Morgunblaðið - 24.01.1996, Blaðsíða 28

28 MIÐVIKUDAGUR 24. JANÚAR 1996
MORGUNBLAÐIÐ

STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunriarsson.
„UNGLINGA-
VANDINN“
ÞAÐ ER ekki nýtt að unglingar hópist saman í miðborg
Reykjavíkur og annarra stærri sveitarfélaga um helgar.
Sú hefur verið raunin um áratuga skeið. Við og við blossa
upp umræður um vandamál samfara þessu á borð við áfengis-
og fíkniefnaneyslu unglinga, skemmdarverk og ofbeldi. Þrátt
fyrir það hafa engin ráð fundist til að sporna gegn þessum
„unglingavanda“ né heldur hefur tekist að skýra orsakir hans
til hlítar.
Það er margt sem bendir til að þessi vandi sé að verða
stöðugt alvarlegri. Yngri börn en áður neyta áfengis, eitur-
lyfjaneysla vex og ofbeldið er orðið hrottalegra og tilviljana-
kenndara, eins og nýleg dæmi sanna, það nýjasta frá síðustu
helgi á Akranesi, þar sem ungri stúlku var misþyrmt af jafn-
öldrum sínum þannig að hún er nú meðvitundarlaus á sjúkra-
húsi.
Notkun eiturlyfja er ekki lengur bundin við jaðarhópa held-
ur er hún orðin útbreidd meðal stórs hóps unglinga. Aðgang-
ur unglinga að ólöglegu áfengi, svokölluðum landa, er miklu
greiðari en að áfengi, sem selt er á löglegan hátt, og verðið
er langtum lægra. Dæmi eru um að landasalarnir bjóði líka
upp á fíkniefni og oti þeim að unglingum.
Að hluta til er „unglingavandinn" alþjóðlegt vandamál,
ekki síst fíkniefnavandinn. Islenski unglingavandinn er þrátt
fyrir það að miklu leyti séríslenskt vandamál. Hvar annars
staðar tíðkast samkomur af því tagi sem vegfarendur geta
orðið vitni að um hveija helgi í miðborg Reykjavíkur eða í
öðrum íslenskum bæjum?
Skýringarnar á þessu eru efalítið margar. Islenskum ung-
lingum hefur löngum verið gefinn lausari taumur en jafnöldr-
um þeirra erlendis. Litið hefur verið svo á að það væri hollt
fyrir börn að læra að standa á eigin fótum, jafnt félagslega
sem fjárhagslega.
Á móti hafa stofnanir samfélagsins, á borð við fjölskyldu
og skóla, í mörgum tilvikum ekki veitt unglingunum það nauð-
synlega aðhald og aga er verður að fylgja slíku frelsi. Ábyrgð-
in á „unglingavandamálinu" og lausn þess hlýtur fyrst og
fremst að liggja hjá heimilunum þótt einnig verði að gera
kröfu til þess að samfélagið búi fjölskyldum umhverfi sem
býður upp á eðlilegt fjölskyldulíf.
Það er engin ein lausn til á þessum vanda og reynslan
sýnir að skyndilausnir og einangraðar aðgerðir duga skammt.
Unglingavandinn er um margt spegilmynd samfélagsins og
eigi að ráða bót á því verður líklega ekki hjá því komist að
breyta fyrirmyndinni.
HEILDARSTEFNA
ÞÓTT foreldrar beri auðvitað fyrst og fremst ábyrgð á
börnum sínum, verður ekki litið framhjá þætti hins opin-
bera í lausn þeirra vandamála, sem nefnd voru hér að ofan,
ekki síst fíkniefnavanda unglinga, sem blaðamaður Morgun-
blaðsins gerir skil í ýtarlegum greinaflokki þessa dagana.
í grein í Morgunblaðinu í gær bendir Áskell Örn Kárason,
forstjóri Meðferðarstöðvar ríkisins fyrir unglinga, á að heildar-
stefnu í baráttunni við vímuefnaneyslu unglinga hafi skort.
Félagasamtök standi öðru hvoru fyrir afmörkuðu átaki, sem
hafi ákveðið giidi, en nægi ekki. „Stofnanir þjóðfélagsins
verða að taka höndum saman um markvissa stefnu í forvarna-
málum. Þar á ég við skóla, lögreglu, dómsmálayfirvöld, toll-
gæslu, heilbrigðisyfirvöld og félagsmálayfirvöld. Það er ekki
nóg að allir séu sammála um að fíkniefni séu af hinu illa.
Við verðum líka að átta okkur á hvaða árangri við viljum ná
í baráttunni gegn þeim,“ segir Áskell.
Hann bendir á, að þróunin hér á landi sé á skjön við það,
sem hafi gerst á hinum Norðurlöndunum; hér byrji unglingar
æ yngri að neyta áfengis. Það. er án efa rétt að viðbrögð og
stefnumótun opinberra aðila skipta miklu í þessu efnp ekki
síst til þess að veita foreldrum nauðsynlegan stuðning. Áskell
Örn segir: „Hvert foreldri á ... erfitt með að setja hnefann í
borðið, þegar almennt ríkir umburðarlyndi gagnvart áfengis-
neyslu unglinga. Ef virkileg þjóðarsátt ríkti um að það væri
stóralvarlegt ef unglingur innan 16 ára drykki sig fullan, þá
yrðu viðbrögð í samræmi við það.“
Þótt það hafi sýnt sig að forvarnarstarf sé miklu líklegra
til að skila árangri í baráttunni gegn fíkniefnum en harðar
refsingar, má það ekki verða til þess að landa- og eiturlyfja-
salar geti gengið út frá því að fá að brjóta margoft af sér
án þess að gjalda fyrir það með fangelsisvist. Dómskerfið
hlýtur að bregðast við ummælum á borð við þessi, sem höfð
eru eftir móður ungs fíkniefnaneytanda í sunnudagsblaði
Morgunblaðsins: „Landasalarnir fá auðvitað enga dóma, bara
minniháttar sektir. Það á að henda þeim í fangelsi.“
60 aurar
fyrir kíló-
vattstundina
Landsvirkjun á völ á mjög hagkvæmum virlq-
anamöguleikum. Það bætir hins vegar ekki
hlut þeirra sveitarfélaga sem einnig búa yfir
hagkvæmum virkjunarmöguleikum eða leysir
þann margvíslega vanda sem menn standa
frammi fyrir í orkumálum, eins og fram kem-
ur í samantekt Hjálmars Jónssonar.
Nokkrir hagkvæmir orkuöflunarkostir
Heimild: Landsvirkjun Virkjun Kostnaðarverð við stöðvarvegg krikWh MW GWh á ári
Hækkun Laxárstíflu 0,60 4 40
Hágöngumiðlun 0,60 140
Stækkun Kröflu 0,70 30 250
Norðlíngaölduveita 0,80 770
Sultartangavirkjun 1,10 125 880
Bjarnarflag 1 og 2 1,20 40 330
Kárahnúkavirkjun 1,20 500 3.340
Fljótsdalsvirkjun 1,20 210 1.200
Búðarháls 1,30 110 645
Vatnsfell 1,30 115 450
1997: Columbia Aluminium, 60.000 tonn og
1997: Stækkun ÍSAL um 62.000 tonn,
áætlun Um orkujöfnuð Stækkun Hrauneyjafoss
og stækkun Kröflu -t
Bjarnarflag 1
Nesjavellir 1 og Hágöngur
Stækkun Blöndulóns
Aflaukning Bórfelli
Kvislaveita, 5. áfangi
Bjamarflag2

-Stækkun ÍSAL
Columbia Alumínium Corporation
Almennur markaður og núverandi stóriðja
1994
1996
1998
2000
2002
2004
GWSt
áári
7000
6000
5000
4000
3000
2000
1000
0
1997: Stækkun iSAL um 62.000 tonn og
1999: Columbia Aluminium, 60.000 tonn,
áætlun um orkujöfnuð
Bjarnatflag 1 og 2,
Stækkun Blöndulóns
Aflauknlng Búrfefli
Kvíslaveita, 5. áfangi
..............
4
I
Sfækkun Kröflu
£
Stækkun ISAL
Almennur markaður og núverandi stóriðja
1994
1996
1998
GWst
áári
7000
^Columbia Aluminium Corp. j
5000
4000
3000
2000
1000
0
2000
2002
2004
LANDSVIRKJUN selur al-
menningsrafveitunum tæp-
ar tvö þúsund gígavatt-
stundir af raforku á ári og
verðið er um þijár krónur fyrir kíló-
vattstundina af forgangsorku. Verðið
miðast við afhendingu orkunnar og
er það sama hvar sem er á landinu,
hvort sem orkan er afhent á Vestfjörð-
um, á Austurlandi eða í Reykjavík.
Hitaveitumar í Reykjavík og á Suð-
umesjum telja sig geta framleitt raf-
orku fyrir innan við helming þessa
verðs eða innan við 1,50 kr. kílóvatt-
stundina með því að virkja á Nesjavöll-
um og í Svartsengi þaðan sem veitum-
ar fá heitt vatn. Tiikostnaðurinn er
lágur vegna þess að orkan er þegar
fyrir hendi á svæðunum og einungis
þarf að leggja í þann viðbótarkostnað
sem fylgir raforkuframleiðslunni.
Yrði veitunum leyft að virkja og
nýta þessa ódýru virkjunarmöguleika
á veitusvæðum sínum yrði Landsvirkj-
un hins vegar af mikilvægum mark-
aði fyrir forgangsorku og tekjum í
sarhræmi við það. Rafmagnsveita
Reykjavíkur kaupir um þriðjung af
þeirri forgangsorku sem Landsvirkjun
selur og Hitaveita Suðurnesja kaupir
um 90 gígavattstundir á ári. Raf-
magnsveitan ætti að geta fullnægt
um helmingi núverandi orkuþarfar á
höfuðborgarsvæðinu með raforku frá
Nesjavöllum og Hitaveita Suðurnesja
myndi verða sjálfri sér nóg um raf-
orku með viðbótarvirkjun, en veitan
framleiðir nú þegar raforku sem full-
nægir um 40% orkuþarfarinnar á Suð-
umesjum. Tekjutapið yrði Landsvirkj-
un að bæta sér upp með því að hækka
gjaldskrá sína að því gefnu að engar
aðrar breytingar verði í rekstrarum-
hverfi fyrirtækisins og það þurfi sömu
tekjur til að standa undir rekstrinum.
60 aurar kílóvattstundin
Nú er því ekki svo háttað að Lands-
virkjun hafi ekki á sínum snærum
jafn ódýra og ódýrari virkjunarmögu-
leika en hitaveiturnar í Reykjavík og
á Suðumesjum. Samkvæint upplýs-
ingum fyrirtækisins er kostnaðarverð
við stöðvarvegg. 60 aurar á kílóvatt-
stundina við hækkun Laxárstíflu og
Hágöngumiðlun, 70 aurar við stækk-
un Kröflu og 80 aurar við Norðlinga-
ölduveitu svo dæmi séu tekin, en sam-
anlagt myndu þessar virkjanir fram-
leiða 1.200 gíkavattstundir á ári.
Þetta er meðalverð sem miðast við
full afköst virkjananna og tilteknar
forsendur hvað varðar rekstrar- og
Ú’ármagnskostnað.
Landsvirkjun er hins vegar bundið
af lögum til þess að halda uppi verð-
jöfnun í heildsölu og selja orkuna við
sama verði hvar sem er á landinu.
Það kemur í veg fyrir að hægt sé að
bjóða almenningsrafveitum mismun-
andi verð eftir því hvar þær em í
sveit settar eða eftir því hversu stórir
kaupendur þær eru, eins og Halldór
Jónatansson, forstjóri Landsvirkjunar,
bendir á, auk þess sem fyrirtækið
hefur á undanförnum árum axlað
ábyrgð á því að byggja upp raforku-
kerfið í Iandinu til að tryggja við-
skiptavinum sínum ætíð næga raforku
til lengri tíma litið.
Halldór sagði að þetta hefði verið
lögbundin stefna í þessum málum og
Landsvirkjun hefði verið gert að hafa
næga orku tiltæka á öllum tímum
fyrir viðskiptavini sína. Fyrirtækið
hefði fjárfest í samræmi við þetta lög-
bundna hlutverk og ef ætti að breyta
þessu hlutverki fyrirvaralítið, eins og
myndi gerast ef Reykjavíkurborg tæki
Nesjavelli til sín og sæi sér fyrir helm-
ingi af raforkuþörf sinni með þeim
hætti, væru vissar forsendur fyrir fjár-
festingum Landsvirkjunar á undan-
förnum árum brostnar. Þær tekjur
sem Landsvirkjun hefði í góðri trú
reiknað með til að standa undir þessu
hlutverki sínu myndu við þetta rýma
svo um munaði og þá ætti fyrirtækið
vart annan kost en hækka gjaldskrá
sína til að vega upp á móti tekjutapinu.
Haildór sagði að ástæðan fyrir því
að Nesjavallavirkjun hefði verið í
umræðunni að undanförnu væri fyrst
og fremst sú hversu fljótt orka frá
virkjuninni gæti komist í gagnið kæmi
til þess að Columbia Aluminium Corp.
tæki ákvörðun um að reisa sextíu
þúsund tonna álver á Grundartanga,
sem kæmi í rekstur þegar á árinu
1997. Til að hægt væri að afhenda
næga orku svo snemma kæmi raunar
einnig tii greina orka frá virkjun í
Svartsengi eða jafnvel stækkun
Kröflu. Ef álver á Grundartanga kæmi
hins vegar ekki fyrr en tveimur árum
seinna, þ.e. á árinu 1999, gæfist
Landsvirkjun tími til að nýta eigin
virkjunarkosti og afiienda næga orku
miðað við þau tímamörk.
Viðræður í gangi
Halldór sagði að enn væri ósamið
við Reykjavíkurborg, eiganda Nesja-
valla, í þessum efnum, en virkjun þar
væri ein forsenda þess að Columbia
gæti reist hér álver sem tæki til starfa
árið 1997. Nokkuð væri um liðið síðan
heyrst hefði í Columbia og ekki væri
vitað hvort enn sé raunhæft að gera
ráð fyrir að Columbia þurfi á orku
að halda þegar á árinu 1997, eins og
hingað til hefði verið gert ráð fyrir.
Bæði kæmi til álita að Landsvirkjun
keypti orkuna frá Nesjavöllum og seldi
hana áfram til stóriðju, eins og upp-
haflega hefði verið gert ráð fyrir, og
að Rafmagnsveita Reykjavíkur og/eða
Hitaveita Reykjavíkur gerðust beinir
aðilar að samningum við Columbia
ásamt Landsvirkjun. Viðræður væru
í gangi við Reykjavíkurborg en þær
hefðu ekki skilað niðurstöðu enn sem
komið væri og umræðan undanfarið
MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 24. JANÚAR 1996 29
Árásarmynstur hafa breyst hér á landi
OFBELDI í KVIK-
MYNDUM FORDÆMI
HROTTALEGRA ÁRÁSA
Morgunblaðið/Júlíus
OFBELDISGLÆPUM í miðborg Reykjavíkur um helgar hefur fjölgað verulega á síðustu árum.
.— ---■——----—-------------—------------—--------— -----—-
Tíðni morfla í Bandaríkjunum 1945-1973
og sjónvarpseign á heimilum þar
225
Stöðluð
tíðni 200
morða 175
á hverja
100.000 150
íbúa 125
(3-ára
hlaupandi mo
meðaltal,
1959 = 100) 75
1 1 Sjónvarpseign

T ðni irða
m

með
sjónvarp
%
1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975
um endurskoðun á skipulagi orkumála
fyrirtækisins hefði óneitanlega orðið
til þess að skapa meiri óvissu en ella
um hvað yrði ofan á í þessu efni.
Þar vísar forstjóri Landsvirkjunar
til þess að Reykjavíkurborg hefur ósk-
að eftir viðræðum við aðra eignarað-
ila Landsvirkjunar, ríkið og Akur-
eyrarbæ, um framtíðarskipulag,
rekstrarform og eignaraðild að Lands-
virkjun. Borgarstjóri hefur sagt að
borgin njóti ekki eignarhluta síns í
fyrirtækinu eins og nú sé málum hátt-
að og hefur viðrað hugmyndir um að
borgin leysi til sín sinn eignarhluta
og efnt verði til samkeppni á orkusvið-
inu. Þannig gæti Reykjavíkurborg til
dæmis virkjað og selt sjálf orku frá
Nesjavöllum.
Halldór nefndi einnig að gerðir
hefðu verið útreikningar á framlögum
eignaraðila Landsvirkjunar til fyrir-
tækisins í gegnum tíðina. Samkvæmt
þessum útreikningum hefði raun-
ávöxtun framlags Reykjavíkurborgar
numið 6% á ári frá upphafi. Þessir
peningar hafi skilað sér í eignamynd-
un í fyrirtækinu.
Langtímasamningur
kemur ekki til greina
Júlíus Jónsson, forstjóri Hitaveitu
Suðurnesja, segir að langtímasamn-
ingur milli Hitaveitu Suðumesja og
Landsvirkjunar um raforkusölu til
stóriðju frá nýrri virkjun í Svartsengi
komi ekki til greina. Hins vegar sé
Hitaveitan til viðræðu um orkusölu til
stóriðju þar til Landsvirkjun geti kom-
ið inn á raforkukerfið með sínar virkj-
anir, sem væntanlega sé 2-3 árum
seinna.
Stækkun virkjunarinnar í Svarts-
engi getur verið tekin til starfa tveim-
ur árum eftir að hafist er handa um
framkvæmdir. Hitaveita Suðurnesja
framieiðir þegar raforku í Svartsengi
og nemur framleiðslan rúmum 16
megavöttum og beiðni um að virkja
20 megavött til viðbótar liggur fyrir
í iðnaðarráðuneyti og hefur ekki verið
svarað. Júlíus segir að sautján ár séu
síðan Hitaveitan sótti fyrst um virkj-
analeyfi fyrir 30 megavatta virkjun
og því ætti Landsvirkjun að hafa gef-
ist nægur tími til að aðlaga sig að
þeirri framtíð að Hitaveitan framleiði
sjálf raforku fyrir sitt dreifisvæði. Það
sé óumflýjanlega framtíðin.
Júlíus sagði að með samningnum
um stækkun álversins í Straumsvík
og þar með nýtingu á þeirri umfram-
orku sem hafi verið í raforkukerfinu
sé ekki lengur hægt að halda því fram
að virkjanir í Svartsengi séu þjóðhags-
lega óhagkvæmar, eins og hafi verið
viðkvæðið. Kaup Hitaveitunnar á orku
af Landsvirkjun á síðustu tíu árum
nemi 3,5 milljörðum króna á núvirði.
Þetta rafmagn hafi Hitaveitan getað
framleitt sjálf fyrir hálfviðri. Þessi
kaup með öðru hafi orðið til þess að
auka eigið fé Landsvirkjunar, sem sé
umkvörtunarefni borgarstjórans í
Reykjavík nú að ekki fáist arður af.
Júlíus sagði að það væri óeðlilegt
að Reykjavík og Akureyri hefðu fyrir
tilverknað eignarhluta síns í Lands-
virkjun úrskurðarvald um það hvað
önnur sveitarfélög gerðu í orkumálum
sínum. Þetta gæti ekki verið eðlilegt
kerfí og ef það hefði einhvern tíma
átt rétt á sér væri öruggt að það
væri ekki lengur um það að ræða.
Hann sagði að það margborgaði sig
fyrir Hitaveituna að virkja fyrir þann
markað sem væri fyrir hendi á Suður-
nesjum. Hins vegar vildu þeir gera
þetta í sem mestu og bestu samstarfi
við aðra þannig að samnýting orkunn-
ar yrði sem best.
Áðspurður hvort neytendur myndu
njóta þess í lægra orkuverði að Hita-
veitan fengi að virkja sagði hann að
raforkuverð á Suðurnesjum væri nú
þegar með því lægsta sem gerðist í
landinu, þrátt fyrir að línukerfið á
svæðinu hefði verið endurnýjað fyrir
nær tvo milljarða króna á síðustu tíu
árum eða frá því dreifikerfi RARIK
hefðu verið keypt af ríkinu. Gjaldskrá-
in hefði ekki hækkað síðustu fjögur
og hálft ár, þrátt fyrir þijár hækkan-
ir Landsvirkjunar á þessu tímabili.
Hins vegar yrðu þeir að fara mjög
varlega í að lækka gjaldskrána til
þess að fá ekki á sig jöfnunargjöld.
Það væri hlutur sem taka yrði tillit til.
Aðspurður um afstöðu sína til verð-
jöfnunar á raforku sagði hann að hún
sé angi af þeirri byggðastefnu sem
hafi verið rekin í landinu og sé heil-
agt mál. Hún auki ekki hagkvæmni,
en það hafi sjaldan verið útgangs-
punkturinn í íslenskri efnahagspólitík.
Þróunin hefur orðið
sú að áverkum sem
fólk hefur hlotið af
völdum annarra
hefur fjölgað, áverk-
amir eru alvarlegri
og árásarmynstrið
hefur breyst hér á
landi á síðustu árnrn,
* *
Olafur Olafsson
lanalæknir segir fyr-
irmynda hrottalegra
árása að leita í of-
beldiskvikmyndum á
myndböndum og í
fjölmiðlum.
KOMUM fólks á slysadeild
vegna áverka frá öðrum
fjölgaði úr 1.500 á ári á
árunum 1975-1985 í
2.000 á ári á árunum 1985-1994
og var hlutfallsleg fjölgnn því um
30%. Ekki hefur aðeins orðið fjölgun
í árásum heldur hefur alvarlegum
meiðslum eftir árásir fjölgað um
helming á sl. 10 árum. Mun oftar
er ráðist að öðrum að tilefnislausu,
margir ráðast á einn, sparkað er í
liggjandi og spörk látin dynja á við-
kvæmum líkamshlutum á borð við
höfuð og kynfæri. Ólafur Ólafsson
landlæknir segir að börn og fullorðn-
ir hafi ekki aðrar fyrirmyndir um
hrottalegar árásir en í ofbeldiskvik-
myndum á myndböndum og í fjöl-
miðlum. Hann lýsir yfír eindregnum
stuðningi við ósk Þórhildar Líndal,
umboðsmanns barna, um að komið
verði í veg fyrir að auglýsingar með
ofbeldi komi fyrir sjónir ungra
barna.
Ólafur hefur tekið saman töluvert
af upplýsingum um áhrif ofbeldis í
íjölmiðlum á hegðun barna og fullorð-
inna hér heima og erlendis. Hann
segir að þó svo vinna megi gegn áhrif-
um af ofbeldi í fjölmiðlum í uppeldi
hafi viðamikil evrópsk könnun sýnt
fram á að allt að 20% barna og ung-
linga verði fyrir miklum áhrifum af
ofbeldiskvikmyndum. í könnuninni er
m.a. fleiri þúsund börnum í Suður-
Sv®óð, fæddum 1961-1982, fylgt
eftir í 20 ár. Rannsóknin nær til for-
eldra barnanna og tekið var tillit til
mismunandi umhverfis- og uppeldis-
aðstæðna sem gætu mótað hegðun
einstaklinganna. Niðurstöðurnar hafa
verið birtar, m.a. i níu doktorsritgerð-
um við ýmsa háskóla og í tugum vís-
indarita, t.d. bókinni Media Effects
and Byond frá árinu 1993.
Áhrifin felast oftast í minni ein-
beitingu, óróa og árásargirni og í
einstaka tilfellum hafa börn og full-
orðnir líkt nákvæmlega eftir ofbeld-
issenum úr sjónvarpi. Ekki skortir
dæmi um slíkt frá Bandaríkjunum
og er sértaklega minnst á afleiðingar
atriðis með rússneska rúllettu í kvik-
myndinni Dádýraveiðar. Fjórum dög-
um eftir að kvikmyndin Fæddur sak-
laus var sýnd í sjónvarpi réðust þrjár
unglingsstúlkur á níu ára stúlku á
strönd í Kaliforníu. Að því er virtist
reyndu stúlkurnar að líkja eftir atriði
úr kvikmyndinni með því að nota
flösku til að nauðga fórnariambinu.
Ungur maður særði nágranna sinn
hættulega með skammbyssu eftir að
hafa horft á Billy Graham í sjónvarp-
inu. Hann ætlaði að refsa nágrann-
anum fyrir syndir hans.
Niðurstöður fiöldarannsókna sýna
að mati Ólafs hversu ástandið er al-
varlegt. Hann nefnir í því sambandi
að rannsókn meðal bandarískra
fanga, sem dæmdir höfðu verið fyrir
ofbeldisverk, hafi leitt í ljós að 22-36%
þeirra höfðu líkt eftir senum úr of-
beldismyndum í sjónvarpi. Önnur
rannsókn á föngum dæmdum vegna
ofbeldis og samanburðarhópi sýndi
fram á greinilega fylgni milli ofbeldis-
verka á fullorðinsárum og áhorfs of-
beldismynda í sjónvarpi í æsku. Þriðja
rannsóknin var gerð fyrir og eftir að
sjónvarpsútsendingar hófust í kanad-
ísku þorpi árið 1973. Niðurstaðan
varð sú að ofbeldisverkum fjölgaði
um 160% meðal unglinga í þorpinu
næstu 10 til 13 árin á eftir.
Barnalæknasamtök í Bandaríkj-
unum hafa ráðlagt að sjónvarpsáhorf
barna verði takmarkað við 1-2
klukkustundir á dag. Með hliðsjón
af þeim niðurstöðum var því spáð
að 10 til 15 árum eftir að sjónvarp
yrði leyft í S-Afríku (1975) yrði svip-
uð þróun þar. Þessi spá rættist þvf
að á árunum 1975-1987 fjölgaði
morðum þar um 130%. Samhliða
morðunum varð svipuð fjölgun á
nauðgunum og árásum. Hins vegar
skal tekið fram að fleiri þættir gætu
haft áhrif á þróunina, s.s fátækt,
innanlandsátök o.fl.
Fram kemur í gögnum frá Ólafi
að morðum hafi fjölgað um nær
100% 15-20 árum eftir að sjónvarp
hélt innreið sína í Bandaríkin og
Kanada. Aukningin varð fyrst og
fremst meðal unglinga og síðan full-
orðinna.
Hópur áreitir einn
I grein eftir Ólaf kemur fram að
morðum og manndrápum hafi fjölg-
að meira en 90% á íslandi frá árun-
um 1951-1970 til 1971-1990. Hann
segir að þó margt hafi breyst í skól-
um til batnaðar sé vaxandi áreitni
og jafnvel ofbeldishneigð verulegt
áhyggjuefni foreldra og kennara.
Nú geri börn ekki lengur upp sakirn-
ar vegna meintra ávirðinga „maður
gegn manni“ heldur áreiti gjarnan
hópur einn að tilefnislausu og oft
jaðri við misþyrmingu.
Ólafur veltir því fyrir sér hvar
upptakanna sé að leita. Þó ofbeldi
hafi alltaf verið til hafi árásar-
mynstrið breyst og hvergi annars
staðar en í- kvikmyndum sjái áhorf-
endur manneskjur barðar 10 til 20
högg í andlitið án þess að sjái á við-
komandi. Slysalæknar viti að eitt til
tvö högg nægi til þess að valda við-
komandi skaða. Sjónvarpsauglýsing-
ar og myndbönd séu hins vegai
áhrifamesta kennslan í ofbeldi.