Morgunblaðið - 07.01.1996, Blaðsíða 34

MORGUNBLAÐIÐ
34 B SUNNUDAGUR 7. JANÚAR 1996
Gátan
leystist í
Búdapest
Stundum er maður einsog persóna í skáld-
sögu og höfundurinn búinn að lýsa því yfír
að persónan hafí tékið völdin og farið sína
leið, skrifar Elísabet Kristín Jökulsdóttir.
Hún er alltíeinu komin til Ungverjalands og
veit ekki hversvegna.
-Mig langar bara
þangað. Ég veit ekk-
ert afhverju.
-Ég skal segja þér
að kastalarnir þar
eru einsog þú ímynd-
ar þér að Mjallhvít
og Þymirós hafi átt
heima í.
-Þær ævintýra-
legu dúndurgellur.
-Svo er svo mikið
af fínu dóti. Þegar
þú ert að skoða söfn-
in geturðu allteins
átt von á því að í
næsta sýningarkassa
séu tíu töfrasprotar.
-Tíu töfrasprotar?
Það er leikkonan
Margrét Vilhjálmsdóttir, sú ævin-
týralega dúndurgella, sem gefur
mér þessa fallegu mynd með í ferða-
lagið til Ungverjalands. Og að mér
læðist grunur.
Afhveiju eru ekki tíu töfrasprot-
ar á Þjóðminjasafninu. Eða rekkjan
sem rann og rann, fjöreggið sem
skessumar köstuðu á milli sín, flot-
ið sem maðurinn gat ekki neitað
eða púkablístra Sæmundar fróða?
Hvað varð um þetta fína dót? Er
það örugglega varðveitt?
Ungveijaland sem er í hjarta
Evrópu er gamall hafsbotn og ég
svíf ofanúr háloftunum og niður á
hafsbotn. Það eru töfrar hér, töfrar
hafsbotnsins. Draumkennd mýkt
yfir landslaginu, fínlegt og róman-
tískt einsog hjá skrautfískum og
undirdjúpaverum. Þetta eru senni-
lega hafmeyjar að selja melónur við
þjóðveginn og kynþokkafulli bar-
þjónninn á þjóðvegakránni, með
skáldlega þunglyndislegt augnaráð,
vildi auðvitað helst fá að vera fisk-
ur og streyma um.
Svona gerðist þetta hvort sem
þú trúir því eða ekki. Stundum er
maður einsog persóna í skáldsögu
og höfundurinn búinn að lýsa því
yfir að persónan hafi tekið völdin
og farið sína leið. Ég er alltíeinu
komin til Ungveijalands og veit
ekki hversvegna. Og þó. Annað-
hvort fékk ég eldingu í hausinn eða
lítill engill hvíslaði í eyra mér. Fyr-
ir tveimur árum fékk ég þessa
sterku löngun ánþess að botna í
því. Langaði mig að hlusta á
ástríðufullan fíðluleikinn? Týna sól-
blóm? Telja sjálfsmorðin af brúnum
ofaní Dóná? Finna gamalt miðevr-
ópskt andrúmsloft? Kaupa mér
hattaöskjur? Skoða hvernig sós-
íalskt ríki er á undarlegum hraða
að breytast í kapítalískt? Sjá fólk
keyra um á hestvögnum og borða
á MacDonalds?
Draumurinn er orðinn að veru-
leika. Þetta ferðalag þegar mynd i
höfðinu breytist í
það sem höndin get-
ur snert á. Það
furðulega er að þessi
raunveruleiki er ein-
sog draumur. Ein-
sog mynd í höfðinu
sem höndin snertir.
Samruni eða klofn-
ingur. Eða bara
galdur. Ég treysti
því að þú skiljir hvað
ég meina.
Ég fer hringveg-
inn um Ungveija-
land á átta dögum
og hreiðra um mig í
Búdapest í fimm
daga, tilað reyna að
komast að leyndar-
málinu. Hversvegna kom ég? Það
er allt svo fínt héma og mikið af
fínu dóti. Melónur, vínber, paprik-
ur. Þetta er ávaxtaland, gróðursælt
með eindæmum, það gerir þessi
gamli hafsbotn. Moldin er svo fijó-
söm. Sólblómaakrar, melónustaflar,
paprikuperlufestar. Gult, grænt og
rautt og sólin, fjörutíustigaheit,
skín á litina svo hver litatónn kemst
til skila. Húsin eru ævintýraleg.
Antíklampar, rússneskar silfurtar-
ínur, postulínsbollar, refaskott, dá-
dýrshorn, skákborð, útsaumaðir
dúkar. Hundur sem passar garðinn
og gömul kona í þjóðbúningi situr
og hugsar um horfna ást eða bylt-
ingu sem hún ætlaði að gera einn
daginn en sá dagur er löngu liðinn.
Og í einhveiju porti er stelpa að
kyssa strák. Elsta saga í heimi og
ávextir falla af tijánum og fiðlutón-
ar, fiðlutónar berast. Þjóðlagatónl-
ist Ungveija er ástríðufull, slungin
áhrifum sígaunatónlistar.
Allt gert af svo mikilli alúð.
Húsin, fötin, maturinn, húsgögnin
eru skreytt. Kannski skreytir mann-
eskjan af einskærri alúð. Og lífs-
löngun. Og hér er dekrað við það
smáa, dekrað við það ósýnilega sem
sést bara með hjartanu. Dekrað við
augnablikið, þetta örsmáa augna-
blik, sem við Vesturlandabúar erum
að gleyma á hraðanum. Augnablik-
ið sem er að líða núna og okkur
finnst varla taka því að fanga það,
þetta fiðrildi. Hér eru sett blóm í
augnablikið, fín krukka með gúmm-
úlaði, hlýleg orð, innilegt bros, dap-
urlegur svipur, dabbiddídú. Þannig
verður augnablikið eilíft, stækkar
og verður raunverulegt. Tíminn
verður til. Ég er með fullt fang af
tíma. Vængi og rætur. Ég gæti
verið á réttum stað á réttum tíma.
Og af þeim sjónarhóli má koma
auga á leyndarmálið mikla: Til-
ganginn. Orka augnabliksins losnar
úr læðingi. Einsog orka atóms.
Timinn opnast uppá gátt og opin-
SÉÐ yfir Matthíasar-
kirkju sem er listaverk
og Margretareyju þar
sem tónlistarhátíðir
eru haldnar.
ÉG og litli prinsinn á Dónárbökkun.
HUGSAR um horfna ást
eða byltingu sem hún
ætlaði að gera.
SUNDLAU G ASÚLN AS VIM ANDISÆLA.
KRISTINA krútt frá Rúmeníu
út ævintýri.
ÞESSI kona er ekki að taka
þátt í leiksýningu.
berar sig. Tíminn opnast uppá gátt
einsog tilfinningalifíð.
Ungverjar eru tilfínningaverur
og þeir kunna þennan galdur, að
setja ástúð í augnablikið. Og mér
fínnst Ungveijaland einsog dýr-
mætt Ieyndarmál sem ég hafí kom-
ist að og finnst að allir verði að fá
að vita leyndarmálið.
A ferð minni um Ungveijaland
gisti ég í bændagistingu þar sem
dekrað var við mig einsog prinsessu
og verðið var jafnævintýralegt. Ég
fékk að sofa í kastölum og sveita-
bæjum, kynnti mér ávaxtarækt,
matseld, vinuppskeru, sögu þjóðar-
innar og allar þessar vonir. Allar
þessar vonir sem vakna þegar oki
gamla stjórnskipulagsins hefur ver-
ið bylt og skrímslið liggur sigrað í
andarslitrunum, ofaná gullinu. Eftir
að hafa verið úti á landi upplifir
maður höfuðborgina sterkar. Búda-
pest er sannkölluð stórborg, heill-
andi andrúmsloft, undurfagrar
byggingar frá öllum tímum og borg-
in hefur uppá allt að bjóða sem ein
stórborg hefur, listasöfn, þjóð-
minjasöfn, næturklúbbar, tískubúð-
ir, antíkverslanir, hljómleikasalir,
leikhús og sundlaugar. Ungveijar
eiga sérstaka sundlaugarmenningu,
víða í landinu eru heilsulindir og í
kringum þær hafa byggst bæir sem
taka á móti fólki sem leitar sér
lækningar við ýmsum kvillum, bæði
asma og húðsjúkdómum. í Búda-
pest er fræg og tilkomumikil sund-
laug, Gellért sundlaugin, þar má
fara í tyrknesk böð, öldusundlaug
fyrir börnin og fullorðna fólkið sem
vill lofa barninu í sér að busla í
öldum, þar eru sérstakir kvenna-
og karlalaugar í flísalögðum,
skreyttum sölum. Andrúmsloftið er
ólýsanlegt, mjúkt bergmál, heitt
vatn og allar þessar beru konur sem
líða um í vatninu einsog í draumi.
Maður kemst svo nálægt sjálfum
sér í vatni. A eftir fær maður sér
hressingu á kaffihúsinu á þaki
sundlaugarbyggingarinnar og læt-
ur sólina skína á sig. Ég sótti kór-
tónleika í Fílharmóníunni, þar er
eitt fullkomnasta orgel í Evrópu,
salarkynnin eru úr gulli og öðrum
fínum efnum sem er sett í fullkom-
in form. Iþessu húsi lék Franz Liszt
á flygil. Ég fór á málverkasýning-
ar, en leikhúsin voru ekki byijuð,
annars búa Ungveijar við frábæra
leikhúsmenningu og tónlistarlífið
þar er á háu plani og hægt að
sækja frægar tónlistarhátíðir ár
hvert.
ÖIl ferðalög eru þess eðlis að það
er annað ferðalag þar á bak við.
Það er líka heimur á bak við heim-
inn. Það er alltaf eitthvað á bak
við allt. Ég ímynda mér að það sé
heimur, fullur af töfrum og krafta-
verkum, kátínu og óvæntum uppá-