Morgunblaðið - 16.06.1996, Qupperneq 8

Morgunblaðið - 16.06.1996, Qupperneq 8
8 B SUNNUDAGUR 16. JÚNÍ 1996 MORGUNBLAÐIÐ Ljósm./Hreinn Hreinsson MARÍA Kristjánsdóttir skólanum í Hafnarfirði var mér innrætt ætt- jarðarást og kennt að ganga í röð. Hver dagur byijaði með því að bekkjunum í skólanum var raðað upp i anddyrinu og við látin syngja ættjarðarsöngva og hve afskaplega gaman það væri að læra og vera í skóla. Við trúðum þessu flest í mínum bekk og gengumst með gleði undir það að læra menningararfínn utanbókar. Flensborgarskólinn getur ekki hafa verið góður skóli þvi þaðan man ég fátt nema hvað auðvelt var að hleypa upp sumum kennurunum og þó man ég Jónas Ámason. í Gagnfræðaskól- anum í Vonarstræti var trú mín á skólarkerfið endurreist, því þar voru kennarar góðir og bæði taflfélag og málfundafélag og skemmti- legir Heimdellingar eins og til dæmis Þór Whitehead, sem gaman var að etja kappi við. Ég settist í Menntaskólann í Reykjavík haustið 1961 og það höfðu aldrei verið fleiri í þriðja bekk en þetta haust, á þriðja hundrað manns. í þeim skóla lærði ég að þéra og öll orð og hugsanlegar endingar þar sem bókstaf- urinn zeta kom fyrir. Á þessum tíma var skól- inn, sem var eini menntaskólinn í Reykjavík, að breytast úr embættismannaskóla yfír í skóla alls þorra íslendinga og ýmislegt að bresta af fomum hefðum svo sem þéringamar og ekki ipjög langt í það að zetunni yrði líka sópað út úr málinu. Mér og Ásdísi Skúladóttur leikstjóra tókst að bijóta eina hefð, þegar við fengum leyfí til að setjast í B-bekk máladeildar, sem frá upphafi vega hafði verið strákabekkur." Og ætli ég muni ekki þá tíma. Það var ekki svo lítið sem gekk á. Eilíf aukavinna hjá lögreglunni! Kröfu- göngur og mótmælafundir svo til dag- lega. „Um haustið 1965 fór ég út til náms. Ég fór til Leipzig í Austur- Þýska- landi til að lesa bókmenntir og þar fylgdi ég fjölskylduforskriftinni en föð- urbróðir minn, Kristinn E., hafði ein- mitt lesið bókmenntir í Leipzig fýrir stríð. Ég var haldin hræðilegri heim- þrá til að byija með, saknaði íjölskyldu minnar og félaga og þoldi ekki forræð- ishyggju Ijóðveijanna né það að sjá hvergi bláan lit — ekki einu sinni hi- minninn var blár! En svo kynntist ég Brecht og Bach - og Cafe Hochhaus þar sem erlendir stúdentar söfnuðust gjaman saman og heimþráin hvarf. Á sama tíma ákvað ég að hætta við að lesa bókmennt- ir og innritaði mig í Leiklistarháskólann í Leipz- ig. Og ástæðan var sú að ég gat ekki hugsað mér að loka mig af einhversstaðar ein og fannst ég verða að leggja eitthvað það fyrir mig sem ég gæti unnið með öðru fólki. Andstætt bók- menntum stóð leikhúsið líka með miklum blóma í Austur-Þýskalandi. Berthold Brecht og margir leikhúslistamenn sem verið höfðu landflótta undan fasistum höfðu sest að í Austur-Berlín eftir stríð og haft geysimikil áhrif á þróun leiklistar í land- inu. Virkasta gagnrýnin á stjómvöld fór líka fram í leikhúsunum, þar var þróað merkilegt táknmál til að koma gagnrýni á framfæri. Eg Miðill ímyndunar- aflsins Síðastliðin fjögur ár hefur María Kristjánsdóttir veríð leiklistarstjóri Útvarpsleikhússins í Efstaleiti. Ríkisút- varpið hefur starfrækt útvarpsleikhús frá því á fyrstu dögum útvarpsins og kannanir sýna að fyrir utan frétt- ir er einna mest hlustað á útvarpsleikritin og að vinsæld- ir þeirra hafa síður en svo dalað með tilkomu nýrra útvarpsstöðva. Olafur Ormsson ræddi við Maríu í Út- varpsleikhúsinu um starfsemina og sitthvað fleira. ÞAÐ var margt að gerast í einu helsta vígi ís- lenskrar menningar um áratugaskeið, Ríkisút- varpinu, föstudagsmorg- un að áliðnum maímán- uði. Hópur tæknifólks, fréttamanna og þátta- gerðarfólks var að huga að ýmsu varðandi fjölbreytta dagskrá Rásar 1 og Rásar 2 . Það var verið að undirbúa og leggja síðustu hönd á dagskrárliði. Það var stöðugur straumur fólks um anddyr- ið í Efstaleiti. I móttökunni var Dóra, kona Heimis útvarpsstjóra, bauð góðan daginn og brosti þegar ég gerði grein fyrir erindi mínu. Hún ýtti á rofa, hurð opnaðist og við mér blöstu stór þrívíddar-olíumálverk eftir Sigurð Örlygs- son, verk er tengjast ljósvakanum og fjölmiðl- un og manninum í þeim flókna heimi. María var stödd á skrifstofu sinni þar sem Útvarpsleikhúsið hefur aðsetur og var að tala í síma. Hún var dökkklædd. Ólíkt hefði það verið ánægjulegra að sjá hana klæðast ljósum litum sem minna á sumarið en hver hefur sinn smekk og einn litur á við í dag og annar á morgun. Daginn eftir hefur María tekið fram ljósu sumarfötin. Hún er sólskinsbam og fagn- ar gróandanum í náttúrunni og mannlífínu. Eg tengdi upptökutækið og bað Maríu um að segja mér frá æskuárunum í Hafnarfirði: Uppruni og æskuár „Ég ólst upp í vesturbænum í Hafnarfírði, nálægt höfninni. Foreldar mínir hétu Salbjörg Magnúsdóttir og Kristján Andrésson. Mamma var ættuð úr Dölunum að mestu þar sem einu sinni voru skáld á hverri þúfu. Hún vann lengi sem verslunarstjóri bókabúðar Máls og menningar í Hafnafirði og vann síðar á skrifstofu Ríkisspítalanna. Pabbi vann ýmis störf til sjós og lands en lífsstarf hans var þó að vera bæjarfull- trúi Sósíalistaflokksins og síðar Al- þýðubandalagsins. Því fylgdí ýmiss konar ábyrgð og skyldur. Foreldrar mínir voru afskaplega lif- andi og lífsglatt fólk og það var gam- an að vera bam hjá þeim. Móðir mín var fagurkeri sem gjarnan óð döggina berfætt á Jónsmessunótt og ég var varla talandi þegar hún fór að mata mig á bókmenntum og hugmyndum sem vom merkileg blanda af sósíal- isma, anarkisma og efahyggju, Ég hef aidrei beðið þess bætur! Faðir minn var glaðlyndur og hlýr maður af ís- lenskum karlmanni að vera. Hann er kominn af svokallaðri Auðunsætt í Hafnarfirði sem búið hefur þar frá því um miðja nítjándu öld. Þetta voru upphaflega þurrabúðarmenn sem tóku þátt í að stofna Verkamannafélagið Hlíf, Pöntunarfélag verkamanna, Frí- kirkjuna í Hafnafírði og Góðtemplara- regluna. Meðal annars var amma mín og alnafna María einn af hvatamönn- um að fyrsta kvennaverkfalli á Is- landi. Félagslyndi og félagslegan áhuga fékk hann því að erfðum. Og hann og inamma reyndu að skila þess- ari arfleifð til okkar barnanna með því að taka okkur mjög snemma með á pólitíska fundi, í undirbúning kosn- inga, og í Keflavíkurgöngur. Það var okkur því alveg eðlilegt frá blautu bamsbeini að axla þá skyldu sem ég tel að allir eigi að gera í lýðræðisríki, að taka afstöðu til samfélagsmála og reyna að vinna að framgangi skoðana sinna.“ Ég var næstelst af sex systkinum. Á milli bræðra minna Loga og Jóhann- esar Bjama, þannig að ég lék mér mest með strákum framan af ævinni. Það var eins og Hafnarfjörður hefði verið búinn til fyrir böm á þessum tíma. Þar var frelsi, þar var landrými og hraunið, bryggjumar og verbúðim- ar sem við lögðum undir okkur á milli vertíða. Þar var líka fullorðið fólk sem hafði tíma fyrir böm. Félagsheimili vesturbæjarins hét Kiddabúð, þar lærði ég að masa að gaflarasið og uppi á lofti hjá konunni hans Kidda, Jóhönnu, átti ég víst skjól. Það voru fleiri sem ólu okkur upp en foreldar okkar og fólkið í vestur- bænum. Amma mín, Jóhanna Bjamadóttir, frelsaði móður mína oft undan okkur um helg- ar og í sumarfríum. Seinni maður hennar var Jón Bjamason fréttastjóri á Þjóðviljanum. Þau voru miklir náttúruunnendur og ferðuðust með okkur systkinin um landið og kenndu okkur að renna fyrir silung og þekkja blóm og fjöll með nafni. Afí átti jörð vestur í Dölum og þar vorum við löngum, en einnig hjá ömmubróður mínum í Ásgarði, Ásgeiri Bjamasyni." Menntun og skólaganga Þar kemur að því að María fer úr tryggu umhverfí vesturbæjarins í Hafnarfirði inní skólakerfíð og hefst þá nýr kapítuli í lífí hennar. „Skólaganga mín var hefðbundin. í Bama- Og þar hafa auðvitað verið drengir sem síð- ar urðu stórmenni? „í mínum bekk, eins og flestum bekkjum MR, voru ýmsir ágætir menn sem komist hafa til ýmissa valda og sitja í æðstu embættum þjóðarinnar. Sagan mun í tímans rás skera úr því hvort í bekknum hafí verið einhver stór- menni. Mér fínnst það þó harla ólíklegt. Stór hópur minnar kynslóðar krafðist með látum betri heims þar sem maðurinn væri í öndvegi, núna lifum við í þjóðfélagi þar sem óréttlæti, snauð snyrtimennska og tilbeiðsla á Mammon eru allsráðandi. Það segir heilmikið um okkur.“ Blaðamennska Þegar María lýkur stúdentsprófí er hún ráð- in blaðamaður á tjóðviljanum. Það er á tímum kalda stríðsins, svokallaðar línur eru skýrar í pólitíkinni og Magnús Kjartansson ritstjóri. Á blaðinu störfuðu ýmsir minnisstæðir menn. María á góðar minningar um þá tíma. „Þegar ég lauk menntaskóla fór ég að vinna á Þjóðviljanum sem blaðamaður. Eg var að bíða eftir að komast til náms erlendis og man ekki lengur hvemig ég fékk þá flugu í höfuð- ið. Ef til vill var það þessi draumur minn að verða skáld, sem margir af minni kynslóð voru haldnir af, sem réð því. Engin formleg blaða- mannamenntun var til í landinu og ég held að það hafí verið sjaldgæft að fólk hafí farið á blaðamannaskóla erlendis og því voru náms- menn teknir inn á blöðin og þeim kennt fagið. Svavar Gestsson byijaði þama til dæmis um leið og ég. Þetta vom umbrotatímar í Alþýðubandalag- inu og í aðsigi vom miklar breytingar og kyn- slóðaskipti á Þjóðviljanum. Það var til siðs að setja byijendur í smásnatt, þýðingar á myndasögum, hringja í lög- regluna og þvíumlíkt en svo vom þeir settir í innlendar fréttir. Þetta gekk að sjálfsögðu brösuglega hjá mér í byijun en Ivar H. Jónsson, þáverandi fréttastjóri blaðsins, sýndi mér mikla þolinmæði og smátt og smátt lærði maður alla einföldustu hluti. Prentar- arnir á blaðinu, sem þá var ennþá blý- sett, vom líka einstakir menn, mjög vel að sér í íslensku og einnig í málefn- um líðandi stundar og hleyptu engri vitleysu í gegn. tjóðviljinn státaði allt- af af mjög hæfum blaðamönnum. Á blaðið var líka stöðugur straumur af fólki og ýmsir komu þar sem vom á undan sinni samtíð og vildu fá inni með ýmislegt í blaðinu. Eins og til dæmis Hallfreður Öm Eiríksson sem ítrekað kom upp á blað til þess að fá okkur til að reka áróður fyrir því að flokksmenn ætu gróft brauð. En þeir átu eins og aðrir íslendingar frans- brauð og þegar best lét rúgbrauð. Hallfreður Óm hafði búið í útlöndum og þekkti vel hollustu grófra brauða fyrir meltinguna. Það sýnir kannski hvað vinstrimenn era opnir fyrir nýjum hugmyndum að mig minnir að við höfum tekið honum mjög fálega og það hafi verið einhveijir aðrir sem inn- leiddu gróft brauð á íslandi. I gegnum staifíð á tjóðviljanum kynntist ég Súmuranum og fleiri and- ans mönnum þessa tíma og sat löngum á Mokka með spekisvip. Þess á milli var ég í því að frelsa heiminn með félög- um mínum í Fylkingunni eins og Loga, Ragnari Stefánssyni, Vemharði Linnet, Guðmundi Jósefssyni, Margréti og Haraldi Blöndal og þér, Ólafur!" í nám erlendis /

x

Morgunblaðið

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.