Morgunblaðið - 03.12.1995, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 3. DESEMBER 1995 B 7
hár og var bakborðsmegin. Sjórinn
skall því á kappann, en ekki inn í
hann, á mig og þaðan niður í lúkar-
inn sem hefði gerst ef kappinn hefði
verið stjórnborðsmegin.
Það skipti engum togum. Brotið
reið yfir bátinn, hann lagðist á hlið-
ina með möstrin í sjó og allt virtist
! níst. Þegar báturinn rétti sig
heyrðum við að véliri VSr ílSrtt
ganga. Tveir hásetar voru í lúkarn-
um þegar þetta gerðist, annar veik-
ur og lá í koju bakborðsmegin. Þeg-
ar sjórinn reið yfir hentist hann úr
kojunni, sveif þvert yfir lúkarinn og
hafnaði í koju stjómborðsmegin.
Þessi óvænta flugferð virtist lækna
hann af „veikindunum“ og hann
kom upp á dekk. Hásetinn sem hafði
verið við stýrishúsgluggann hékk
nú þar í lausu lofti. Hefði hann
ekki haft góða handfestu og verið
sterkur hefði ekki meira spurst til
hans. En honum var nær. Hann
hafði truflað skipstjórann, svo hann
hafði ekki nægilegt útsýni og ekki
getað varist brotsjónum.
Það var ljótt um að litast. Stagið
úr formastrinu hafði slitnað svo litlu
munaði að formastrið brotnaði af.
Stór seglbóma í formastrinu hafði
lyfst upp úr festingum, klífinu, svo-
kölluðum svanaháls, og fallið á
dekkið og öllu lauslégu hafði skolað
fyrir borð, línum, stömpum, baujum
og fleiru.
Þegat' þetta var gengið yfir og
báturinn hafði rétt sig af flýtti ég
mér niður í vélarrúm til að kanna
vélarstoppið. Þar var hroðaleg að-
koma. Mikill sjór var kominn í vélar-
rúmið og svo djúpur að hann náði
mér upp að hnjám. Allar sílinder-
þéttingar á þessari sex strokka vél
voru sprengdar út úr henni. Ástæð-
an var sú að lúga yfir vélarrúminu
hafði losnað af með þeim afleiðing-
um að sjórinn hafði fossað þar nið-
ur. Vélin hafði því tekið mikinn sjó
inná sig með skolloftinu, en innsog-
ið fyrir það var undir lúgunni, ofan
á vélinni — vitleysa það. Þetta sýndi
að lúgan var á mjög varhugaverðum
stað og skapaði mikla hættu við
aðstæður sem þessar.
Já, útiitið var svart enda var
stærsta manninum á dekkinu svo
brugðið að hann brotnaði saman og
fór að gráta. En mér var hvorki
grátur né hlátur í huga. Ég var
vélstjórinn um borð og nú reyndi á
kunnáttu og hæfni við mjög erfiðar
aðstæður. Ég fékk þá Sigga Bessa
(Sigurð Jónsson) og Hörð Bjarnason
í það að sinna vélinni með mér sem
var ærið verk. Við þurftum að losa
bolta, rær og hvaðeina. Það er að
segja, losa allt utan af vélinni og
síðan öll dexil-sílinderlok. Hreinsa
þetta allt og skafa sprungnar
pakkningar af. Mér varð ljóst að
það yrði margra klukkustunda verk
að koma vélinni í lag, en setti það
ekki fyrir mig. Aðalmálið var að
vinna rétt og skipulega að hlutun-
um.
Þetta var mikið erfiði, ég verð
að viðurkenna það. Það var ekki
gaman að athafna sig þarna til að
byija með. Sjórinn upp að hnjám,
en síðan lækkaði hann jafnt og þétt
við það að lensa, sem var gert með
handknúinni austurdælu á dekkinu,
og ausa bátinn með fötum, engin
rafdrifin austurvél var í svona bát-
um. Björgvin skipstjóra tókst að ná
bátnum undan vindinum á möstrun-
um einum, en hvorki var hægt að
nota stórsegl né fokku eins og
ástandið var, það lá á dekkinu.
Marsinn var svo lágur í sjónum að
aftan, rasssiginn, að það hjálpaði
til við að sigla á möstrunum einum
undan vindinum. Það vildi svo til
að vindátt hafði breyst, kominn í
norðvestan. Þetta þýddi að stefnan
var á haf út, frá landi.
Við viðgerðina á vélinni kom það
íiér svo sannarlega vel að allt var í
röð og reglu hjá mér um borð. Vara-
hlutir, verkfæri og annað, allt á sín-
um stað. En það var kalsamt að
vinna við vélina. Koma þurfti á hana
nýjum þéttum í stað þeirra sem
sprungið höfðu og setja allt saman.
En það var ekki um annað að ræða
en duga eða drepast og þarna var
treyst á að mér tækist að koma
hlutunum í lag og vélinni í gang.
Það tók sex klukkustundir að
gera vélina gangfæra. Stanslaus
vinna allan tímann. Þá taldi ég rétt
að reyna að setja í gang. Það gekk
illa til að byija með, en þá kom sér
YFIRLITSMYND af eldsmiðju Hinriks Hjaitasonar, föður Jósa-
fats, eins og Jósafat hefur endurgert hana á Sjóminja- og smiðju-
munasafni sínu. Hinrik smíðaði stafninn á húsinu sem sneri upp
í fjall stefnislaga, en sú lögun átti að kljúfa snjó- og aurflóð og
beina þeim frá húsinu.
ENOK NK 17, fyrsti þilfarsbáturinn sem Jósafat reri á, þá 14
ára. Enok var í eigu Lúðvíks Jósepssonar og Guðjóns bróður hans.
TRYGGVI Ófeigs-
son útgerðarmað-
ur. Tíminn hjá
Tryggva ber af í
þroska og lífsskól-
un í huga Jósafats.
LÚÐVÍK Jóseps-
son ráðherra,
mesti „bisnessmað-
ur“ á Austurlandi,
mikill áhrifavaldur
í lífi Jósafats.
BJARNI Ingimars-
son skipstjóri,
skynsamur, athug-
ull, gætinn og
framsýnn að mati
Jósafats.
MARSINN NK 74, myndin er tekin á Hornafjarðarfljótinu. Minnstu
munaði að báturinn færist í ofsaveðri haustið 1944.
SJÓMINJA- og smiðjuinunasafn Jósafats í fyrirtæki hans er eitt
almerkasta safn á Islandi. Þar kennir margra grasa og fjöldi
gesta lítur þar inn. Jósafat hefur byggt safnið upp af eigin ramm-
leik, en margir hafa lagt honum lið og fært honum merka muni.
vel að vera með vel hlaðna raf-
geyma. Ég hafði sýrumælt þá tvisv-
ar á dag og það gerði útslagið á
að vélin fór af stað að geymarnir
voru í góðu lagi. Það þurfti margar
gangsetningar meðan verið var að
ná út sjó sem leynst hafði í skollofts-
göngunum og einnig spýttist sjór
út með öryggislokunum. Það voru
því miklir smellir og mikil læti á
fyrstu snúningunum, en svo fór vél-
jii að ganga eðlilega. Til að bytja
meo keyroi ég riúílá S_7v~ “I-Sj nS
þá urðu allir glaðir og ánægðir.
Sjálfur fann ég til gleðisælu innra
með mér þrátt fyrir alla þreytuna
og vosbúðina ...
Um kvöldið ætlaði ég á dansleik
sem halda átti í tilefni af 1. desem-
ber og bað móður mína um að vekja
mig tímanlega fyrir ballið. Ég vakn-
aði svo klukkan átta og fór fram í
eldhús að tala við hana. Þá kom í
ljós að klukkan var átta að morgni
daginn eftir. Það hafði ekki tekist
að vekja þreyttan sjómanninn kvöld-
ið áður svo það varð ekkert 1. des-
ember ball hjá mér í það skiptið. ,
Ég lumaði á mínu
í tíu ár var Jósafat 1. vélstjóri á
Neptúnusi, sem Tryggvi Ófeigsson,
sá merki og sérstaki athafnamaður,
gerði út. Eftirfarandi saga lýsir
þeim báðum vel, útgerðarmanninum
og vélstjóranum:
Tryggvi Ófeigsson hélt mikið upp
á toppskipið sitt, Neptúnus, og hinn
mikla aflamann Bjarna Ingimars-
son. Því mætti Tryggvi alltaf á
bryggjuna við komu Neptúnusar og
eins við brottför. Það fylgdi að
Tryggvi heilsaði mér alltaf og
kvaddi með handabandi.
Jæja, einhveiju sinni þegar sigla
átti úr höfn klukkan 7.00 að morgni
kom ég 30 mínútum fyrir brottför,
var seinni en ég átti vanda til.
Tryggvi stóð við landganginn eins
og venjulega, en nú brá svo við að
hann tók ekki í höndina á mér. Mér
varð svo sem ekkert um, fannst
þetta allt eðlilegt. En ég lumaði á
mínu.
Siglt var úr höfn, veiðitúrnum
lokið og við komum í höfn. Leiðin
lá svo á skrifstofuna fyrir hádegið
eins og venjan var. Tryggvi kallaði
mig inn, heilsaði mér og sagði: „Þú
komst seint til skips síðast, Jósafat."
„Veit ég það, en ég kom ekki of
seint, 30 mínútum fyrir brottför,"
sagði ég.
„Hvað var þessu valdandi?"
spurði Tryggvi.
„Ég skutlaði konunni minni í
leigubíl á fæðingardeildina í leið-
inni!“ sagði ég.
Þetta var skák og mát. Tryggvi
var mjög undrandi með svarið og
málið útrætt. Ég hafði beðið spennt-
ur eftir þessum málalokum allan
veiðitúrinn og hafði gaman af.
Sjóminja- og smiðju-
munasafnið
Jósafat setti á fót eigin atvinnu-
rekstur, vélsmiðjuna J. Hinriksson
hf., sem þekkt er víða um heim fyr-
ir framleiðslu sína. En hann hefur
áhuga á fleiru og nú hefur hann
stofnsett, af eigin rammleik, Sjó-
minja- og smiðjumunasafn í fyrir-
tæki sínu. Safnið hefur vakið mikla
athygli, enda stórt og stórmerkilegt:
Ég hef alla tíð talist hirðusamur,
en það var ekki fyrr en 1967 að ég
fór í alvöru að safna munum tengd-
um sjónum og vélsmiðjum. Þegar
mér áskotnuðust þannig hlutir henti
ég þeim ekki. En í byijun var það
ekki í mínum huga að setja upp
almenningssafn.
Safnhugmyndin kom ekki fyrr en
ég hafði haldið til haga munum í
nokkur ár.
Frá þeim tíma hef ég eftirfremsta
megni safnað að mér gömlum hlut-
um frá fornum vinnuháttum. í
fyrstu var ég ekkert að hugsa um
að stofna safn fyrir almenning held-
ur einungis safn fyrir mig og mína
sem tómstundaiðju. Fyrsti gripurinn
sem ég eignaðist á safnið er Bolind-
er-bátavél, en hana fékk ég fyrir
31 ári. Margar gamlar bátavélar
hafa bæst við síðan og hef ég hreins-
að þær og málað svo þær líti út sem
nýjar.
Vel mætti gera þær flestar gang-
færar, en það hef ég þó talið óþarf-
lega mikið í lagt. Þessar vélar líta
svo vel út að mætur maður frá Þjóð-
minjasafninu sagðist verða að setja
það út á þær að þær væru allt of
fínar. En þar skjátlaðist honum.
Þegar ég var fyrsti vélstjóri mátti
ganga um allt vélarrúmið í spariföt-
unum án þess að kæmi á menn blett-
ur eða óhreinindi. Það er misskiln-
ingur að vélar og vélarrúm eigi að
vera óþrifaleg. Það er því ekkert
athugavert við að vélarnar hér á
safninu skuli gljá og skína. Þannig
á bað að vera.
þó ég segi ^ssarira ?F ssfiuð
mitt gott safn og á eftir að verða
enn betra. Ég er afar stoltur yfír
að hafa komið því á fót, enda held
ég að ég megi vera það. Sannast
sagna er safnið draumur sem rætt-
ist og nú býð ég öllum sem vilja að
njóta draumsins með mér.
Lífsskólinn
Jósafat hefur kynnst mörgum um
ævina og fjölmargir þeirra eru nafn-
greindir og sögur eru af mörgum.
En í minningunni standa þrír menn
uppúr:
Eftir því sem árin líða og ég
hugsa til baka um reynslu, mennt-
un, skóla og menningu, þá finnst
mér tíminn sem ég starfaði hjá út-
gerð Tryggva Ofeigssonar stór-
framkvæmdamanns bera af í þroska
og lífsskólum
Tryggvi Ofeigsson og bræður
hans höfðu stórkostleg umsvif án
aðstoðar Reykjavíkurborgar eða
Hafnarfjarðarbæjar, sem var ramm-
pólitískt bæjarfélag. Þar passaði
Tryggvi ekki í pólitíkina, enda fór
sem fór. Árið 1947 flutti Tryggvi
útgerðina til Reykjavíkur í einni
hendingu.
Hjá þessari útgerð var ég toppvél-
stjóri í nærri tíu ár. Þar lærði ég
mikið og þroskaðist. Ef ég ætti að
meta það sem skólagöngu, þá áætla
ég það sem langtímanám við æðri
háskóla. Þetta er sérkennileg „við-
miðun“, en þetta er mitt mat og
ætti það að segja nokkuð um minn
lífsferil.
Þá má ekki gleyma Lúðvík Jós-
epssyni. Hjá honum starfaði ég sem
unglingur, 14-17 ára. Lúðvík átti
síðar stóran þátt í að skapa kraft-
mikið atvinnulíf okkar íslendinga
sem alþingismaður og sjávarútvegs-
ráðherra. Aldrei hefur vinur minn
Lúðvík minnst á pólitík við mig.
Slíkur mannkostamaður var hann.
Þótt einkennilegt megi virðast
urðu Tryggvi heitinn Ófeigsson og
Lúðvík heitinn Jósepsson miklir vin-
ir þó svo að þeir væru miklir and-
stæðingar í pólitík. Þeir kunnu að
meta kosti hvor annars. Samtöl
þeirra snerust ekki um pólitík heldur
um atvinnumál.
Þegar ég var orðinn háttséttur
starfsmaður hjá Tryggva, nýkominn
frá togaraútgerð í Neskaupstað, þá
duldist ekki að dálæti Tryggva á
Lúðvík var mikið.
Ég gleymi aldrei samtölum okkar
Tryggva, en þau voru oft löng og
mikil og þroskandi fyrir mig. Eitt
sinn í sérstöku viðtali segir Tryggvi
við mig: „Þú mátt ekki segja Lúð-
vík þetta.“
Það var lærdómsríkt að starfa
með Bjarna Ingimarssyni skipstjóra.
Hann var skynsamur, athugull,
gætinn og framsýnn með sínu fasta
og sterka augnaráði. En augnaráð
hans gat einnig verið mjög blítt.
Bjarni fylgdist einstaklega vel með
öllu sem skipstjóri, svo vel að unun
var að fylgjast með honum. Það var
ekki verra að hafa smábein í nefinu
þegar maður vann samhliða honum.
Alla tíð var samstarf okkar ágætt
og trúnaður í heiðri hafður.
Þetta er minn lífsskóli. Lífsskóli
sem hefur verið margbreytilegur.
Ég féll á pi'ófi í gagnfræðaskóla
fyrir algjört áhugaleysi, en úr rætt-
ist og í mörg ár hef ég rekið stórt
fyrirtæki sem ég veit að er gott og
mér mjög kært. Þeir Tryggvi
Ófeigsson, Bjarni Ingimarsson skip-
stjóri og mesti „bisnessmaður" á
Austurlandi, Lúðvík Jósepsson, áttu
allir sinn stóra þátt í að skapa það.
Þeir gáfu mér fyrirheit og markmið.
Þessir menn voru ólíkir, en miklir
drengskapar- og dugnaðarmenn.
• Ottalaus — Æviminningar Jósa-
fats Hínrikssonar. Útgefandi er
Skerpla. Bókin er 304 bls., með
fjölda mynda. Útsöluverð 3.480
krónur.