Morgunblaðið - 17.01.1996, Qupperneq 17

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 17. JANÚAR 1996 17
ERLENT
Andófs-
maður
áfrýjar
SAUDI-arabískur andófsmað-
ur, Mohammed Masari, sem
stjómvöld í Bretlandi vísuðu
brott af ótta við að verða af
vopnasölusamningi við Saudi-
Arabíustjórn, hefur áfrýjað
brottvísuninni. Verður úr-
skurðað í málinu eftir tvær
vikur en Masari var rekinn til
Karíbahafseyjarinnar Dom-
inica. Hefur hann sakað saudi-
arabísku konungsfjölskylduna
um spillingu og vill, að lögmál
trúarinnar verði höfð í fyrir-
rúmi við stjórn landsins.
Bannað að
koma til
Burma
ALÞJÓÐLEGRI eftirlitsnefnd,
sem ætlaði að kanna mann-
réttindabrot í Burma, var neit-
að í gær að koma til landsins.
Skýrði Kjell Magne Bondevik,
fyrrverandi utanríkisráðherra
Noregs, frá því í Ósló. Var
ferðin skipulögð eftir að friðar-
verðlaunahafanum Aung San
Suu Kyi var sleppt úr stofu-
fangelsi en Bondevik sagði,
að farið yrði til Tælands þar
sem rætt yrði við útlæga
Burmabúa.
Valdaskipti í
Sierra Leone
VALDASKIPTI hafa orðið í
Afríkuríkinu Sierra Leone og
hefur Julius Naada Bio höfuðs-
maður tekið við af Valentine
Strasser höfuðsmanni sem
leiðtogi ríkisins. Sagt var, að
Strasser hefði verið „fjarlægð-
ur“ vegna þess, að hann hefði
viljað tryggja sér völdin áfram
með bolabrögðum en kosning-
ar eiga að fara fram í landinu
í næsta mánuði.
Lítilfjörlegt
brúðkaup
GESTIRNIR voru 10.000,
brúðguminn reið hvítum hesti
við undirleik hljómsveitar, fílar
fóru fremstir í flokki og boðs-
kortið var 48 blaðsíðna bók.
„Fyrir jafn ríka fjölskyldu er
þetta bara smáveisla," sagði
einn gestanna. „Ekki er boðið
upp á áfengi og maturinn er
bara grænmeti." Ríka fjöl-
skyldan er indversk og fór
veislan fram í Bombay en
auðnum hefur hún safnað með
bankastarfsemi og sjónvarps-
rekstri í Bretlandi.
Fækkað í
Kínaher
STJÓRNVÖLD í Kína ætla að
fækka í hernum um hálfa
milljón manna eða úr þremur
milljónum í hálfa þriðju millj-
ón. Vonast er til, að með fækk-
uninni fáist fé, sem unnt verð-
ur að nota til að endurnýja
úreltan búnað og bæta her-
þjálfun.
Grískir sósíalistar
Aþena. Reuter.
COSTAS Simitis, fyrrverandi
iðnaðarráðherra Grikklands,
greindi frá því í gær að hann
gæfi kost á sér sem eftirmaður
Andreas Papandreous, fráfarandi
forsætisráðherra. Papandreou hef-
ur legið alvarlega veikur á sjúkra-
húsi undanfarnar átta vikur og
greindi á mánudag frá því að hann
hygðist láta af embætti, sem
flokksformaður og forsætisráð-
herra. Papandreou stofnaði sós-
íalistaflokkinn PASOK árið 1974
og hefur verið í forystu hans síðan.
Flokksbræður Papandreous
jafnt sem pólitískir andstæðingar
báru mikið lof á forsætisráðherr-
ann eftir að greint var frá afsagn-
arbréfi hans opinberlega. Mörgum
var greinilega létt því veikindi for-
sætisráðherrans hafa valdið pólit-
ísku uppnámi í Grikklandi síðustu
vikur.
Valdabaráttan er þegar hafín
innan PASOK en sósíalistar segj-
ast staðráðnir í að velja sér leið-
toga er geti viðhaldið stöðugleika
í stjórnmálum landsins og komið
í veg fyrir upplausn. „Það verður
kominn nýr forsætisráðherra á
föstudaginn,“ sagði Apostolos
Kaklamanis, forseti þingsins en
búist er við að þingmenn sósíalista
muni velja eftirmann Papandreous
á allra næstu dögum.
Þeir sem helst eru nefndir sem
hugsanlegir forsætisráðherrar eru
Costas Simitis, fyrrverandi iðn-
aðarráðherra, sem er menntaður í
nýjum leiðtoga
Reuter
ANDREAS Papandreou á góðri stundu með Mimi konu sinni.
Þýskalandi og telst til
umbótasinna í flokkn-
um, og Gerassimos
Arsenis vamarmála-
ráðherra, sem er
menntaður í Banda-
ríkjunum og telst hlið-
hollur Papandreou.
Simitis sagðist í gær,
gefa kost á sér en
hann er 59 ára gamall
og samkvæmt skoð-
anakönnunum sá leið-
togi PASOK er nýtur
mest hyllis meðal al-
mennings. Skömmu
Costas Simitis
síðar lýsti Arsenis, sem
er 64 ára, einnig yfir
framboði.
Kaklamanis hefur
enn ekki gefið út yfír-
lýsingu um hvort hann
hafi hug á embættinu
en nánir samstarfs-
menn Yannis Chara-
lambopoulos, fyrrum
varnarmálaráðherra,
er einnig hefur verið
nefndur sem hugsan-
legur frambjóðandi
sögðu að hann myndi
gefa kost á sér.
Um 1.500
ijýjar
stjörnu-
þokur
San Antonio. Reuter.
VÍSINDAMENN sem vinna með
myndir úr Hubble-sjónaukanum
segjast hafa uppgötvað hundruð
nýrra stjörnuþoka. Segja vísinda-
menn hjá NASA, bandarísku geim-
ferðastofnunninni í Maryland, að
minnsta kosti 1.500 stjörnuþokur á
hinum ýmsu myndunarstigum hafi
komið í ljós myndum sem teknar
voru með sjónaukanum í desember.
Forstöðumaðurinn, Robert Will-
iams, kveðst telja að um tíma-
mótauppgötvun sé að ræða. „Við
sjáum greinilega hvernig sumar
stjörnuþokanna litu út fyrir meira
en tíu milljörðum ára, þegar þær
voru að myndast."
Telur NASA að þær upplýsingar
sem þegar hafa borist, svo mikilvæg-
ar að þær hafa þegar verið sendar
stjörnufræðingum um allan heim.
Munu þær verða notaðar við rann-
sóknir á aldri og þróun himingeims-
ins. „Þegar myndirnar [úr Hubble]
birtust á skjánum var ekki laust við
að við veltum því fyrir okkur hvort
að við myndum á einhvern hátt sjá
uppruna okkar í öllu þessu,“ segir
Williams.
Lögð höfðu verið drög að mynda-
tökunni í eitt ár, áður en af henni
varð. Nú þegar hafa 342 myndir
verið framkallaðar sem teknar voru
á tímabilinu 18. - 28. desember en
úr þeim verður unnið líkan sem sýn-
ir fjarlægari hluta himingeimsins en
áður hafa sést.
Skýr fylgni efnahags-
frelsis og hagvaxtar
ELLEFU efnaha'gsstofnanir víða
um heim hafa gefið út bók um
rannsókn á efnahagsfrelsi í 102
ríkjum síðustu tvo áratugina.
Breska vikuritið The Economist
telur rannsóknina markverðustu
tilraunina til þessa til að skilgreina
og mæla þetta frelsi og segir nið-
urstöðuna benda til þess að skýr
fylgni sé á milli efnahagsfrelsis
og hagvaxtar.
Bókin „Efnahagsfrelsi í heimin-
um: 1975-1995“ er eftir hagfræð-
ingana James Gwartney, Robert
Lawson og Walter Block og byggð
á niðurstöðum sex ráðstefna á
vegum Fraser-stofnunarinnar í
Vancouver og Frelsissjóðsins í
Indianapolis á árunum 1986-93.
Margir af virtustu hagfræðingum
heims sátu þessar ráðstefnur.
Flókið hugtak
Höfundarnir viðurkenna að erf-
itt sé að skilgreina og mæla efna-
hagsfrelsið. Til að mynda nægi
ekki að taka aðeins mið af ríkisút-
gjöldunum í hlutfalli við verga
landsframleiðslu, umfangi ríkis-
fyrírtækja eða vægi viðskipta-
hamla. Efnahagsfrelsið ráðist af
öllum þessum þáttum og mörgum
öðrum.
Segja má að efnahagsfrelsið
snúist fyrst og fremst um eignar-
réttinn og valfrelsi einstakling-
anna. Þeir eru efnahagslega fijáls-
ir ef eignir, sem þeim hafa áskotn-
ast með löglegum hætti, eru varð-
ar fyrir yfirgangi eða ágengni
annarra og ef þeim er frjálst að
nota, selja eða gefa eignir sínar
svo fremi sem það bijóti ekki gegn
réttindum annarra.
Ríkisvaldið getur skert þetta
frelsi, til að mynda með því að
láta hjá líða að vernda eignarrétt-
inn, gera eignir upptækar, eða
setja reglur um hvað einstakling-
arnir megi kaupa og selja og á
hvaða verði. Fjármálastefna, sem
leiðir til óðaverðbólgu, hefur einn-
ig áhrif á efnahagsfrelsi einstakl-
inganna.
Frelsisskerðing ríkisvaldsins
Til að meta þetta frelsi þarf
fyrst að mæla hvernig ríkisvaldið
skerðir það. Höfundar bókarinnar
velja 17 slíka mælikvarða sem
skiptast í fjóra flokka:
• Peningar og verðbólga.
Verndar ríkisvaldið verðgildi pen-
inganna og heimilar það að þeir
séu notaðir til gjaldeyriskaupa?
Hér er m.a. miðað við verðbólgu-
þróunina, peningavöxtinn miðað
við áætlaða vaxtargetu efnahags-
ins, og rétt einstaklinga til að eiga
gjaldeyrisreikninga heima fyrir og
bankareikninga í útlöndum.
• Afskipti og reglur ríkisvalds-
ins. Hver ákveður hvað er fram-
leitt og hvað keypt? Hér er m.a.
litið til ríkisútgjalda í hlutfalli við
verga landsframleiðslu, stærðar
opinbera geirans, verðlagshamla,
frelsis til að hasla sér völl á mörk-
uðum, og hamla á bankavexti.
• Kvaðir og skattar sem mis-
muna skattgreiðendum. Er
mönnum frjálst að afla sér tekna
og halda þeim? Hér er m.a. tekið
mið af styrkjum hins opinbera og
fjártilfærslum sem hlutfalli af
vergri landsframleiðslu, áhrifum
jaðarskatta og skyldu til þjónustu
við ríkið.
• Utanríkisviðskipti. Hér er
m.a. miðað við skatta eða tolla á
utanríkisviðskipti, mismun á opin-
beru gengi og svartamarkaðs-
gengi, umfang utanríkisviðskipta
miðað við það sem telst eðlilegt
og hömlur á fjármagnsstreymi.
ísland í 43. sæti
Hagfræðingarnir gáfu ríkjunum
102 einkunn á bilinu 0-10 fyrir
hvern þessara 17 þátta; 0 merkti
algjört ófrelsi en 10 algjört frelsi.
Erfitt er að meta vægi þessara
þátta þegar efnahagsfrelsi ríkj-
anna er metið. Höfundar bókarinn-
ar völdu þá leið að ákveða vægið
með hjálp „dómbærra manna“,
þ.e. hagfræðinga sem sátu þijár
af síðustu ráðstefnunum um efna-
hagsfrelsi og töldust því vel að sér
í málinu. Slíkt mat er þó aldrei
hafið yfir gagnrýni.
Vísitala efnahagslegs
frelsis 1993-1995
Sæti Riki 0
32. Frakkland
33. Danmörk
34. Ekvador
35. Perú
36. Mexíkó
37. Spánn
38. Chile
39. Austurríki
40. Trinidad
41. Noreaur
42. Dóminíkana
43. ísland
44. Ítalía
45. Malta
46. Finnland
47. Hondúras
48. Svíþjóð
49. Portúgal
Niðurstaða rannsóknarinnar
var sú að efnahagsfrelsið á árun-
um 1993-95 hefði verið mest í
Hong Kong, sem fékk heildarein-
kunnina 9. Næst kom Singapore,
með einkunnina 8, síðan Nýja Sjá-
land, Bandaríkin og Sviss.
The Economist telur merkileg-
ustu niðurstöðu rannsóknarinnar
þá að fram hafi komið skýr fylgni
milli efnahagsfrelsis og þjóðar-
auðs. Ríkin, sem hafi tryggt mikið
efnahagsfrelsi þau tuttugu ár sem
rannsóknin náði til, hafi einnig
verið á meðal þeirra ríkja þar sem
landsframleiðslan var mest á
hvern landsmann. Hins vegar hafi
engin þjóð, sem hafi búið við lítið
efnahagsfrelsi á þessum tíma,
aukið framleiðsluna verulega.
Á meðfylgjandi lista má sjá að
ísland var í 43. sæti meðal ríkj-
anna 102 á árunum 1993-95. Fyr-
ir neðan ísland á listanum eru
Vestur-Evrópuríkin Ítalía, Finn-
land, Svíþjóð og Portúgal.
Rekstrarvörur á mögnuðu innkaupsverði
\- fyrir einstaklinga, félög og fyrirtæki. Allt að j ■
50% sparnaður á innkaupum í magni. F M jftlCillVfll
Innkaupadagar standa aðeins til janúarloka. .
Skeifunni 17 • Sími 568-1665 • Fax 568-0664