Morgunblaðið - 27.06.1996, Page 43

MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
FIMMTUDAGUR 27. JÚNÍ1996 43
Opið bréf til Hafn-
firðinga, Garðbæinga og
íbúa Bessastaðahrepps
FORSTJÓRA
Tryggingastofnunar
ríkisins, Karli Steinari
Guðnasyni, er mikið
niðri fyrir gagnvart
heilsugæslulæknum í
Hafnarfirði og
Garðabæ. Lítur hann
vinnubrögð þeirra
mjög alvarlegum aug-
um og ásakar þá fyrir
að hræða sjúklinga.
Siðan ber hann sér á
bijóst fyrir hönd
stofnunar sinnar og
kveður hana standa
við skyldur sínar.
Jafnframt væntir for-
stjórinn þess, að hætti
Nelsons forðum, að aðrir geri slíkt
hið^ sama.
Ástæðan fyrir þessari vanstillingu
forstjórans er bréf Jóhanns Ágústs
Sigurðssonar, þar sem á hvatskeyt-
inn hátt er röskuð ró stjórnsýslunnar
auk þess sem vakin er athygli á
klúðri í gjaldskrársamningi Trygg-
ingastofnun ríkisins og.Læknafélagi
íslands frá því í júní 1995.
í ljósi viðbragða forstjórans er
orðið tímabært að upplýsa íbúa
Hafnarfjarðar, Garðabæjar og
Bessastaðahrepps um stöðu lækna-
vaktarinnar á svæðinu. Vaktin er
og hefur lengi verið í uppnámi eins
og margt er varðar heilsugæsluna í
landinu og framtíð hennar eftir 1.
ágúst nk. er í óvissu.
Forsaga málsins er löng og teng-
ist hefðbundinni vaktstöðu heilsu-
gæslulækna á landsvísu. I raun er
hér um að ræða arf frá tímum gömlu
héraðslæknanna sem ekki hefur tek-
ist í samningum að færa til nútíma-
legs horfs. Ráðuneyti fjármála og
Tryggingastofnun ríkisins hafa lagst
á eitt að gæta fjármunalegra hags-
muna ríkisins og hafa fagleg sjónar-
mið mátt sín lítils. Afleiðingin er sú,
að eðli og innihald vaktstöðu heilsu-
gæslulækna um land allt er komin
langt fram úr þeirri viðmiðun sem
heimfæra má til þeirra samninga
sem um vaktstöðuna gilda.
Þetta á við hér í Hafnarfirði,
Garðabæ og Bessastaðahreppi ekki
síður en annars staðar. Leitast hefur
verið við að þróa vaktina í takt við
kröfur tímans og íbúanna. Tekin
hafa verið ýmis skref í þá átt á
umliðnum árum án tilstillis stjórn-
valda. Þau felast m.a. í aukinni þjálf-
un og viðbúnaði en sér í lagi hefur
viðbragðstími í útköllum verið stytt-
ur. Þetta var gert árið 1981 og aft-
ur árið 1982. Með tilkomu talstöðv-
arsambands við slökkvistöðina í
Hafnarfirði árið 1985 sköpuðust for-
sendur fyrir viðstöðulaus
viðbrögð við neyðarút-
köllum. Um ekkert af
þessu hefur verið samið.
I raun hefur eðli vaktar-
innar verið gjörbreytt á
þennan hátt. Þetta hefur
hins vegar haft þær af-
leiðingar, að álag og
kröfur eru komnar fram
úr þeirri launaviðmiðun
sem um vaktina gildir.
Fyrir fimm árum hóf-
um við heilsugæslulækn-
ar í Hafnarfirði og
Garðabæ að leita eftir
frekari faglegum en
jafnframt kjaralegum
umbótum á vaktinni.
Fundir hafa verið haldnir og mörg
bréf skrifuð, en árangur í skötulíki.
Þó má nefna, að í lok september
1995 skrifar ráðherra heilbrigðis-
mála bréf. Þar lofar ráðherrann, eft-
ir að hafa minnt á skyldur heilsu-
gæslulækna að lögum, að nú þegar
Það er út í hött að vera
að áminna vaktlækna
hér um skyldur sínar,
segir Gunnsteinn Stef-
ánsson, þar dugir að
skoða ferli vaktamálsns.
skuli hafin endurskoðun vaktamála
svæðisins. 30. apríl sl. minntum við
síðan ráðuneytið á, að sú endurskoð-
un væri enn ekki hafin. Jafnframt
upplýstum við ráðherra um, að hann
framlengi einungis þær skyldur sem
heimfæra má upp á ráðningakjör
okkar en ekki það sem við höfum
sjálfviljugir gengist undir þar um-
fram. Hvað þetta hefði þýtt fyrir
íbúa svæðisins ef fylgt hefði verið
eftir til fullnustu má lesa í þeim
gögnum sem þá voru afhent ráðu-
neytinu og þau ætti forstjóri Trygg-
ingastofnunar ríkisins að kynna sér
áður en hann sakar okkur um
ósæmileg vinnubrögð og hræðslu-
áróður.
Tilefni er hér til að minna á, að
vaktlæknar þessa svæðis hafa á
umliðnum árum sinnt neyðarbíls-
þjónustu í líkingu við það sem neyð-
arbíll Slökkviliðs og Sjúkrahúss
Reykjavíkur veitir íbúum Reykjavík-
ur, Kópavogs, Seltjarnarness og
Mosfellsbæjar. Það skýtur því
skökku við, að þeir heilsugæslulækn-
ar sem sennilega oftast lenda í slík-
um aðstæðum skulu sérstaklega
undanskyldir frá beitingu nýtilkom-
ins gjaldskárliðar fyrir neyðarhjálp.
Þegar þar við bætist, að Trygginga-
stofnun ríkisins virðist setja sér sjálf-
dæmi um hvað greitt er af sjúkrabí-
laútköllum vaktlækna, er vart að
undra þótt sú spurning vakni, hvort
ætlast sé til að við sinnum þessari
þjónustu við íbúa svæðisins.
Eins og Hafnfirðingum er vel
kunnugt gengur oft illa að fá tíma
hjá heimilislækni og bið á dagvakt-
inni getur orðið löng. í þessu sam-
bandi er ekki úr vegi að upplýsa, að
á Heilsugæslustöðinni í Hafnarfirði
hefur „framleiðsluaukning" á sl. 6
árum verið 57% á óbreyttum mann-
afla og fjölgun íbúa 19%. Við erum
því of fáliðuð en varðandi vaktina
höfum við notið aðstoðar lækna utan
svæðis. Þeir eru nú flestir hættir
vegna álags og lélegra launa.
Við heilsugæslulæknar í Hafnar-
firði og Garðabæ höfum nú verið
minntir á skyldur okkar að lögum
af ráðherra, íandlækni og nú síðast
forstjóra Tryggingastofnunar ríkis-
ins. Slíkt er óþarfi því við höfum
ekki vikið okkur undan þeim skyld-
um. Hins vegar þarf að baki þeim
skyldum að finnast virkur stjórn-
sýslulegur bakhjarl. Þar virðist skór-
inn kreppa, því nokkuð ljóst sýnist,
að sá bakhjarl er ekki til í raun inn-
an heilsugæslunnar. Þar eru ekki
eðlileg tengsl milli hinnar faglegu
skyldu og stjórnsýslulegrar ábyrgð-
ar. Heilsugæslulæknar eru á reki
með faglegar skyldur sínar gagnvart
ráðuneytum heilbrigðis- og fjármála
auk Tryggingastofnunar ríkisins.
I þessu ljósi skoðað getur for-
stjóri Tryggingastofnunar rikisins
þurft að endurskoða afstöðu sína.
Það er út í hött að vera að áminna
vaktlækna hér um skyldur sínar, þar
dugir að skoða ferli vaktamálsins.
Það er einnig út í hött gagnvart
vaktlæknum hér að verja klúðrið í
gjaldskrársamningnum frá því í
fyrra. Nær væri fýrir forstjórann að
líta til þess, að hann er hluti af þeirri
stjórnsýslu sem ber að tryggja íbúum
þessa svæðis góða vaktþjónustu.
Heilsugæslulæknar í Hafnarfirði,
Garðabæ og Bessastaðahreppi hafa
sýnt mikið langlundargeð í vakta-
málinu og þeir verða vart með réttu
vændir um áróður, þótt þeir minni
nú stjórnsýsluna á með skýrum
hætti að stutt er til 1. ágúst þegar
90% heilsugæslulækna láta af störf-
um.
Höfundur er læknir á
Heilsugæslunni Sólvangi
Hafnarfirði.
Gunnsteinn
Stefánsson
Áhyggjufullir
foreldrar
VÍMUEFNA-
NOTKUN unglinga
er nú eitthvert mesta
áhyggjuefni íslenskra
foreldra. Við ölum
börnin okkar upp í
opnu samfélagi þar
sem allt berst óhindr-
að á boðstóla og þau
eiga að velja. Vð vit-
um að þau mæta
freistandi tilboðum
löngu áður en þau
hafa þroska til þess
að fást við valið,
greina gott frá illu í
þessu efni og hafna
því sem óhollt er. Við
erum því fegin allri
fræðslu og þjálfun
sem unglingum er veitt
til þess að ráða betur við
þetta erfiða hlutverk sitt.
Engu að síður erum við
flest kvíðin, reynum að
treysta unglingunum
okkar en erum óviss,
þekkjum ekki merki um
óheillaþróun og erum
hrædd um að við kunnum
ekki að bregðast rétt við.
Við þörfnumst stuðnings
og leiðbeiningar.
Bandalag kvenna í
Reykjavík hefur ákveðið
að gangast fyrir fjáröflun
í því skyni að koma á
fræðslustarfi um vímu-
varnir og vímuefnaneyslu
fyrir foreldra barna og
Kvenfélagskonur gang-
ast fyrir söfnun til
styrktar fræðslu um
vímuefnavarnir í dag.
Jakob Ágúst Hjálm-
arsson hvetur fólk til
að taka þeim vel.
unglinga og hefur þróað hugmyndir
um hvernig megi standa að því verki.
Þetta er lofsvert framtak og heiður
að mega stuðla að því.
Á kosningadaginn 29. júní verða
konur úr kvenfélögum borgarinnar
við kjörstaði til þess að selja merki
til að afla fjár í þessu skyni. Ég vil
því hvetja þau sem sækja kjörstaði
í höfuðborginni á laugardaginn að
taka konunum vel og leggja lið sitt
til þess að þetta þarfa framtak nái
markmiði sínu.
Höfundur er dómkirkjuprestur.
Æskilegt að aldraðir
geti búið sem lengst
í heimahúsum
Rósa Hauksdóttir
IÐJA, það að hafa
eitthvað fyrir stafni, er
megininntak iðjuþjálf-
unar. Með því er átt við
bæði líkamlegar og and-
legar athafnir. Þetta er
ekki síst mikilvægt þeg-
ar unnið er að málefnum
aldraðra. Hár aldur
hindrar hvorki að hægt
sé að þjálfa fólk né að
það geti lifað innihalds-
ríku lífi. Iðjuþjálfinn
leggur áherslu á heild-
ræna mynd af einstakl-
ingnum, samspili mann-
legra þátta og um-
hverfisins, en það er
mikilvægt sjónarmið
jegar hugað er að þjónustu við aldr-
aða. Þeir iðjuþjálfar sem vinna með
öldruðum eru flestir inni á stofnunum
eins og öldrunarlækningadeildum, al-
mennum deildum sjúkrahúsanna og
endurhæfingadeildum. Þar kemur
fólk í meðferð bæði vegna bráðasjúk-
dóma og hrörnunarsjúkdóma. Um-
hverfi og aðstæður á sjúkrastofnun
virka oft þannig á skjólstæðinga að
þeir verða óvirkir. Oft er það nauðsyn-
legt á meðan bráðaástand varir en
þegar því lýkur tekur endurhæfing
við. Iðjuþjálfinn fær beiðni frá lækni
um meðferð og vinnur samkvæmt
henni. Meðferð iðjuþjálfa krefst meira
en meðferð flestra annarra heilbrigð-
isstétta virkrar þátttöku skjólstæð-
ingsins til að ná árangri. Það sem
gerir iðjuþjálfun aldraðra frábrugðna
er að oft þarf lengri tíma til að ná
settu marki.
Mikilvægur hlekkur
Iðjuþjálfun er mikilvægur hlekkur
í endurhæfmgu aldraðra sem hafa
skerta getu. Markmið hennar er að
auka og viðhalda sjálfsbjargargetu
einstaklingsins og endurheimta sem
mesta líkamlega, andlega og félags-
lega færni. Meta þarf hvaða daglegar
athafnir skjólstæðingurinn ræður
ekki við eða á í erfíðleikum með.
Þetta geta verið einfaldar athafnir
er varða eigin umsjá, en með því er
átt við þær athafnir sem einstakling-
ur leysir af hendi til að sinna sínum
frumþörfum. Þessar athafnir eru þær
sömu hjá flestu fólki, við þurfum öll
að klæða okkur, snyrta og borða.
Með því að greina athafnir í hæfni-
þætti getur iðjuþjálfínn skilgreint af
hvaða toga vandinn er og sett raun-
hæf markmið með þjálfuninni. Iðju-
þjálfínn horfír frekar á færnina eða
getuna til að starfa og vera virkur í
umhverfi sínu en sjálfan sjúkdóminn
eða fötlunina. Sjálfsímyndin breytist
í kjölfar veikinda og einstaklingurinn
þarf að takast á við nýtt hlutverk,
hlutverk þess sem þarf aðstoð við
einföldustu hluti. Það er mikilvægt
fýrir sjálfsímyndina að vita hvað
maður getur frekar en bara það sem
maður getur ekki.
Huga þarf að
húsnæði og búnaði
Aðstæður hafa áhrif á getu ein-
staklingsins til að sjá um sig sjálfur.
Iðjuþjálfar taka tillit til aðstæðna
þegar þeir skipuleggja meðferð og
reyna að hafa áhrif á þær í því skyni
að auka færni. Margt eldra fólk býr
í óhentugu gömlu húsnæði sem þó
er hægt að breyta lítilsháttar eða
aðlaga þannig að það sé öruggt og
þjóni þörfum þess sem þar býr.
Á undanförnum árum hefur mikið
verið byggt af sérhönnuðu húsnæði
fyrir aldraða. Fullfrísk manneskja
sem flytur inn í nýju íbúðina sína er
alsæl en ef getan minnkar er oft þörf
á sérhönnuðum húsbúnaði og fyrir-
ferðarmiklum hjálpþrtækjum sem
ekki komast fyrir í litía svefnherberg-
inu. Það er þröskuldur inn á baðher-
bergið og annar hár og breiður út á
þröngar svalr. Með samvinnu ýmissa
fagaðila, þar með talið iðjuþjálfa, má
koma í veg fyrir að slíkt húsnæði sé
byggt.
Oft er farið í heimilisathuganir til
skjólstæðinga sem eru að útskrifast
af sjúkrahúsi og aðstæður skoðaðar
með tilliti til hjálpar-
tækja og breytinga. Ein-
föld atriði geta skipt
sköpum um það hvort
skjólstæðingurinn getur
verið heima. Algengast
er að útvega hjálpartæki
á bað, höldur að grípa í
og hækka lág rúm og
stóla til að auðveldara
sé að standa upp. Trygg-
ingastofnun ríkisins
greiðir að hluta eða öllu
leyti fyrir flest slík hjálp-
artæki.
Félagslegar
aðstæður
skipta máli
Félagslegar aðstæður skipta miklu
máli og er mikilvægt að samstaða
náist við alla þá er annast skjólstæð-
inginn að ógleymdum honum sjálfum
um hvaða þjónusta er nauðsynleg og
hverra breytinga er þörf því of mikil
hjálp getur verið letjandi.
Æskilegt er að aldraðir geti búið
sem lengst á eigin heimili þótt fæmin
rninnki. Flestum er það í mun að búa
áfram í því umhverfi sem þeir þekka
með munina sína í kringum sig. Mikil-
vægt er að svo sé um búið að hægt
sé að veita nauðsynlega þjónustu og
öryggi inni á heimilinu. Iðjuþjálfun
er nauðsynlegur hlekkur í þessari
þjónustu. Með því að koma heim til
skjólstæðingsins og sjá hann í eigin
umhverfí fæst betri mynd af raun-
Samningur Trygginga-
stofnunar um þjónustu
iðjuþjálfa myndi, að
mati Rósu Hauksdótt-
ur, bæta úr brýnni þörf.
verulegri getu. Skjólstæðingurinn er
virkari á sínu heimili þar sem allt er
kunnuglegt og hægt að athafna sig
af gömlum vana. Með því að þjálfa
í heimahúsi má tengja raunverulegar -
aðstæður við þjálfunina og vekja
áhuga og trú á að hægt sé að ná
árangri sem nýtist heima til daglegra
athafna..
Iðjuþjálfun er samvinna
Iðjuþjálfun er ekki eitthvað sem
maður gerir við fólk heldur er hún
gagnkvæm þar sem iðjuþjálfinn og
skjólstæðingurinn vinna saman að
settum markmiðum. Samvinna við
aðra umönnunnaraðila er líka mikil-
væg svo þjálfunin beri árangur.
Með mati iðjuþjálfa á getu einstakl-
ingsins til að sinna sjálfum sér er
hægt að ákveða hvaða aðstoð er nauð-
synleg á heimilinu. Taka verður tillit
til óska og vilja skjólstæðingsins og
aðstandenda hans. Iðjuþjálfinn gæti
síðan sinnt ráðgjöf til umönnunarað-
ila hvemig hægt er að gera hlutina
með skjólstæðingnum frekar en fyrir
hann, hvort heldur það er að klæða
sig eða elda saman hafragraut.
Byrjum verkefni utan stofnana
Eins og fyrr greinir starfa flestir
iðjuþjálfar á Islandi á stofnunum ólíkt
þeirri þróun sem orðið hefur í ná-
grannaríkjum okkar þar sem þeir
starfa úti í samfélaginu, oft í tengsl-
um við félagsþjónustu eða heilsu-
gæslustöðvar, og sinna öldruðum það-
an. Það er sá vettvangur sem brýn-
ast er að fá iðjuþjálfa til starfa. Samn-
ingur við Tryggingastofnun ríkisins
um gi’eiðslu á þjónustu iðjuþjálfa við
fólk í heimahúsi myndi bæta úr brýnni
þörf.
Nú þegar sjúklingar útskrifast fyrr
en áður af sjúkrahúsum er mikilvægt
að iðjuþjálfar komi sem fyrst til starfa
utan stofnana og sinni þeim brýnu
verkefnum sem þar bíða þeirra.
Höfundur er yfiriðjuþjálfi
öldrunarlækningadeildar
Landspítala.