Morgunblaðið - 16.06.1996, Síða 2

2 B SUNNUDAGUR 16. JÚNÍ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
hennar álit á eigin vandkvæðum.
Hjúkrunarkona á að vinna við hlið
sjúklings, vera hans trúnaðarmaður
og hans stoð og stytta. Mér finnst
ranglátt að piögg eins og ég lýsti
hér áðan séu geymd í tugi ára og
að svo eigi kannski einhver eftir
að lesa þau.“
Hefur komið víða við
Sigrún útskrifaðist sem hjúkrun-
arkona árið 1962 og tók snemma
þá ákvörðun að vinna ekki lengi á
sömu deild, helst ekki lengur en
þijú ár, til þess að afla sér sem
víðtækrastrar reynslu og staðna
síður í starfi. Henni tókst ekki að
standa alveg við þetta heit sitt en
hún hefur eigi að síður komið víða
við í hjúkrun, starfað við heima-
hjúkrun, á geðdeildum, á handlækn-
isdeildum, við gervinýrað, í Blóð-
bankanum og við hjúkrun aldraðra,
svo eitthvað sé nefnt.
„Mér finnst að hjúkrun eigi að
miðast að því að gefa sjúklingnum
allan þann tima sem mögulegt er,
hann þarf hins vegar ekki á allri
þessari skriffinnsku að halda
frammi á vakt sem nú tíðkast, það
hef ég lært á flakki mínu milli hinna
ýmsu Sjúkradeilda," sagði Sigrún.
„Þessir alltof löngu og mörgu
„rapport“-fundir sem viðgangast á
íslenskum sjúkrahúsum eru ekki í
þágu sjúklingsins. Þessar löngu
fundasetur eru tímasóun, sjúkling-
urinn á að fá meiri aðhlynningu og
skriffinnskan á að minnka. Vanda-
málin sem sífellt er verið að skrifa
um verða því minni sem hjúkrunar-
fólkið gefur sér meiri tíma til að
sinna sjúklingum sínum. Og sama
hjúkrunarfólkið á að sinna sömu
sjúklingunum sem mest. Það er
hræðilegt að vera sjúklingur og fá
nýtt hjúkrunarfólk til sín á hveijum
degi, þá myndast engin tengsl. Þá
fer sjúklingurinn á mis við hinn
andlega og félagslega þátt hjúkrun-
arinnar, sem er svo mikils virði.
Ef hjúkrunarkona þekkir sinn sjúkl-
ing þarf ekki að rita margar síður
um vandamál hans, hún leysir þau
með honum jafnóðum."
„Möppudýrin"
„Ég þoli ekki þessi „möppudýr"
sem hafa sprottið upp í hjúkrunar-
stéttinni, sem vilja bara vera í að
skrifa og fletta bókum, sitja fundi
og fara á ráðstefnur en helst ekki
tala við sjúklinginn, eða taka á
honum nema með töngum. Það er
ekkert faglegt við það að vinna störf
sem nýtast ekki sjúklingum. Yfir-
bygging á deildum sjúkrahúsa er
orðin alltof mikil. Þetta skrifræðis-
bákn er helsta vandamál heilbrigð-
iskerfisins í dag. Það á að veita
deildum eftirlit með því að setja þar
inn rannsóknaraðila sem gerir hlut-
laust mat. Það á að láta skrif-
finnana fara að sinna sjúklingun-
um. Ég hef séð yfirmanneskju deild-
ar hoppa nánast hæð sína og hrópa
hátt „ég ræð, ég ræð,“ þegar henni
þótti nærri völdum sínum höggvið
og var þó um algjört smáatriði að
ræða. Því miður er þetta „ég ræð,
ég ræð-syndrom“ of mikið ríkjandi,
það veldur því að samstarfsfólkið
nýtur sín ekki sem skyldi í starfi
og jafnvel hrekst í burtu. Þannig
standa svona yfirmenn deildum sín-
um fyrir þrifum á allan hátt. Yfir-
menn sjúkradeilda eiga að hugsa
um hvað nýtist sjúklingunum en
ekki setja sjálfa sig í forgrunn. Ef
fólk er farið að staðna í starfí á
þann hátt á að hreyfa það til. Allt
á að miðast að því að sjúklingurinn
fái sem mesta og besta umönnun.“
Las bækur um Rósu Bennett
Sigrún Ásta Pétursdóttir fæddist
í Reykjavík árið 1941 en ólst upp
í Kópavogi hjá foreldrum sínum,
elst í hópi margra systkina.
„Amma mín, Sigrún Guðmunds-
dóttir, bjó í sama húsi og við og
hún var mín besta vinkona allt þar
til hún dó þegar ég var þrítug,"
sagði Sigrún. „Amma beindi huga
mínum að hjúkrun með ýmsu móti,
t.d. með því að gefa mér bækurnar
um Rósu Bennett hjúkrunarkonu.
Ég las þær með athygli af því að
mig hafði sem bam dreymt að mitt
hlutskipti í jarðlífinu væri að verða
hjúkrunarkona. Sá draumur olli því
að ég tók staðfasta ákvörðun um
HORFSTI
AUGUVIÐ
DAUÐANN
Morgunblaðið/RAX
Sigrún Ásta Pétursdóttir
að verða hjúkrunarkona. Ég tók
mikið mark á ömmu minni, dáðist
að henni og vildi líkjast henni, mér
hefur þó aldrei tekist að komast
með tærnar þar sem hún hafði
hælana. Hún var svo góð og mikil-
hæf kona. Mér hefur kannski helst
tekist að líkjast henni í því að ég
er nú líkast til að deyja úr sama
sjúkdómi og hún dó úr, að því best
er vitað. Við fengum báðar gall-
steina, sem á löngum tíma ollu
krabbameini í gallvegi. Hjá mér
hafði gengið niður steinn sem hafði
sært. Ég vissi ekki um hve hættu-
legt þetta var fyrr en læknir varaði
mig alvarlega við að ganga með
þessa gallsteina. Þá var ég skorin
upp, en meinið var farið að búa um
sig þá þegar. Fyrst var haldið að
tekist hefði að komast fyrir það,
en svo var ekki. Núna er það komið
í lífhimnuna og víðar innvortis. Ég
hef þó yfirleitt ekki verið mikið
kvalin. Mér hefur tekist að hugsa
um mitt heimili fram á þennan dag
og ég var í fullri vinnu allt þar til
í september 1994. Ég var þá komin
með mikla verki en varð að ganga
eftir því að fá rannsókn. Niðurstað-
an var sú að ekkert væri að mér.
Ég hélt því áfram að vinna, en
minna en áður, fór í 80% vinnu. í
febrúar í fyrra var ég lögð inn og
þá sást hvers kyns var.“
Giftist ung
Sigrún Ásta giftist ung og á þrjú
uppkomin börn og tvö barnabörn.
„Ég er gift „manni að norðan“.
Þessi orð merkja ekki aðeins að
hann sé Norðlendingur, það er hann
vissulega, ég nota þau líka til að
lýsa hans persónuleika," sagði Sig-
rún. „Maðurinn minn er það sem
kallast „lokaður". Hann er sannar-
lega ekki allra. En samband okkar
hefur verið ákaflega gott. Við erum
búin að vera lengi saman og ég er
enn þá ótrúlega hrifin af þessum
„manni að norðan". Við kynntumst
meðan ég var í heimavist í Hjúkrun-
arskólanum, en hann lét það ekki
á sig fá. Ég hóf hjúkrunarnámið
18 ára. Á fyrsta ári í námi var ég
send til Vestmannaeyja og þar fékk
ég mína eldskírn í hjúkrun. Þar var
þá fátt hjúkrunarmenntað starfs-
fólk og ég þurfti að ganga í störf
sem ég var á engan hátt undirbúin
að gegna. Það reyndi mjög á dóm-
greind mína við þessar aðstæður
og fyrir kom að ég varð að neita
að sinna störfum sem ég vissi að
ég var ekki fær um vegna menntun-
arskorts, svo sem þegar ég átti að
taka blóð úr blóðgjafa og setja beint
í blóðþega. En það sem ég gerði
gekk slysalaust. Þegar ég fór frá
Eyjum þakkaði ég mínum sæla fyr-
ir að hafa sloppið við að skaða
neinn. Ég hafði haft vit á að segja:
„Þetta kann ég ekki og þetta geri
ég ekki,“ þegar nauðsyn krafði. En
ég lærði mikið á þessum tíma,
kannski mest á mínum námsárum,
en ég myndi ekki segja að þetta
væri rétta aðferðin við að kenna
fólki hjúkrun, hún er of áhættu-
söm.“
Mikilvægt að geta hlegið
„Strax þegar ég var nemi fannst
mér það vera mín æðsta skyida að
fá sjúklinginn minn til þess að brosa
og helst að hlæja með mér. Að
geta hlegið losar um spennu, það
er mikilvægt fyrir veikt fólk. Ég
segi við hjúkrunarfólk: „Látið það
eftir ykkur að gleðjast og hlæja
með sjúklingum ykkar, látið jafnvel
eftir ykkur að fíflast með sjúkling-
um ykkar, það bætir heilsu þeirra,
bæði andlega og líkamlega, og ykk-
ur sjálf bætir það ennþá meira.
Hjúkrun á ekki að vera mörkuð
grafar alvöru. Sjálfri finnst mér
ekkert grafalvarlegt við það að vera
deyjandi. Helst vildi ég deyja hlæj-
andi. Ég spauga með minn eigin
dauða, mér finnst ég hafa fullt leyfí
til þess. Fólk framleiðir endorfín
þegar það hlær, ég er endorfínfíkill
og mér veitir ekki af að hiæja, það
losar endorfín þannig að ég þarf
minna af verkjalyfjum. Eg vil
skemmta mér, jafnvel þótt ég sé
að deyja og mér fínnst ég hafa
fullan rétt á því. Það á að lifa lífínu
lifandi og njóta þess, jafnvel síðustu
stundanna. Það er mitt „mottó“ í
lífinu. Ég ætla ekki að láta hjúkrun-
arfólk eða aðra í umhverfi mínu
segja mér hvernig ég á að haga
mér í dauðastríðinu. Eg ætla ekki
að láta segja mér að ég eigi að liggja
Sjálf hefég
raunar þegar
haldið eins-
konar erfi-
drykkju. Það
gerði ég áður
en ég fór í tví-
sýnan upp-
skurð.
í þunglyndi og gráta. Mér finnst
mikilvægt að geta talað um dauð-
ann á annan hátt en með sífelldum
þunga og alvöru. Þetta er ekki síst
nauðsynlegt í þjóðfélagi eins og við
búum í, þar sem allskyns hamfarir
og slys vofa yfir, svo sem eldsum-
brot, snjóflóð og umferðarslys, sem
ógna og taka mannslíf.
Mörgum finnst óeðlilegt að ég
skuli sætta mig við að vera dauð-
vona og að ég skuli geta gert að
gamni mínu um þessa staðreynd.
Eg hef átt gott líf og __________
miklu barnaláni að fagna.
Börnin mín lifa nú sjálf-
stæðu lífi og hafa það
gott, kannski þess vegna
hef ég átt svona auðvelt
með að sætta mig við að
fara héðan. Ég verð þó
að játa að ég hef áhyggj-
ur af manninum mínum.
Ég hef sagt honum að
ég vonist til þess að hann
kvænist aftur. Helst vildi
ég velja konu fyrir hann, en það
gengur víst ekki. Mér finnst ég vita
svo vel hvernig konu hann þarf.
Ég veit að honum mun finnast erf-
itt að vera einn, við höfum verið
lengi saman, þess vegna er erfitt
að þurfa að fara frá honum. Hann
hefur styrkt mig óskaplega vel í
mínum veikindum, en ég reyni að
láta þau ekki binda hann um of.
Mörgum hefur þótt undarlegt að
hann skuli óhikað fara út á land
vegna vinnu sinnar þótt ég sé svona
veik, en ég hef viljað að hann færi,
hann á að geta gert það sem hann
þarf að gera.“
Það er tign yfir dauðanum
„Mér hefur alltaf fundist dauðinn
hátíðlegur. Þegar ég starfaði við
heimahjúkrun í Kópavogi kom fyrir
að fólk dó heima. Ég bjó þá um
líkin ásamt aðstandendum. Mér
þótti það ekki skelfilegt, það er tign
yfir dauðanum. Auðvitað þykir mér
hræðilegt þegar börn deyja eða for-
eldrar frá ungum börnum, en þegar
fólk er komið á miðjan aldur og
búið að skila góðu lífsstarfi þá er
ekkert að því að deyja. Þannig er
þetta með mig, minn tími er kom-
inn. Ekki einn dag hef ég verið
„langt niðri" vegna þess að ég er
dauðvona. Ég hef verið gagnrýnd
fyrir þessa afstöðu og verið sagt
hún væri ekki raunhæf. Ég sagði
við systur mína: „Hvað er svona
merkilegt við það að ég skuli vera
að deyja.“ Hún varð ótrúlega reið
við mig og gat alls ekki séð þetta
frá mínu sjónarhorni. Mér finnst
hins vegar að dauðinn eigi ekki að
vera svona alvarlegt mál. Einu
sinni, þegar ég var að vinna á deild
þar sem margt fólk var deyjandi,
lagði ég mig fram um að tala við
það bæði um dauðann og um lífið
og tilveruna. Ef fólkið gat ekki sof-
ið og ég átti næturvakt sat það hjá
mér og drakk flóaða mjólk og spjall-
aði. Þetta létti því stundirnar og
gaf mér mikið líka. Það á að ræða
um dauðann, það þarf að
ræða allt sem veldur
skelfingu og kvíða, það
er eins og að opna kýli
og hleypa út greftrinum.
Það er dýrmæt reynsla
hjúkrunarkonu að geta
rætt við sjúklinga sína um
þeirra innstu hugsanir.
Fjölskylda á að ræða um _________
dauðann sín í milli og til-
finningar samfara honum, þótt eng-
in veikindi séu fyrirsjáanleg. Áfalla-
hjálp er góðra gjalda verð, en fyrir-
byggjandi starf er mun betra.“
Græt ekki örlög mín
„Ég hef ekki einn dag grátið
örlög mín, þvert á móti hlakka ég
nú orðið til að deyja. Öll erum við
dauðvona, það er bara misjafnlega
langt þar til við eigum að deyja.
Þegar fólk er orðið veikt og líkam-
inn orðinn því sem næst ónýtur er
tilhlökkunarefni að losna úr honum.
Þótt ég sé sátt við að eiga senn að
deyja hefur einu sinni komið fyrir
að ég varð leið. Ég kasta oftar en
ekki upp eftir máltíðir. Hræringur
finnst mér bestur af öllum mat.
Einn morguninn var ég búin að elda
hafragraut, blanda skyrinu í hann
og borða - en kastaði svo öllu upp.
Þá varð ég allt í einu svo þreytt
að ég fór út og sagði við Guð:
„Taktu mig nú til þín, ég er orðin
svo þreytt, ég get ekki einu sinni
borðað hræringinn minn.“ Svo sat
ég svolitla stund úti í góðviðrinu
áður en ég fór aftur inn til þess
að reyna að búa mér nýjan hrær-
ing. Þá brá svo við að ég hélt hon-
um niðri.
Mér finnst ég ekki hafa fengið
nein alvarleg áföll í sambandi við
veikindi mín. Ekki einu sinni þegar
ég heyrði lækna ræða um að ég
--------- væri með illkynja æxli í
miðri rannsókn. Þannig
frétti ég að ég væri með
krabbamein. Eg hef hald-
ið ró minni og reynt að
búa börnin _mín undir
dauða minn. Ég hef raun-
ar alltaf rætt óhikað við
þau um dauðann, allt frá
því þau voru lítil. Núna
hef ég sagt við þau: „Ég
er ekki ósátt við að deyja
og ég vildi ekki skipta við
ykkur.“ Því að þótt ég sé ekki
hrædd við að deyja sjálf hef ég allt-
af verið dálítið hrædd við að missa.
Þess vegna veit ég að fyrirsjáanleg-
ur dauði minn er þeim erfiður. Sjálf
ólst ég upp við dauðahræðslu en
þau ekki. Dóttir mín sagði mér um
daginn að hún vaari sjálf ekki hrædd
við að deyja. Ég held að það sé
ákveðið þegar maður fæðist hvenær
maður deyr og minn tími er sem
sagt kominn. Þótt ég hafi lengi
ekki óttast dauðann myndi ég samt
aldrei flýta honum, það er á móti
mínum trúarskoðunum. En ég skil
samt af hveiju sumt fólk gerir það
og virði ákvörðun þess.“
Trúir á annað líf
„Ég trúi því að annað líf taki
við eftir þetta líf. Það eru ekki all-
ir sem trúa því, en jafnvel þótt
ekkert taki við að þessu lífi loknu
- hvað er þá svona hræðilegt við
það? Það eina sem ég óttast í sam-
bandi við sjálfa mig og veikindin
er að verða mjög kvalin eða enda
sem „eitthvað“ sem þarf að snúa
á fimmtán mínútna fresti. Það
kemur margt fólk til mín til þess
að ræða um dauðann. Sumt af því
er með krabbamein eins og ég. Því
finnst það fá aðra lífssýn við þess-
ar umræður. Ég ráðlegg fólki að
ræða um dauðann við sína nán-
ustu, ræða um tilfinningar sínar
og ótta. Einnig, ef vill, um hinn
„praktískari" þátt dauðans, svo
sem hvernig fólk vill láta ganga
frá sér látnu og hvernig útför það
vill hafa. Sjálf hef ég aðeins mælt
fyrir um að ég vilji láta brenna
mig látna. Foreldrar mínir létu
brenna lík sín. Ég hef verið spurð
hvort ég sé búin að velja sálma í
jarðarför mína og ákveða með erfi-
drykkju. Ég hef svarað því til að
þegar ég sé dáin sé mínu hlutverki
lokið og hinir eftirlifandi geti tekið
þær ákvarðanir. Sjálf hef ég raun-
ar þegar haldið einskonar erfi-
drykkju. Það gerði ég áður en ég
_________ fór í tvísýnan uppskurð.
Það var yndisleg veisla
og ég skemmti mér
manna best. Núna
standa málin þannig að
ég á von á dauða mínum
hvenær sem er og kvíði
honum alls ekki. Hins
vegar hef ég óskað eftir
að fá líknandi meðferð,
því ég vil ekki kveljast.
Mér finnst það eigi að gefa deyj-
andi fólki eins mikið af kvala-
stillandi lyfjum og þarf til þess að
halda því kvalalausu fram til síð-
ustu stundar. Ekki síst er þetta
nauðsynlegt vegna aðstandenda."
Eftir þetta langa samtal um
hjúkrun, sjúkdóma og dauða stóð
ég upp og sýndi á mér fararsnið.
„Á ég ekki ganga með þér út að
bílnum?“ spurði Sigrún Ásta. Svo
gengum við saman út í sumarið.
Hún kveinkaði sér ekki þótt ég
gengi óvart heldur hraðar en þrek
hennar leyfði, heldur fylgdi mér
brosmild og glaðleg alveg út að
keðjunni sem aðskilur malbikuðu
bílastæðin frá hinum malarbornu.
Það stansaði hún og vindurinn lék
sér í fötum hennar og dökku hári
þegar við tókumst í hendur.
„Hafðu það gott í lífinu,“ voru
hennar síðustu orð til mín.
Ég hef ekki
einn dag grát-
ið örlög mín,
þvert á móti
hlakka ég nú
orðið til að
deyja.