Morgunblaðið - 14.01.1996, Page 13

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 14. JANÚAR 1996 13
Arftaki Kozyrevs í Rússlandi
Hægfara raunsæismaður
eða afturhaldsseggur?
Jeltsín Rússlandsforseti hefur skipað Jevg-
eníj Prímakov, er stjómað hefur aðgerðum
leyniþjónustunnar utan Rússlands, í embætti
utanríkisráðherra. Mjög er deilt um það hvort
mannaskiptin merki að samskipti Vesturveld-
anna og Rússlands muni versna
JAMES Baker, sem var utanrík-
isráðherra Bandaríkjanna í
forsetatíð George Bush, hitti
nýskipaðan utanríkisráðherra Rúss-
lands, Jevgeníj Prímakov, í Moskvu
snemma árs 1990 og leist vel á
manninn. Þeir snæddu þá saman
kvöldverð ásamt Edúard She-
vardnadze, þáverandi utanríkisráð-
herra en nú forseta Georgíu. Segir
Baker þá félaga hafa unnið „umtals-
vert tjón“ á tveggja lítra flösku af
georgísku vodka.
Álit Bakers á Prímakov brejdtist
ári síðar, í miðjum Persaflóaátökun-
um. Rússneski leyniþjónustumaður-
inn, þá orðinn sérstakur sendimaður
Míkhaíls Gorbatsjovs Sovétforseta,
reyndi að fá Vesturveldin og banda-
menn ofan af því að gera árás á
heri Saddams Husseins í Irak af
landi. Sagði Prímakov að engin þörf
væri á frekari aðgerðum þar sem
írakar væru hvort sem er á leið frá
Kúveit með hernámslið sitt. Banda-
ríkjamenn höfðu lagt hart að sér
við að ná samstöðu gegn árásar-
seggjunum og voru lítt hrifnir af
þessu frumkvæði Sovétstjórnarinn-
ar sem hefði getað valdið klofningi
í röðum bandamanna.
Jevgeníj Prímakov er 66 ára gam-
all, stjórnmálafræðingur að mennt
Hann hefur síðustu árin verið yfir-
maður erlendra njósna hjá leyniþjón-
ustu þeirri er tók við hlutverki KGB
Sovétmanna þegar þeirri alræmdu
stofnun var skipt upp í nokkrar
deiidir eftir hrun heimsveldisins.
Hann talar arabísku og er sérfræð-
ingur í málefnum Miðausturlanda.
Helstu leiðtogar kommúnista og
þjóðernissinna í Rússlandi voru á
einu máli um skipan Prímakovs í
embættið. Gennadíj Zjúganov, leið-
togi kommúnistaflokksins, sagði
nýja utanríkisráðherrann reyndan
stjórnmálamann er myndi „ganga
fram fyrir skjöldu í að gæta þjóðar-
hagsmuna Rússa sem óvinum ríkins
hefur verið leyft að hundsa“. Vlad-
ímír Zhírínovskíj, formaður Fijáls-
iynda lýðræðisflokksins, öflugasta
flokks þjóðemissinna, sagði að Prím-
akov hefði verið besti maðurinn sem
-völ hefði verið á. Zhírínovskíj spáði
því að Prímakov myndi beina athygl-
inni að því að rækta tengslin við
„arabalöndin, Indland og Kína“.
Óljóst er hvernig
bera að túlka önnur
mannaskipti. í stað
Prímakovs hjá
leyniþjónustunni
kemur Vjatesjlav
Trúbníkov sem ver-
ið hefur næstráð-
andi yfirmannsins.
Trúbníkov er 51
árs, hann stundaði
nám í alþjóðamála-
stofnun ríkisins í
Moskvu og var sérgrein hans Asíu-
lönd. Borís Jeltsín forseti hefur nú
undirritað lög um starfsemi leyni-
þjónustunnar. Er þar kveðið á um
mikilvægi þess að mannréttindi séu
virt og m.a. tekið fram að ekki
megi neyða borgarana til að starfa
fyrir þjónustuna. Stofnunin heyrir
beint undir forsetaembættið.
Baker segir í nýútkomnum end-
urminningum sínum að Prímakov
sé „slóttugur". Hann sé „persónu-
Iegur vinur og sjálfskipaður veijandi
Saddams Husseins . .. hann hafði
minni áhuga á því að Saddam léti
Kúveit skilyrðislaust af hendi en að
bjarga leifunum af sambandi Sovét-
ríkjanna og íraks er byggðist á
verndarahlutverki hins fyrrnefnda."
Prímakov gekk í kommúnista-
flokkinn sovéska 1959, hann kemur
úr röðum hins gamla valdakjarna
kommúnista og er að mörgu leyti
dæmigerður fulltrúi skrifræðisins.
Flestum stjórnmálaskýrendum kom
því skipan hans á óvart. Var ekki
talið að Jeltsín forseti myndi ganga
svo langt í að koma til móts við
andstæðinga sína á þingi þótt al-
mennt væri álitið að Andrej Kozyrev
myndi víkja. Hann hafði síðustu
árin verið gagnrýndur harkalega
fyrir störf sín, einkum af hálfu
kommmúnista og þjóðernissinna er
sökuðu hann um undirlægjuhátt
gagnvart vestrænum ráðamönnum.
Kozyrev reyndi að halda góðu sam-
bandi við Vesturveldin en þurfti þó
oft að sigla milli skers og báru til
að friða gagnrýendur sína.
Rifjáð hefur verið upp að leyni-
þjónusta Prímakovs lét gera skýrslu
1994 þar sem Vesturveldin voru sök-
uð um að koma í veg fyrir að Rúss-
land gæti orðið stórveldi. í annarri
skýrslu var fullyrt að Vesturveldin
hefðu aukið njósnir sínar í Rússlandi
og væri markmið þeirra að auka
áhrif sín í landinu.
Afrek á sviði
undirróðurs
Jeltsín virðist halda að hann geti
aukið sigurlíkur sínar í forsetakosn-
ingunum í júní með því að breyta
ásynd stjómar sinnar. Það gerir hann
ótvírætt með valinu á Prímakov.
Annað mál er hvort um er að ræða
friðþægingu eða raunverulega
stefnubreytingu.
Umbótasinninn Vladímír Lúkín,
sem var formaður utanríkismála-
nefndar gömlu dúmunn'ar, er sat
1993 til 1995, segist ekki telja að
með Prímakov verði utanríkisstefnan
harðskeyttari. Hann segir Prímakov
vera reyndan og mjög yfirvegaðan
mann er ekki láti hugmyndafræðileg-
ar vangaveltur stjórna gerðum sín-
um.
„Prímakov þekkir vel til landa í
austri jafnt sem vestri og veit hvar
mikilvægustu hagsmunir Rússlands
eru . .. Hann vill samstarf en raun-
verulegt samstarf, ekki undirgefni",
sagði Lúkín.
Sumir bandarískir stjórnmálaskýr-
endur eru annarrar skoðunar. „Ég
tel þetta vera stórt skref aftur á
bak,“ segir Ariel Cohen, sérfræðing-
ur um málefni Russlands hjá Her-
itage-stofnuninni bandarísku. Hann
segir að Prímakov sé „fyrrverandi
KGB-foringi með einstaka afreka-
skrá á sviði undirróðursstarfsemi í
þriðja heiminum ... Hann annast
sambandið við Saddam Hussein og
ajatollana [klerkastjómina] í íran og
er talsmaður þess að Rússar efni til
átaka við Vesturveldin í Miðaustur-
löndum en ekki samvinnu."
Aðrir benda á að forsetinn hafi
ávallt sjálfur haft síðasta orðið í ut-
anríkismálum og á því verði vart
breyting. Auk þess verði að hafa í
huga að Rússland sé ekki risaveldi
í sama skilningi og Sovétríkin voru
fram á síðustu ár sín. Þótt viljinn
væri fyrir hendi gætu Rússar ekki
farið sínu fram á sama hátt og gert
var á sovéttímanum; þá skorti efna-
hagslega og hernaðarlega burði til
þess.
„Útnefningin er fremur andsvar
við aðstæðum en tilefni kreppu í
samskiptum Bandaríkjanna og Rúss-
lands þar sem málefni Bosníu,
stækkun Atlantshafsbandalagsins
hafa valdið því að Rússum finnst að
vestrænar þjóðir hafi á einhvem hátt
snúið við þeim baki eða hyggist halda
þeim niðri,“ sagði Richard Haass,
fyrrverandi ráðgjafí George Bush.
Haass taldi að mannaskiptin myndu
valda nokkrum erfíðleikum en ekki
breyta samskiptunum í grundvallar-
atriðum.
Jevgeny
Prímakov
Vevddæmi:
Sérvéttur frá kr. 75 pakkinn - kerti frá kr. 30
- 6 kerti í pakka frá kr. 140
- kertastjakar frá kr. 50
jólavörur með allt að 70% afslætti
r í bláu húsunum v/Faxafen, s. 588 5250
r lOra Opið mán.-fös. kl. 12-18, Lau. kl. 10-14
Kaityrí-
cgjar
Páskaferð
Páskaferð
Brottför Laust Lengd
7. feb. 5 sæti 2 vikur
14. feb. 6 sæti 1, 2 og 3 vikur
21.feb 19 sæti 2 og 3 vikur
28. feb. uppselt
6. mars 7 sæti 1, 2 og 3 vikur
13. mars 15 sæti 3 vikur
20. mars laus sæti 2 og 4 vikur
27. mars 6 sæti 3 vikur
3. apríl uppselt 2 vikur
3. apríl 7 sæti 3 vikur
*Sérlegur gestgjafi Úrvals-fólks í 4 vikur er
Sigríður Hannesdóttir.
flgadír Brottför Laust Lengd
I 30. jan. 10 sæti 23 dagar
11. mars 16 sæti 16 dagar
ftfÚRVAL-ÚTSÝN
Lcíf’múla 4: sfmi 569 9300,
Haftiarfirði: sfmi 565 2366, Keflat fk: sfmi 421 1353.
Selfossi: sfmi 482 1666, Akurevri: sirni 462 5000
- og bjd umboðsmötntum um lattd allt.
• Útsalan hefst á morgun • Útsalan hefst á morgun
HERRAFATAVERSLUN
BIRGIS
FÁKAFEN 11 • SÍMI 553 1170