Morgunblaðið - 28.02.1996, Blaðsíða 24

24 MIÐVIKUDAGUR 28. FEBRÚAR 1996
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 28. FEBRÚAR 1996 25
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANÐI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
AÐILD AÐ
SCHENGEN-
SAMKOMULAGI
AÐILD íslands og hinna norrænu ríkjanna að Schengen-sam-
komulagi Evrópusambandsríkja um afnám vegabréfaskyldu
á landamærum hefur verið til umræðu á annað ár. Línur eru
nú teknar að skýrast og eru formlegar viðræður við Schengen-
ríkin hafnar. í þeim viðræðum hefur enn sem komið er ekkert
komið fram, sem bendir til annars en að eðlilegt sé og sjálfsagt
fyrir ísland að fylgja hinum Norðurlöndunum inn í evrópskt
vegabréfasamband.
Samstarfssamningur við Schengen-ríkin er eina leiðin til að
varðveita norræna vegabréfasambandið, sem er einn merkasti
ávinningur samstarfs Norðurlandanna. Eins og Halldór Ásgríms-
son utanríkisráðherra hefur réttilega bent á, væru meiri breyting-
ar fólgnar í því fyrir íslendinga að hafna aðild að Schengen og
þar með vegabréfasambandinu við hin Norðurlöndin en að víkka
út samstarfið frá Norðurlöndum til allrar Evrópu. Gild rök þarf
því til að hafna Schengen-aðild.
Þau drög að samstarfssamningum íslands og Noregs við
Schengen, sem nú liggja fyrir, gera ráð fyrir að löndin tvö fái
ekki neitunarvaid um ákvarðanir, sem binda Schengen-ríkin, en
að ákvarðanir Schengen-ríkjanna geti heldur ekki bundið sam-
starfsríkin. Lögð er áherzla á að ákvarðanir á hinu sameiginlega
vegabréfasvæði verði teknar samhljóða og að samkomulag ná-
ist. Þannig eru samningsdrögin „fullsæmandi hverri sjálfstæðri
þjóð“ eins og aðalsamningamaður íslands, Hannes Hafstein
sendiherra, orðar það.
Röksemdir þeirra, sem segja að með Schengen-aðild verði
auðveldara að smygla eiturlyfjum til íslands, eru ekki sannfær-
andi. Fram hefur komið að farangurs- og tolleftirlit verður óbreytt
þótt ísland geri samstarfssaming við Schengen. Smygl er nú
þegar stundað, og það eina sem gæti breytzt með Schengen-
aðild er að lögreglusamstarf og upplýsingaflæði myndi stórauk-
ast, þannig að auðveldara yrði að hafa hendur í hári smyglara.
Ein helzta röksemd þeirra, sem leggjast gegn Schengen-aðild,
he.fur verið sú að kostnaður vegna aukins eftirlits með ytri landa-
mærum Schengen-svæðisíns og vegna breytinga á Flugstöð Leifs
Eiríkssonar verði of mikill. Það hefur hins vegar komið fram
að kostnaðarsamar breýj;ingar á flugstöðinni verða ekki umflún-
ar hvort sem er vegna^ aukinnar umferðar um Keflavíkurflug-
völl. Slíkar breytingar eru nauðsynlegar, til dæmis til að tryggja
skjóta þjónustu og að flugfélög, sem nota stöðina, geti haldið
áætlun. Með því að sameina breytingar vegna Schengen þessum
breytingum, geta þær orðið mun ódýrari en ella. Ávinningur af
Schengen-aðild til lengri tíma er svo mikill, að fráleitt væri að
fórna honum vegna útgjalda, sem við blasir að þarf að ráðast í
hvort sem er.
ÓDÆÐISVERK
STJÓRN Kúbu hefur verið fordæmd af ríkjum um allan heim
eftir að Kúbumenn skutu niður tvær bandarískar einkaflug-
vélar milli Bandaríkjanna og Kúbu á laugardag. Fiugvélarnar
tilheyrðu kúbönskum útlagasamtökum og voru að kanna hvort
flóttafólk væri að finna í sjónum milli ríkjanna.
Kúbustjórn segir vélarnar hafa verið í kúbanskri lofthelgi en
Bandaríkjastjórn fullyrðir að vélarnar hafi verið í alþjóðlegu loft-
rými.
Nákvæmlega hvar vélarnar voru staddar er hins vegar aukaat-
riði. Það verður aldrei hægt að réttlæta það að skjóta niður
óvopnaðar farþegavélar. Stjórnvöld á Kúbu hafa á síðustu misser-
um reynt að mýkja ímynd sína og bæta orðstír á alþjóðavett-
vangi til að efnahagslegar refsiaðgerðir verði felldar niður. Ódæð-
isverkið á laugardag bendir því miður ekki til að Kúbumönnum
sé alvara.
SAMVISKULAUS
EINRÆÐISHERRA
TVEIR tengdasynir Saddams Husseins íraksforseta voru
skotnir til bana í Bagdad í lok síðustu viku. Fyrr í vikunni
höfðu þeir snúið aftur frá Jórdaníu, þangað sem þeir flúðu á
síðasta ári, og verið heitið uppgjöf saka.
Saddam er greinilega enn við sama heygarðshornið eftir að
hafa verið rúmlega fimmtán ár við völd. Á þeim tíma hefur
hann háð átta ára stríð við Iran, gert innrás í Kúveit og þurft
að þola alþjóðlegt viðskiptabann í fimm ár.
íraksforseti er samviskulaus harðstjóri. í stjórnartíð hans
hefur hver sá sem sett hefur sig upp á móti honum verið tekinn
af lífi og skiptir þá engu hvort um nána samstarfsmenn eða
ættingja hefur verið að ræða. Hið ótrúlega er að tengdasynirn-
ir, sem sjálfir voru lengi í hópi æðstu ráðamanna landsins, skuli
hafa trúað loforðum tengdaföður síns um grið.
N
OTKUN DNA-greiningar í
þágu réttvísinnar er sögð
marka mestu tímamót í
sögu glæparannsókna frá
því að byrjað var að nota fingraför
um aldamótin. DNA-greining í þessu
augnamiði var fyrst uppgötvuð í
Bretlandi og kynnt þar árið 1985.
Síðan hefur orðið mikil þróun á þessu
sviði enda mun DNA-greining vera
besta rannsóknaraðferð, sem mann-
kynið býr nú yfír, til að kanna ein-
kenni einstaklinga að þeim sjálfum
fjarstöddum. Óhætt er því að fullyrða
að ýmsir hafi hrokkið við þann 1.
febrúar sl., þegar Hæstiréttur sýkn-
aði breskan sjómann af ákæru um
að hafa nauðgað íslenskri konu um
borð í togara í Reykjavíkurhöfn, í
ljósi þess að sami maður hafði þá
nokkru áður verið dæmdur til eins
árs fangelsis í héraðsdómi.
íslensk DNA-rannsókn benti til
að yfirgnæfandi líkur væru á að
sæði úr manninum hefði verið í vequ,
sem konan framvísaði, en norsk
DNA-rannsókn útilokaði að sæðið
gæti verið úr honum. Niðurstöður
úr norsku rannsókninni lágu ekki
fyrir þegar dómur var kveðinn upp
í héraðsdómi. Þær lágu á hinn bóg-
inn fyrir þegar dómur Hæstaréttar
var kveðinn upp. Síðar komu einnig
til niðurstöður , DNA-greiningar
bandarísku alríkislögreglunnar FBI
sem staðfesti niðurstöður Norðmann-
anna.
Rannsókn
ólokið
Gunnlaugur Geirsson, prófessor
og forstöðumaður rannsóknastofu í
réttarlæknisfræði, segir íslensku
rannsóknina hafa verið frumathug-
un, en ekki fullnaðarrannsókn í svo
alvarlegu brofamáli sem nauðgun er,
enda hefði sýni jafnhliða verið sent
til DNA-rannsóknar í Noregi. „Sak-
sóknari óskaði eftir því í gegnum
Rannsóknarlögreglu ríkisins að fá
skýrslu um stöðu málsins þar sem
taka átti ákvörðun um hvort úr-
skurða - ætti breska sjómanninn í
framhaldsfarbann eður ei. Endanleg
niðurstaða var aftur á móti ekki ljós
þann 8. desember sl. þegar sú beiðni
barst að ég léti í té þá niðurstöðu,
sem talin var líklegust þá stundina,
enda var enn verið að vinna að rann-
sókninni úti í Noregi. Þrátt fyrir að
DNA-greiningar hafi verið stundaðar
hér á landi frá árinu 1994, hafa
brotamál ávallt verið send utan ef
lífsýni lágu á annað borð fyrir úr
meintum glæpamönnum. ísland upp-
fyllir ekki staðla um DNA-rannsókn-
ir í brotamálum og kom aldrei neitt
annað til greina en að senda þetta
mál utan. Ekkert var þó óeðlilegt við
að frumulíffræðideild Rannsókn-
arstofu Háskólans yrði falið að kanna
í samráði við erlenda aðila hvort
sæði mannsins væri brúklegt til
DNA-greiningar. Því er ekki að neita
að smokkur sem sakargagn í nauðg-
unarmáli er nokkuð sérstakt.
Hitt er annað, að það var síðan
alfarið í höndum saksóknara að
ákveða hvort hann legði málið fyrir
dóm með þá vitneskju, sem fyrir lá
þá stundina án þess að bíða eftir ítar-
legri rannsóknarniðurstöðum," segir
Gunnlaugur. Aðspurður um vinnulag
dómskerfisins svarar hann því til að
það sé ekki í sínum verkahring að
leggja dóm á störf saksóknara og
dómara. Það væri út í hött því í öllum
sakamálum lægju fyrir ____________
sönnunargögn og vitnis-
burður, sem hann vissi
ekkert um og bæri ekki
að leggja mat á. „í okkar
réttarkerfi er það yfirleitt
svo að rannsókn máls er
lokið áður en það er dóm- ......—
tekið og verða dómarar að fara eftir
þeim gögnum, sem fyrir liggja. Þeg-
ar þetta tiltekna mál var lagt fyrir
héraðsdóm, lágu fyrir ákveðin gögn,
sem dómarar tóku afstöðu til við
uppkvaðningu dóms. Hið sama gilti
um Hæstarétt þegar niðurstöður
norsku rannsóknarinnar lágu fyrir."
Tveir og sex lyklar
Á rannsóknastofu Ifí var aðeins
hægt að prófa tvo lykla og leiddi sú
prófun sterkum líkum að því að sæð-
ið væri úr umræddum manni. Ekki
reyndist unnt að ganga lengra í rann-
sóknum hér heima vegna ónógs
DNAIÞAGU
RÉTTYÍSINNAR
erfðaefnis, það er sæðis. Gunnlaugur
segist hafa látið rannsóknarstofunni
í té pinna með erfðaefni, sem annars
vegar hafi verið tekið úr leggöngum
konunnar í neyðarmóttöku og hins-
vegar hafi hann bætt dálitlu við úr
þeim smokki, sem konan hafði af-
hent lögreglu eftir að hafa fundið
hann á gólfi í herberginu þar sem
hún vaknaði að morgni 8. október sl.
„Það erfðaefni, sem var í þessum
pinna, var notað. Það tókst að beita
aðeins tveimur lyklum eða þreifurum
og við það fengust svokallaðar fjórar
samsætur. Þegar sú spurning kom
upp hvort hægt væri að sannprófa
þessar niðurstöður hér, var erfðaefn-
ið búið. Annar pinni með sæðissýni
úr smokknum hafði þá verið sendur
norsku rannsóknaraðilunum og sjálf-
ur smokkurinn var kominn til banda-
rísku alríkislögreglunnar FBI.“
í Noregi voru prófaðir sex lyklar
auk kynlitninga- ___________
greiningar, eins og
algengt er í slíkum
málum, og þar kom
fram alger útilokun.
Til samanburðar má
geta þess að stuðst
er við fimm lykla í
barnsfaðemismál-
Vegna tveggja „misvísandi“ en í senn „sam-
þýðanlegra“ DNA-rannsókna var breskur sjó-
maður dæmdur í héraðsdómi fyrir nauðgun
og sýknaður í Hæstarétti af sama verknaði.
Gunnlaugur Geirsson, prófessor í réttarlækn-
_____isfræði, segir í viðtali við Jóhönnu_
Ingvarsdóttur að rannsókn málsins hafí ekki
verið lokið þegar mál Bretans var dómtekið í
héraðsdómi. Það sé hinsvegar ekki í sínum
verkahring að leggja mat á vinnubrögð
dómskerfísins í þessu máli.
DNA-rannsókn fer svona fram í stórum dráttum
um.
Útilokunar-
möguleikar
Að sögn Gunn-
laugs voru sams-
konar lyklar ekki
notaðir hér á landi
og í Noregi. Til sé
geysilegur ljöldi
lykla, sem unnt er
að nota til að kanna
sérkenni einstakl-
inga, en sumir lykl-
ar væru svo algeng-
ir að þeir gæfu litla
útilokunarmögu-
leika. „Lyklarnir,
sem notaðir voru
hérlendis, hafa
mikla útilokunar-
möguleika og því
kom það nokkuð á
óvart að ekki skyldi
nást útilokun með
þeim. Aðrir lyklar
voru notaðir í Nor-
egi og eftir því sem
fleiri lyklar eru not-
aðir, aukast útilok-
unarmöguleikarnir.
Lyklar þreifa á
vissum eigindum í
DNA-mólíkúlinu og
segja til um hvort þær séu til staðar
eða ekki. Eftir því sem fleiri eigind-
ir finnast með þessum hætti, t.d. í
_________ sæði af brotavettvangi,
má leiða líkum að því að
það sé frá ákveðnum
manni, hafi hann sömu
eigindir í blóðfrumum sín-
um. Hringurinn þrengist
eftir því sem fleiri lyklar
— eru notaðir, en ef eigindir
finnast ekki, útilokast maðurinn frá
því að geta átt sæðið. Með því að
nota sem flesta lykla, er reynt að
útiloka að hending ráði niðurstöðu,
eins og gerðist í þessu tiltekna máli,“
segir Gunnlaugur.
Samþýðanleg
niðurstaða
Aðspurður um skýringar á misvís-
andi niðurstöðum, segir Gunnlaugur
að þær þurfi ekkert endilega að
ganga í berhögg hvor við aðra. „Álit
danskra sérfræðinga, sem leitað var
til að undirlagi RLR vegna þessa
máls, segir að niðurstöðumar tvær
að skila niðurstöðum sem fyrst, sem
auðvitað er í þágu réttvísinnar, og
góðs réttarfars, sé það hægt. Við
megum hinsvegar ekki storka örlög-
um sakborninga vegna þessa. DNA-
rannsóknir taka sinn tíma, mislang-
an samt eftir eðli mála og umfangi.“
Tímamót 1985
DNA-greining var fyrst kynnt í
Bretlandi árið 1985 af Álec Jeffreys,
prófessor í erfðafræði. Hann hafði
uppgötvað að í DNA-kjarnasýmm
væni svæði þar sem tilteknar raðir
af erfðaefninu endurtækju sig svo
og svo oft. Með því að skoða þessar
raðir, mátti sjá einstaklingsbundið
mynstur.
Þessi vísindi gjörbyltu fyrri grein-
ingaraðferðum, sem byggðust á blóð-
flokkarannsóknum, sem gáfu ekki
þá útilokunarmöguleika, sem við
búum við í dag í brotamálum jafnt
_______________ sem barnsfaðern-
ismálum, að sögn
Gunnlaugs. Í
fyrsta lagi er DNA
mjög stöðugt efni
enda þrifist líf ekki
á jörðinni ella. í
öðru lagi er hægt
að rannsaka mjög
lítið magn af
erfðaefninu í einu
með nýlegum
rannsóknaraðferð-
um, svokallaðri
mögnunaraðferð,
öðru nafni PCR. í
þriðja lagi eru vís-
indin um DNA-
erfðafræði á
traustum fótum
vegna þess hve
þau hafa verið ít-
arlega rannsökuð,
þökk sé nútíma-
tækni. Við DNA-
rannsóknir skiptir
auk þess engu
hvort notuð eru
blóð-, vefja- eða
sæðissýni þar sem
erfðaefnið er eins
í öllum frumum
sama manns þótt
undantekningin sé
eineggja tvíburar,
sem hafa ná-
kvæmlega sömu
erfðaeiginleika.
Barns-
faðernismál
Island uppfyll-
ir ekki staðla
um DNA-rann-
sóknir í brota-
málum
geti verið samþýðanleg-
ar. Það þýðir einfaldlega
að í íslensku" rannsókn-
inni náðist ekki útilok-
unin, sem fram kom í
norsku rannsókninni. Að
vísu leiddum við töluvert
sterkum líkum að því að
sæðið væri úr þessum
tiltekna einstaklingi, en
þegar betur var að gáð
reyndist svo ekki vera.
Ég lít á þetta mál sem
einstakt fyrirbæri sem
fékk ákveðna umfjöllun.
Það er ekki fordæmis-
gefandi á neinn hátt.
Eftir sem áður munum
við leita til sérfróðra
manna erlendis. Jafnframt munum
við halda okkar striki hér heima og
ef ástæða er til, þá hika ég ekki við
að óska DNA-rannsóknar hér á líf-
sýni á brotamáli ef efni eru til. Mitt
hlutverk er að skoða þau sakargögn,
sem ég fæ í hendur, og meta hvort
ástæða er til frekari rannsókna. Ef
Gunnlaugur
Geirsson
svo er fel ég undirverk-
tökum framkvæmd til-
tekinna rannsókna og
nxet svo niðurstöður
þeirra. Sjálfur er ég því
einskonar undirverktaki
RLR og sýslumanna í
héraði í brotamálum.
I þessu tiltekna máli
átti sér stað röð atvika,
sem hefur kennt okkur
heilmikið. Ég vil ítreka
að DNA-vísindin standa
á mjög traustum grunni,
en í reynd er ég þeirrar
skoðunar að sú atburð-
akeðja, sem þarna átti
sér stað, hefði getað
gerst hvar sem er í heim-
inum, ekki bara á Islandi. 1 hlut átti
útlendingur og pressa var lögð á að
hraða málinu. Áftur á móti höfum
við yfirleitt þann háttinn á að tjá
okkur ekki um mál fyrr en rannsókn
er að fullu lokið. Bæði erlendis og
hérlendis er algengt að rannsóknar-
aðilar vinni undir pressu. Þeir eiga
Fyrsta sýnið,
sem sent var í
DNA-rannsókn frá íslandi til Bret-
lands, fór utan árið 1987 og var
vegna allsérstæðs barnsfaðernis-
máls. Gerðar höfðu verið ^
hefðbundnar blóðflokka-
greiningar, en vegna þess
. að um var að ræða bræð-
ur, sem báðir komu til
greina við feðrun barns,
var ákveðið að óska eftir
DNA-prófi. Niðurstöður ———
bárust hinsvegar ekki fyrr en
snemma árs 1988 og síðar á sama
ári komu niðurstöður úr þremur öðr-
um málum af svipuðum toga. Síðan
hafa íjölmörg mál verið send utan
vegna barnsfaðernismála, en frá ár-
inu 1994 hafa DNA-rannsóknir í
slíkum málum alfarið farið fram á
íslandi. Að meðaltali þarf að beita
DNA-greiningu hér á landi í um 80
barnsfaðernismálum á ári.
Gunnlaugur segir að nokkuð hafi
borið á því upp á síðkastið að ein-
staklingar, sem hlut hafi átt að
barnsfaðernismálum, hafi leitað til
sín vegna „vafasamra niðurstaðna
íslenskra rannsóknaraðila“, eins og
það var gjarnan orðað, í kjölfar þessa
tiltekna nauðgunarmáls enda hafi
fjölmiðlar ýjað að því að ef til vill
væru tengsl þarna á milli og áreiðan-
leikinn enginn í íslenskum DNA-
rannsóknum almennt. Því fer hins-
vegar fjarri að sögn Gunnlaugs, enda
séu DNA-rannsóknir vegna barnsf-
aðernismála allt annars eðlis en í
brotamálum. „í barnsfaðernismálum
er það yfirleitt staðfest að kynmök
hafi átt sér stað þó oft sé deilt um
getnaðartíma. Spurningin snúist því
oftar en ekki um það hvort einhver
annar komi til greina. Þess vegna
eru e.t.v. kröfur um sönnunarfærslu
í barnsfaðernismálum minni en í
brotamálum auk þess sem allt önnur
hugmyndafræði liggur að baki brota-
málum. Það gefur líka augaleið að
sýni í barnsfaðérnismálum eru mun
þægilegri viðfangs en sýni af brota-
vettvangi."
Eina
sönnunargagnið
DNA-erfðafræðirannsókn var í
fyrsta skipti beitt hér á landi í brota-
máli við uppljóstrun á hrottafenginni
nauðgun, sem átti sér stað aðfara-
nótt 17. nóvember 1989. Grímu-
klæddur maður, vopnaður hnífi, réðst
á konu og nauðgaði henni er hún
var á leið heim úr vinnu í íþróttamið-
stöð í Kópavogi. Konan kærði nauðg-
unina strax um nóttina og var málið
sett í hendur RLR. Við læknisskoðun
á konunni fannst sæði árásarmanns-
ins á kápu fórnarlambsins og var það
varðveitt. Þar sem ummerki á staðn-
um voru Iítil og aðrar vísbendingar
óljósar, fór svo að sæðið var í reynd
eina sönnunargagnið, sem byggjandi
var á. Ákveðið var að senda fatnað-
inn með sæði árásarmannsins til
Bretlands ásamt blóðsýnum úr 60
karlmönnum, sem verið höfðu í
næsta nágrenni við fórnarlambið
þetta kvöld og kallaðir höfðu verið
á fund lögreglunnar skömmu eftir
verknaðinn. Hinn seki var þar á
meðal og lét blóðsýni fúslega af hendi
enda hefði annað getað vakið grun-
semdir þar sem aðrir sýndu einstakan
samstarfsvilja. Nauðgarinn játaði
verknaðinn þegar niðurstöður DNA-
rannsóknarinnar lágu fyrir í ágúst-
mánuði 1990. Þetta sakamál mark
aði tímamót í sögu rannsókna á kyn-
ferðisafbrotum hér á landi.
Þvi fer fjarri að mál Bretans sé
eina sakamálið sem þurft hefur að
glíma við með hjálp DNA-greiningar
í seinni tíð. Af 27 nauðgunarmálum
og sjö ránsinnbrotum, sem komu inn
á borð Gunnlaugs á árinu 1995, voru
samtals ellefu mál send utan til
DNA-rannsókna.
Þeirra viðamest var svokallað Atl
antic Princess mál. DNA-sýni voru
rannsökuð úr alls 17 karlmönnum í
Noregi, en í því máli voru ekki gerð-
ar neinar samhliða DNA-athuganir
hér heima. Þess má auk þess geta
að frá því að neyðarmóttaka fyrir
nauðgunarþola var opnuð í Reykjavík
fyrir tæpum þremur árum, hafa 195
konur leitað þangað eftir meintar
nauðganir og hefur Gunnlaugur
fengið til skoðunar jafnmörg sýni
vegna slíkra mála.
„Fingrafara“ -bankar
Norðmenn
undirbúa laga-
frumvarp um
stofnun DNA-
banka
Morgunblaðið/Ámi Sæberg
GEFENDUM sýndur búnaður þyrlu Landhelgjsgæslunnar í flug-
skýli hennar á dögunum.
TF-Líf, fljúgandi
bráðamóttaka
Bretar voru frumkvöðlar í DNA-
greiningu og nú hafa þeir tekið af
skarið I réttarlæknisfræði á nýjan
_________ leik og halda forystunni
með stofnun svokallaðs
DNA fingrafarabanka, þar
sem geymd eru DNA-sýni
úr meintum glæpamönn-
um, smátækum sem stór-
tækum. Þá munu Norð-
menn vera að undirbúa
lagafrumvarp um að stofna DNA-
banka. Gunnlaugur telur að sú þróun
muni breiðast mjög fljótt út til ann-
arra landa í kjölfar staðlasetningar,
sem nú sé verið að vinna að, enda
sé þróunin innan læknisfræðinnar
einna hröðust á sviði DNA-vísinda.
„Ef slíkir bankar verða almennir í
Evrópu, yrðum við að stofna til slíks
banka hér á landi því við viljum að
þegnar þessa lands njóti sama rétta-
röryggis og gerðar eru kröfur til
annars staðar. Við verðum að afla
okkur þess búnaðar, sem þarf til að
geta sinnt slíkum rannsóknum á full-
nægjandi hátt.“
LANDHELGISGÆSLA íslands tók
nýja björgunarþyrlu í notkun í ág-
úst 1995, TF-Líf, af gerðinni Aero-
spatiale 332L Super Puma. Fyrir
er TF-SIF af Dauphin-gerð. Gríðar-
legur munur er á þessum tveimur
þyrlum hvað varðar burðargetu,
rými og fluggetu. Þetta kom m.a.
fram í máli Hafsteins Hafsteinsson-
ar forstjóra Landhelgisgæzlu ís-
lands, en gæzlumenn héldu boð inni
fyrir lækna og Rauða kross íslands,
sem gaf til kaupa á tækjabúnaði
þyrlunnar.
Læknavakt þyrlusveitar Land-
helgisgæslunnar var rétt tæplega
10 ára þegar nýja þyrlan var tekin
til notkunar. Þessi 10 ár hafa lækn-
ar starfandi á þyrluvaktinni búið
við þröngan tækjakost sem skapað-
ist bæði vegna fjárskorts og
þrengsla um borð í TF-SIF, sem eru
það mikil að ekki er hægt að koma
fyrir flóknum tækjabúaði til læknis-
verka.
Lækningabúnaður hefur því fram
til þessa einkum verið „bakpoka-
búnaður" mjög samþjappaður og
óaðgengilegur. Læknisverk um borð
í TF-SIF hafa því ekki verið unnin
við „kjöraðstæður“ þessi 10 ár þótt
oft hafi tekist að bjarga mannslífi
við erfiðar aðstæður.
Það var því öllum ljóst að með
nýrri þyrlu, þar sem læknirinn og
aðstoðarmenn hans hafa nánast
„ótakmarkað" pláss, að það þurfti
að endurskoða lækningabúnað
þyrlusveitarinnar frá grunni. TF-
LÍF kom til landsins án alls búnað-
ar til sjúkraflutninga.
Rauði kross íslands kom hér til
sögunnar og gaf af miklum rausnar-
skap 4 millj. króna til
þessa verkefnis. Læknar
frá læknavakt þyrlunnar
ásamt fulltrúum flug-
sveitar Landhelgisgæsl-
unnar hafa valið búnað
sem þykir henta í TF-LÍF
og hefur mikill hluti þess-
arar rausnarlegu gjafar
Rauða kross Islands þegar verið
notaður.
Ómæld vinna hefur farið í að
ákveða hvað á að kaupa og hvernig
á að koma því sem best fyrir í nýju
þyrlunni. Þar sem aðstæður og
vegalengdir hér á landi eru um
margt ólíkar því sem þekkist annars
staðar í heiminum var ekki hægt
að sækja staðlaðan búnað frá öðr-
um.
Til prufu var fengið lánað svokall-
að flugstell frá RKI sem hefur ver-
ið notað til sjúkraflutninga í al-
mennu flugi innanlands. Það þótti
taka of mikið pláss, og var því hann-
að alveg nýtt sjúkrastell i TF-LÍF
af læknum þyrluvaktar í samvinnu
við flugdeild Landhelgisgæslunnar
fyrir gjafafé RKÍ. Áliðjan hf. sá um
smíðina, en allir hlutaðeigandi eru
mjög ánægðir með árangurinn.
Sjúkrastell þetta ber um leið sjúkra-
börur og rúmast í því allur nauðsyn-
legur lækningabúnaður. sem er að
staðaldri um borð í TF-LÍF, en hann
er einnig keyptur fyrir gjafafé RKÍ.
Búnaði þyrlunnar var nákvæm-
lega lýst fyrir viðstöddum í boði
Gæzlunnar, öllu því helsta sem
keypt var. Með honum hefur flug-
rekstur Landhelgisgæslunnar færst
nær nútíma læknisfræði. í TF LÍF
eru endurlífgunartæki af fullkomn-
ustu gerð, þar sem hægt er að fylgj-
ast stöðugt með hjartslætti sjúkl-
ings í flugi, gefa rafstuð í hjarta-
stoppi og koma fyrir ytri gangráð
við of hægum hjartslætti, öndunar-
vél, til notkunar þegar meðvitundar-
lausir sjúklingar eru fluttir. Við
vélina eru tengdir tveir 4 lítra súr-
efniskútar. Allur búnaður til svæf-
inga og barkaþræðinga er í skúffum
við hlið öndunarvélar. Þá má nefna
svokallaðan lífvaktara af fullkomn-
ustu gerð, sem gefur möguleika á
að fylgjast nákvæmlega með lífs-
mörkum sjúklinga í flugi. Með þessu
tæki einu má samtímis fylgjast með
blóðþrýstingi sem er mældur á hefð-
bundinn hátt með manchettu um
handlegg eða beint um slagæðanál
í handlegg sjúklings. Nákvæman
hitamæli má tengja beint inn á
tækið. Mæla má súrefnisþéttni í
blóði gegnum nema sem er klemmd-
ur um fingur sjúklings á einfaldan
hátt. Með þessu tæki má einnig
mæla koltvísýring í útöndunarlofti
sjúklinga í öndunarvél en
slíkur búnaður er alger
nýjung í flutningum á
mikið veikum. Slíkar upp-
lýsingar eru gríðarlega
hjálplegar t.d. við alvar-
lega höfuðáverka. Hjart-
slátt, hjartalínurit og önd-
unartíðni má einnig sjá á
þessu tæki, svo að nokkuð sé nefnt.
Bakpokalæknisfræðin er horfm
og í staðinn er komin þyrla búir
fullkomnustu tækjum til bráðaþjón-
ustu. Það má því með sanni segja
að gjöf Rauða krossins hafi gert
læknum þyrluvaktarinnar kleift að
breyta TF-LÍF í fljúgandi bráðamót-
töku. í ljósi þessa hefur krafan um
þjálfun lækna sem sinna þyrluvakt-
inni aukist. Nú starfa á þyrluvakt-
inni 7 læknar að staðaldri, þar af 3
með sérfræðiréttindi, 4 hinir eru
unglæknar með allt að 5 ára starfs-
reynslu en allir hlotið umtalsverðí
starfsreynslu á svæfinga- og gjör-
gæsludeild Sjúkrahúss Reykjavíkur
Bakpoka-
læknisfræðin
er horfin og í
staðinn komin
þyrla