir lýst yfir ánægju
með aðgerðirnar í samtölum við
Morgunblaðið, þeir telja að til
lengri tíma litið sé þetta góð stefna.
Engan hljómgrunn fékk sú hug-
mynd að setja eitur í vatnakerfið
og eyða öllu lífi.
Tilkoma kýlaveikinnar var mik-
ið áfall, en hugsanlega var það
einmitt það sem þurfti til þess að
vekja menn til umhugsunar um
framtíð Elliðaánna. Að minnsta
kosti er okkar viðmælandi Garðar
Þórhallsson þeirrar skoðunar.
Hann telur að kýlaveikin muni
reynast Elliðaánum bjargvættur.
Hann hefur látið sig málefni ánna
varða í 40 ár, þar af hefur hann
verið formaður ámefndar SVFR
fyrir Elliðaárnar síðustu 25 árin.
„Milli mín og Elliðaánna er
ástarsamband," segir Garðar.
„Þess vegna hefur verið erfitt að
horfa upp á hnignun ánna í gegn
um árin. Raunar er með ólíkindum
hvað laxinn hefur haldið velli eins
og að honum hefur verið kreppt.
■Þess vegna er dapurlegt að játa
það og ömurlegt að segja það, en
ég held að það hafi verið gott fyr-
ir árnar að fá þessa kýlapest, því
áfallið er þess eðlis að það er ekki
lengur hægt að sitja í makindum
og tala um perlu Reykjavíkur. Nú
hlýtur öllum að vera ljóst að allt
er á síðasta snúningi og verkin
verði að tala,“ bætir hann við.
Og hvað ber þá að gera?
„Fyrst og fremst á að nota þetta
tækifæri til að breyta hugarfarinu
gagnvart ánum. Allt of margir líta
á það sem sjálfsagðan hlut að Ell-
iðaárnar og umhverfi þeirra sé
hreint og ósnortið. Umgengnin ber
vott um það hugarfar og því þarf
að breyta. Til þessa hafa borgar-
yfirvöld ekkert gert, en nú hefur
verið tilkynnt að gera skuli líffræði-
lega úttekt á ánum og er það auð-
vitað gott skref og mikilsvert, en
það má ekki láta þar staðar numið.
Ég tel að nú ætti skilyrðislaust
að skipa alvöru nefnd sem heyrði
undir þorgina. Nefnd þessi ætti að
grafa allt það upp sem gæti
hugsanlega skaðað árnar og gera
síðan tillögur um framkvæmdir og
reglugerðir. Það er nefnilega svo,
að þó það sé dýrt að hreinsa til í
kring um árnar og gera allar þær
ráðstafanir sem nauðsynlegar eru,
þá er það einnig dýrt að missa
Elliðaárnar. Það yrði ekki metið
til ijár. Já, ég hugsa að líklega
bjargi kýlapestin Elliðaánum," eru
lokaorð Garðars Þórhallssonar í
þessu spjalli.
Ekki er olveg Ijóst
hvernig aóalæóar
frárennslis liggja
f rá þessu svæði, en
á sláturtíma bólgn-
ar upp gorelgur
utan við árrennuna
milli Sorpu og at-
hafnasvsðis Se-
mentsverksmiðju
ríkisins.
áhrif, en þegar ég nefndi þetta
atriði við vatnsveitustjórann fyrir
skömmu var ekki að heyra að hann
teldi stóraukið vatnsbruðl á svæð-
inu koma þessum vanda á nokkurn
hátt við. Hann talaði um einhveijar
neðanjarðarstíflur frammi á heið-
um, en ég áttaði mig ekki á því
hvað hann var að fara.“
Það er deginum ljósara, að því
minna sem vatnið er í ánni, þeim
mun hærra hitastigi nær árvatnið
í hlýindum á sumrin og það er ein-
mitt það sem getur verið kveikjan
að því að kýlaveikismit blómstri í
sýktum fiski. Það er sem sagt illt
við þetta að eiga. Vinir Elliðaánna
hafa auk þess horn í síðu gömlu
rafstöðvarinnar sem enn er starf-
rækt og telja að hún raski á stund-
um óþarflega mikið eðlilegu rennsli
ánna.
Garðar segir starfrækslu stöðv-
arinnar stafa af því hversu hag-
kvæm hún er miðað við gangverð
á rafmagni frá Landsvirkjun. „Sú
hugmynd hefur komið upp að gera
gömlu rafstöðina að safnhúsi,
enda hefur hún gegnt hlutverki
sínu með sóma í rúm 70 ár. Mér
líst vel á þá hugmynd enda fellur
hún vel að markmiðum bargarinn-
ar að vernda umhverfi Elliðaánna
og efla Árbæjarsafn,“ skýtur
Garðar inn í.
Fleira mætti tína til, Rafveitan
vaktar hesthúsin í Víðidal með
reglulegum sýnatökum og þar er
allt með kyrrum kjörum. Það er
annað en forðum er hestamenn og
veiðimenn deildu. Nú er það liðin
tíð. En viðmælandi okkar Garðar
Þórhallsson segir enn fremur
ástæðu til að óttast fjölmargar
rotþrær ofarlega við ána, t.d. í
nýjum íbúðarhverfum á Vatnsenda
og við fjölmarga sumarbústaði við
Elliðavatn ög Helluvatn, rotþrær
geti verið „tímasprengjur“ eins og
Garðar kemst að orði.
Kýlaveikin bjargvættur?
Nú er ef til vill kominn nægilega
langur listi yfir hugsanlega, meinta
og örugga mengunarvalda og kom-
inn tími til að spyija hvað sé til
ráða. Og þá er aftur komið að
kýlaveikinni. Fyrir skömmu komu
menn sér saman um til hvaða ráða
skyldi gripið til að reyna að upp-
ræta pestina. Flestir virðast sam-
mála um að kýlaveikin sé stað-
reynd sem búa verði við, og menn
verði að vona að laxastofnar þeir
sem verða fyrir barðinu á henni
komi sér upp ónæmi sem felur í
sér að þótt sýkin sé í stofninum
veikist aðeins fáir fiskar, svona
rétt eins og ástatt er með kýlaveiki-
bróður sem verið hefur landlægur
um árabil en lítið ber á.
Aðgerðirnar eru m.a. fólgnar í
GARÐAR Þórhallsson og Elliðaárnar.
Morgunblaðið/Þorkell