Morgunblaðið - 18.02.1996, Blaðsíða 16

16 B SUNNUDAGUR 18. FEBRÚAR 1996
SKOÐUIM
MORGUNBLAÐIÐ
HÁSKÓLIEÐA
EKKIHÁSKÓLI
Dýrteðaódýrt
háskólanám
í KJÖLFAR nýsamþykktra fjár-
laga hefur eins og svo oft áður
sprottið upp umræða um kostnað
og gæði háskólanáms við íslenskar
háskólastofnanir.
í ágætri grein eftir Hildi Friðriks-
dóttur sem birtist í Morgunblaðinu
hinn 7. janúar eru m.a. framlög til
nokkurra háskólastofnana gerð að
umtalsefni, reynt að gera grein fyr-
ir kostnaði við stúdenta í einstökum
háskólum og hversu dýrt háskóla-
námið er við hina ýmsu skóla.
Greinin í heild er gott innlegg í þá
þörfu umræðu hvemig beri tryggja
nauðsynlegt fjármagn til þess að
halda uppi viðunandi háskóla-
menntun hér á landi.
Þótt umfjöllun greinarhöfundar
sé i mörgu ágæt kemur augljóslega
fram hversu erfitt er að meta kostn-
aðinn sem raunverulega tengist
beint þeim námsmönnum sem
stunda nám við viðkomandi há-
skóla. í greininni kemur einnig fram
að framsetning í fjárlögum er mis-
íiunandi fyrir stofnanimar og að
misræmi er í því hvort birtar era
kostnaðartölur með eða að frá-
dregnum sértekjum. í umfjöllun um
kostnað vegna háskólanáms í bú-
fræði við búvísindadeild Bænda-
skólans á Hvanneyri vora teknar
kostnaðartölur án frádráttar sér-
tekna. Þar sem sértekjur skólans
nema um helmingi af heildarút-
gjöldum koma fram misvísandi töl-
ur varðandi samanburð við aðra. I
eftirfarandi töflu eru birtar nokkrar
stærðir sem gera grein fyrir „sam-
bærilegum" tölum íýrir
búvísindanámið á
Hvanneyri og fyrir nám
við aðra þá skóla sem
fjallað var um í grein
Morgunblaðsins 7. jan.
s.l.
(SJÁ TÖFLU)
Það liðu fáir dagar
þar til viðbrögð við
grein Morgunblaðsins
birtust á síðum blaðs-
ins. Virtur prófessor
við æðstu mennta-
stofnun þjóðarinnar
ritar grein undir nafn-
inu „Háskólastefna á
villigötum". Það hlýtur
að vera forystu Háskóla Islands
nokkurt áhyggjuefni að prófessor
skólans skuli fjalla um jafnmikil-
vægt málefni eins og hér er um að
.ræða af þeirri vankunnáttu sem
fram kemur í greininni og ekki síð-
ur af þeim yfirdrepsskap í garð
annarra háskólastofnana sem alls
staðar skín í gegnum umíjöllunina.
Forysta Háskóla íslands hefur á
undanförnum áram lagt sig fram
um að efla og auka samstarf há-
skólastofnana í landinu, gert margt
til að gera það skilvirkara og má í
því sambandi nefna starfsemi al-
þjóðaskrifstofu háskólastigsins.
Umíjöllun af því tagi sem birtist í
grein prófessors Jónasar Elíassonar
hlýtur því_ að vera forystuhlutverki
Háskóla íslands fremur skaði en
gagn. Þegar hefur ýmsum af vafa-
sömum fullyrðingum prófessors
Jónasar Elíassonar verið svarað í
greinum sem birst hafa hér á síðum
blaðsins en því alvarlegasta í um-
mælum hans er að mínu mati ósvar-
að og verður ekki und-
an vikist að gera það
aðnokkru.
í kafla um það sem
prófessorinn kallar
„lífvænlega háskóla-
stefnu“ er m.a. fjallað
nokkuð um BS- og
BA-nám Háskóla ís-
lands, menntunarlega
stöðu þess náms og
möguleika nemenda til
framhaldsnáms að
afloknu BS- eða BA-
prófi. Að þeirri um-
fjöllun lokinni segir
orðrétt „Hér á landi
virðist hinsvegar búið
að stofna 30-40 (eða
guð má vita hvað marga) „háskóla"
og enginn virðist hafa hugmynd um
hvar þeir standa menntunarlega.
Framlag samfélagsins
til háskólamenntunar er
rýrt. Magnús B. Jóns-
son skrifar umBúvís-
indadeild Bændaskólans
á Hvanneyri.
Flestir þessara skóla gætu kennt
einhvem hluta undirbúningsnáms
við einhverjar deildir Háskóla ís-
lands. Þetta virðist ekki gert og
alls óvíst hvort nemendur þessara
„háskóla" eiga völ á nokkurri fram-
haldsmenntun."
í þessum orðum felst mikil van-
kunnátta um málefnið sem tekið
er til umfjöllunar og jafnframt mik-
ill hroki og yfirlæti um eigið ágæti.
Einhver hefði metið þetta viðhorf
sem heimóttarskap fremur en
heimsmennsku.
Ég ekki nægilega fróður um
hvernig þessum málum er háttað
varðandi aðra háskólamenntun en
þá háskólamenntun í búfræði sem
veitt er við Búvísindadeild Bænda-
skólans á Hvanneyri. Ég þykist þó
vita að staða í málefnum nemenda
' annarra háskóla en Háskóla íslands
er með allt öðram hætti en fram
kemur í áðurgreindri tilvitnun.
Að þessu gefna tilefni vil ég gera
í nokkru grein fyrir háskólamennt-
un þeirri sem veitt er við Búvísinda-
deild Bændaskólans á Hvanneyri
enda virðist sú starfsemi og um-
gjörð hennar oft gleymast í umfjöll-
un um háskólanám hér á landi.
Háskólanám í búvísindum hefur
þróast í gegnum tíðina eins og flest
annað hagnýtt háskólanám þ.e. sem
viðbótarmenntun við fagmenntun
viðkomandi starfsgreinar. Stofnað
var til framhaldsnáms í búfræði við
Bændaskólann á Hvanneyri árið
1947 og var það að því BS-námi
sem boðið er í dag. Markmiðið var
að mennta leiðbeinendur fyrir
bændur landsins og kennara til að
kenna búfræði.
Nám þetta var í upphafi einung-
is reglugerðabundið en með breyt-
ingu á reglugerð við þá gildandi lög
um búnaðarfræðslu frá árinu 1975
komu inn allítarleg ákvæði um bú-
vísindanámið og m.a. um rannsókn-
arskyldu kennara við deildina. Með
lögum um búnaðarfræðslu frá árinu
1978 (Nr. 55/1978) var búvísinda-
náminu markaður lagarammi. I 19
gr. þeirra laga segir svo „Við
Bændaskólann á Hvanneyri skal
starfrækt Búvísindadeild sem er
Yfírlít um rekstrarkostnað við Bændaskólann á Hvanneyri ári 1990-1995 ásamt fjárla-
gatölum ársins 1996. (Upphæðir í m.kr.á verðlagi fjárlaga ársins 1996).
Ár 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996
tlekstrarkostn. alls (með sért.) 135,7 148,2 137,4 154,7 153,7 148,2 148,3
Netto rektrarkostnaður 77,5 77,1 61,8 76,3 78,8 72,6 69,4
Netto rekstrarkostn. búvísindad. 20,5 20,5 16,4 20,5 21,4 19,0 21,0
Innritaðir nemendur (haustönn) 24 13 26 14 25 15 27
Fyrirtæki og stofnanir
Hjá Ræstingaþjónustunni
stendur ykkur til boða:
/ Dagleg ræsting
/ Hreingerning
/ Uppleysing á
bóni og bónun
auk margs annars.
Gerum tilboð fljótt og
ykkur að kostnaðarlausu.
Ræstingaþjónustan sf.
sími 587-3111
fax 587-3044
...þegar þig vantar þrif!
Magnús B.
Jónsson.
vísindaleg fræðslu- og rannsóknar-
stofnun. Búvísindadeild veitir nem-
endum sínum fræðslu og vísinda-
lega þjálfun í búfræði er miðast við
það að þeir geti tekið að sér sér-
fræðistörf fyrir íslenskan landbún-
að og unnið að rannsóknum í þágu
hans.“ í 21. gr. sömu laga segir
m.a. „Landbúnaðarráðherra skipar
fasta kennara, sem skulu fullnægja
sömu kröfum og gerðar eru til há-
skólakennara og njóta sömu kjara“
og ennfremur í 26. gr. laganna seg-
ir svo „Lokapróf frá búvísindadeild
er kandidatspróf í búfræði (B.S.-
próf)“.
í reglugerð með lögunum (nr.
525/1979) er nánar kveðið á um
starfsskyldur kennaranna og skyld-
ur skólans gagnvart þeim. í þessu
sambandi er mikilvægast að benda
á ákvæði 33. gr. reglugerðarinnar,
en þar segir m.a. „Störf aðalkenn-
ara og aðstoðarkennara skuiu skipt-
ast milli kennslu, stjórnunar og
rannsókna" og síðar í sömu grein
kemur fram að rannsóknir skulu
að jafnaði vera 30%-40% af starfi
kennara við búvísindadeild á Hvan-
neyri.
Af þessu sem hér er upptalið er
ljóst að menntunarleg staða þeirra
nemenda er útskrifast frá búvís-
indadeild á Hvanneyri er skýr. Þeir
hafa lokið BS-gráðu sem er fyllilega
sambærileg þeim BS-gráðum sem
veittar eru við aðra háskóla hér á
landi, enda hvergi dregin í efa nema
ef vera skyldi í Háskóla íslands.
Það er einnig ljóst að allt frá árinu
1975 hefur skilgreind rannsóknar-
skylda verið í verkahring kennara
við Búvísindadeild Bændaskólans á
Hvanneyri. Það er því missagt í
grein Þorsteins Gunnarssonar, rekt-
ors Háskólans á Akureyri, um sama
málefni, að einungis þrjár háskóla-
stofnanir hafi skilgreinda rann-
sóknarskyldu. Þær eru a.m.k. fjórar
og í reglugerðum um fleiri háskóla
munu vera ákvæði um rannsóknar-
skyldu kennara, þó ekki séu þær
lögbundnar. Prófessor Jónas Elías-
son gerir mikið úr möguleikum
nemenda Háskóla íslands til fram-
haldsnáms við alla heimsins háskóla
og dreg ég það ekki í efa. Hann
ber hinsvegar kvíðboga fyrir því að
nemendur hinna svokölluðu „há-
skóla“ eigi hvergi vísa vist við er-
lenda háskóla til framhaldsnáms.
Ég veit þó mörg dæmi þess að nem-
endur að loknu námi við suma hinna
svokölluðu „háskóla“ hafa lokið
framhaldsnámi við virta erlenda
háskóla.
Hvað varðar möguleika nemenda
sem útskrifast með BS-próf frá
búvísindadeild vil ég nefna eftirfar-
andi atriði. Allt frá áranum fyrir
og um 1970 hafa norrænir búnað-
ar- og dýralæknaháskólar haft með
sér samstarf og hefur Bændaskól-
inn á Hvanneyri verið fullgildur
aðili að þeim samtökum frá árinu
1971. Fjölmargir nemendur hafa
að loknu námi við Búvísindadeild
sótt framhaldsnám við þessa há-
skóla og lokið þaðan masters- og
doktorsprófum.
Samstarf norrænu búnaðar-og
dýralæknaháskólanna hefur nú orð-
ið til þess að stofnaður hefur verið
sameiginlegur Norrænn búnaðar-
háskóli (NOVA). Markmið með
stofnun hans er að styrkja og efla
samstarf skólanna og standa saman
að uppbyggingu grunnmenntunar
og sér í lagi rannsóknarmenntunar
búvísindamanna á Norðurlöndum
og að tryggja flæði stúdenta og
starfsmanna milli þeirra. Gagn-
kvæm viðurkenning námskeiða og
hluta úr námi er eitt af grandvallar-
atriðum samstarfsins.
Bændaskólinn á Hvanneyri, Bú-
vísindadeild, er fullgildur aðili að
þessum samstarfssamningi og þar
með hinum norræna Búnaðarhá-
skóla. Samningurinn tryggir nem-
endum okkar greiðan aðgang ekki
aðeins til framhaldsnáms á Norður-
löndunum heldur einnig til sam-
starfsaðila búnaðar- og dýralækna-
háskólanna víðsvegar um heim. Ég
vil einnig benda á að samstarfsamn-
ingur Norrænu búnaðar- og dýra-
læknaháskólanna og stofnun
NOVA háskólans getur skapað
nemendum sem'útskrifast frá öðr-
um háskólum möguleika til fram-
haldsnáms, með samstarfi háskóla-
stofnana hér innanlands. Ég vil því
vísa þeim ummælum prófessors
Jónasar Elíassonar um óöryggi
nemenda Búvísindadeildar á Hvan-
neyri hvað varðar menntunarlega
stöðu og möguleika til framhalds-
náms til föðurhúsanna.
Þegar prófessor Jónas Elíasson
hefur gert úttekt á viilum háskóla-
stefnunnar kveður hann okkur sam-
starfsaðila Háskóla Islands um
framkvæmd háskólanáms hér á
landi með eftirfarandi sendingu
„Fleiri og fleiri háskólar eru settir
á stofn á æ afskekktari stöðum og
tilsvarandi lækkun á fjárveitingum
á hvem nemanda í Háskóla íslands
sýnir svo ekki verður um villst að
Háskóli íslands er látinn borga
þessa þróun.“
í fyrri hluta þessarar sendingar
er veist að þeim háskólastofnunum
sem eru starfræktar utan höfuð-
borgarsvæðisins og utan þess ver-
aldarnafla sem margir telja
Reykjavíkursvæðið vera. Eftir lest-
ur greinar prófessors Jónasar El-
íassonar kemur hinsvegar ljós að
það tryggir ekki víðsýni að búa í
alfaraleið. Það er nú einu sinni
þannig að svo geta menn búið um
sig að þeir nái engum takti við það
umhverfi sem þeir hrærast í og
heimóttarhyggja hefur ekkert með
staðsetningu að gera, hún er lýsing
á viðhorfi.
Staðsetning háskólastofnanna
hefur ekkert með það að gera hvort
þær standast samanburð eða ekki.
Nútímasamskiptatækni gerir það
mögulegt að vera virkur nær óháð
staðsetningu. Þannig erum við
jafnfjarri, eða nærri, hinum raun-
veruiega veraldarnafla hvort heldur
við erum staðsett í Reykjavík eða
á Hvanneyri. Það sem skiptir máli
er sá aðbúnaður sem starfsemi okk-
ar býður fram og viðhorf okkar til
þess umhverfis sem við hrærumst
í. Mér er til efs að hinar ýmsu deild-
ir Háskóla íslands, sér í lagi hinar
minni, séu nokkuð betur í stakk
búnar að veita þá þjónustu sem
nemendur þeirra óska eftir en hinir
minni háskólar eru í dag. Það er
hinsvegar ekki það sem máli skipt-
ir heldur hitt að aðilar séu meðvitað-
ir um að samstarf og samstaða
styrkir og eflir þá stóru ekkert síð-
ur en hina minni.
Að Háskóli.íslands borgi, beint
eða óbeint, fyrir uppbyggingu
menntunar annars staðar á landinu
er að sjálfsögðu fjarri öllu sanni
og ómögulegt að greina nokkurt
samhengi milli fjárveitinga til ein-
stakra háskólastofnana og kemur
það vel fram í grein Hildar Frið-
riksdóttur, Það mikilvægasta sem
stendur eftir þessa margþættu og
ítarlegu umfjöllun um menntun á
háskólastigi á síðum Morgunblaðs-
ins síðustu vikurnar er að framlag
samfélagsins til háskólamenntunar
á íslandi er rýrt. Þetta er stað-
reynd sem ekki verður á móti
mælt. í stað þess að bítast um til-
tölulega fánýtar skilgreiningar á
því hvað er háskóli og hvað ekki
og hver okkar sé best fær um að
veita þá þjónustu sem við köllum
háskólamenntun ættum við að
beina athygli okkar að því sem
raunverulega skiptir máli. Það er
að sjálfsögu að það fólk sem við
sendum frá okkur með þær gráður
sem við veitum því standist í sam-
keppninni og að það reynist nýtir
þegnar þess samfélags sem það er
menntað til að þjóna og byggja upp
til framtíðar.
Háskóli íslands er móðurskip ís-
lenskrar háskólamenntunar og ber
sem slíkum að hafa forystu um
uppbyggingu hennar og þróun. Eigi
slíkt að takast í sátt við þann raun-
veraleika sem við lifum í, verður
stofnunin að taka þetta forystuhlut-
verk sitt svo alvarlega að umfjöllun-
in um málefnið byggist á meiri
þekkingu en fram kemur í títt-
nefndri grein sem birtist í Morgun-
blaðinu 9. jan. 1996 undir fyrir-
sögninni „Háskólastefna á villigöt-
um.“
Höfundur er skólastjóri Bænda-
skólans á Hvanneyri.