Morgunblaðið - 06.10.1996, Blaðsíða 6
6 B SUNNUDAGUR 6. OKTÓBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
Fundinn
skipsstiginn
af Pourqoui
pas?
Nú sextíu árum eftir harmleikinn við
Mýrar þegar franska skipið Pourqoui pas?
fórst og með því heimskautafarinn dr.
"■T^ ANNSÓKNASKIPIÐ
franska Pourquoi pas?
fórst við Mýrar 16. sept-
ember 1936 og með því
hinn frægi heimskautafari dr. Jean
Babtiste Charcot. M starfaði hér hjá
franska ræðismanninum ungur mað-
ur að nafni Henri Voillery, sem kom
hingað 1934 og átti eftir að vera
fulltrúi Frakka á íslandi i 24 ár, fyrst
sem fulltrúi, þá ræðismaður, síðan
fulltrúi Frjálsra Frakka í London á
stríðsárum og loks sendiherra til
1959. Hann bjó í sendiherrabústaðn-
um á Skálholtsstíg 6, sem Frakkar
keyptu 1912.
Núverandi ambassador Frakka á
íslandi, M. Robert Cantoni og Be-
atrice kona hans hafa nú aðsetur í
þessu húsi, sem gert var upp fyrir
nokkrum árum, en heldur öllum sín-
um gömlu einkennum. Eftir að þau
komu hingað spurði ofangreindur
blaðamaður frú Beatrice í kvöldverð-
arboði hvort hún hefði nokkuð orðið
vör við draugagang í húsinu. Og
sagði henni sögu Voillerys sendi-
herra. Hann var Bourgogne-búi og
skemmtilegur karl, sem alltaf var
að segja sögur, svo ekki var alltaf
ljóst hvort hann var bara að gera
grín. Þegar Henri Voillery sagði að
draugagangur væri í húsinu, gaf
hann gjaman þá skýringu að skips-
stiginn af Pourquoi pas?, sem Go-
nidec stýrimaður bjargaðist á, lægi
enn uppi á háaloftinu. Frú Voillery
sagði þá alls óvíst að þar væru
drukknaðir sjómenn á ferli, sendi-
herra hefði þann óvana að opna dyr
beggja megin á ganginum uppi á
svefnherbergishæðinni svo rokið
btési í gegn og brakaði í öllum viðum
í þessu gamla timburhúsi. Þar gengi
sendiherrann fram og aftur og and-
aði að sér fersku lofti, en hún yrði
að kúra undir sæng. Þótt ekki hefði
Beatrice Cantoni orðið drauga vör,
þótti þetta skemmtileg saga og ekki
ómerkari en sagan af draugnum í
breskum hallardraugastíl sem flaug
út um heiminn frá Höfða.
Nú kom að því að gera við bílskúr-
inn við húsið og rýma drasl þar. Þá
kemur í ljós gamall skipsstigi og frú
Beatrice minnist sögunnar um
draugaganginn. í veislu dró sendi-
herrann viðkomandi blaða- og sögu-
mann út í bílskúr þar sem stiginn lá.
Hann vildi hafa allan vara á, því
ekki hafí verið gengið úr skugga um
að þetta sé rétti stiginn, en hann
hafði sýnt hann sjómanni, sem taldi
þetta geta verið skipsstiga frá þeim
tíma.
Charcot og menn hans allir utan einn,
Eugene Gonidec, lítur út fyrír að skipsstig-
inn sem þessi eini bjargaðist á, sé fundinn
í franska sendiráðsbústaðnum í Reykjavík,
Sendiherrann vill hafa allan vara á, en
Elín Pálmadóttir, sem kom að þessum
fundi, færir rök fyrir því að svo sé.
Þegar stiginn í bílskúrnum er bor-
inn saman við mynd, sem tekin var
á strandstað 1936 af stiganum sem
Gonidec bjargaðist á og til er í sjó-
minjasafninu „Musée de la Marine“
í París, þá má sjá að þessir tveir
skipsstigar eru alveg eins. Rimlamir
eru fimm í báðum og haldið saman
af þrettán böndum, svo sem sjá má
af meðfylgjandi myndum, þeirri frá
1936 og hinni sem ljósmyndari Morg-
unblaðsins tók fyrir fáum dögum við
franska sendiherrabústaðinn. Gott
ef ekki má greina nagla á sömu stöð-
um.
Við þetta má bæta að Voillery
sendiherra, sem hafði gaman af að
segja draugasöguna, hafði verið hér
þegar þessi hörmulegi atburður varð
og sjálfsagt með Zarzeki ræðismanni
stússað í kring um það sem gera
þurfti í sambandi við minningarat-
höfnina, eina eftirlifandi sjómanninn
sem gekk á eftir kistunum og annað
sem tilheyrði skipsflakinu. Þegar
hann sagði að stiginn af Pourqoui
pas? lægi uppi á háaloftinu á sendi-
herrabústaðnum, er ekki ástæða til
að halda annað en að hann vissi að
þetta væri einmitt sá stigi. M. Henri
Voillery var mikill íslandsvinur og
ekki síðri ættjarðarvinur heimalands
síns. Eftir fall Frakklands tilkynnti
hann íslensku ríkisstjóminni í júní
1941 að hann hefði slitið sambandi
við Vichystjómina og gengið í lið
með Fijálsum Frökkum og var skip-
aður fulltrúi þeirra hér. Sagt var að
Voillery hefði strax á fyrsta morgni
verið fyrstur erlendra sendifulltrúa
Frakka til að ganga í lið með de
Gaulle, sem spurði hann eftir stríð
hvaða sendiherrastöðu hann vildi.
En Voillery á að hafa sagt að ef
þeir vildu eitthvað fyrir sig gera þá
kysi hann að fá að vera sendiherra
á íslandi það sem hann ætti eftir í
utanríkisþjónustunni. Hann hætti
1958 og flutti heim til Bourgogne,
þar sem hann lést 1971.
Ríghélt sér í stigann
í birtingu á miðvikudagsmorgni,
morguninn eftir að Pourquoi pas?
fórst á skerinu Hnokka urðu menn
á Álftanesi og í Straumsfirði varir
við skipsstrandið og gengu strax á
fjörur. Svo mikið særok var og öldu-
rót að vart sáust nema siglutré skips-
ins. Kristján Þórólfsson í Straums-
firði sá hvar landgöngustiginn flaut
skammt frá landi þar sem eru klett-
ar en mjó vík milli klettanna. Maður
lá í sjónum undir landgöngustiganum
að mestu og hélt með hægri hendi
um stigann, en með þeirri vinstri
hélt hann undir hnakka sér. Hefur
stiginn bjargað lífi hans og varið
hann fyrir höggum af öldum og grjóti
og miðað við að síðari tíma rannsókn-
ir hafa sýnt fram á að mestu skipti
að kaldur sjórinn leiki ekki um
hnakkann og nái að kæla hann, hef-
Morgunblaðið/Kristinn
SKIPSSTIGINN sem nýlega fannst í bílskúrnum við Franska
sendiráðsbústaðinn. Ambassador Frakka Robert Cantoni og
Beatrice kona hans við stigann. Rimlarnir og böndin eru alveg
eins og á gömlu myndinni af stiganum í fjörunni. Það er skips-
stiginn sem Gonidec stýrimaður, eini maðurinn sem af komst,
bjargaðist á í land. Myndin hér til hliðar var tekin í fjörunni
við Straumsfjörð 1936.
ur sú staðreynd að hann hélt svona
krampataki um hnakkann sennilega
hjálpað tii að hann komst af. Þegar
hann kenndi grunns sleppti hann
takinu og skolaði aldan honum í land.
Var honum hjálpað heim, þar sem
heimafólk veitti honum aðhlynningu.
Ámi Óla blaðamaður á Morgun-
blaðinu hafði strax haldið að bænum
Straumsfirði, þar sem líkin sem fund-
in voru iágu í röð á túninu, dr. Charc-
ot í miðjum hópi „drengjanna sinna“,
eins og hann kallaði þessa ungu vís-
indamenn sína og skipverja í síðustu
orðunum sem Gonidec heyrði til hans
í brúnni eftir að bátarnir voru brotn-
ir og gefin hafði verið út skipun um
að hver skyldi bjarga sér sem best
hann gæti. Búið var að veita eina
skipveijanum sem af komst, 3. stýri-
manninum Gonidec frá Bretagne,
fyrstu aðhlynningu. Ámi Óla birtir
í viðtali frásögn hans af því hvernig
slysið bar að og hvernig hann komst
á skipsstigann og bjargaðist.
Klukkan sex síðdegis á þriðjudag
vom þeir komnir vestur fyrir Garð-
skaga þegar skollið var á ofsarok svo
skipið hafði sig lítið á móti veðrinu.
Var ákveðið að snúa við. Gonidec
3. stýrimaður átti vakt frá miðnætti
til kl. 4. Allan tímann frá klukkan
sex og til morguns voru þeir í brúnni
dr. Charcot og Conniat skipstjóri,
sem var annar Bretóni. Um klukkan
3 sáu þeir í sortanum vita sem þeir
voru ekki klárir á. Eftir vaktina kl.
4 varð Gonidec ekki svefnsamt og
kom aftur upp á stjórnpall kl. 5.
Hann var sendur niður eftir sjókorti,
en í þann mund sem hann 15 mínút-
um síðar kom upp steytti skipið á
skeri, enda sáu þeir þá af stjórnpall-
inum að þeir vom komnir inn í mik-
inn skeijagarð. Leki kom að skipinu
og vélin stöðvaðist. Ætluðu skipverj-
ar að fara að nota dælurnar en þær
gengu ekki. Voru þá undin upp segl,
stórsegl og fokka. En nú sentist skip-
ið í öldurótinu svo að segja af einu
skerinu á annað, uns það rakst á hið
síðasta með meira afli en nokkm
sinni fyrr. Þá brotnaði framstefni
þess mjög, svo sýnt var að ferð þess
yrði ekki lengri. Þá höfðu allir skip-
veijar fengið björgunarbelti eða
bjarghringa og sumir höfðu flotholt
á handleggnum. Vom björgunarbát-
ar leystir, en þeir brotnuðu strax,
hvolfdi eða sukku.
Fram að þessu hafði Gonidec ver-
ið í brúnni með skipstjóra og dr.
Charcot. Er hann sá hvernig komið
var og skipstjórinn hafði gefið sína
síðustu skipun, fór dr. Charcot nið-
ur, sótti mávinn Ritu sem hafði kom-
ið særður um borð og hann hafði í
búri til að veija hann fyrir kettinum,
og sleppti honum svo að hann gæti
fengið frelsi þegar skipveijar væm
komnir í heljargreipar.
Gonidec stýrimaður ætlaði fyrst í
stóra bátinn, en hann brotnaði. Þá
komst hann við þriðja mann í eina