Morgunblaðið - 06.10.1996, Síða 16

16 B SUNNUDAGUR 6. OKTÓBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
■+
ITÍBRÁ Grænlandsjökuls titrar landið, þessi stærsta eyja í heimi, svo aflmikil og mikil-
úðleg, en samt svo blíð og mild fólkinu sínu á góðu dögunum þegar sólin leikur við
fjörð, fjall og lyngmó öndvert við fannir og storma vetursins þegar allt kvikt verður
svo óendanlega stórt í víðáttunni og harðbýlinu. Auðvitað dregur fólkið dám af þessum
andstæðum, því tengsl Grænlendinga við landið sitt eru mjög einlæg. En hefðin er sterk og
í takt við lífsbaráttu liðinna alda leika andarnir í gleði og sorg þess góða og illa. Árni
Johnsen og Ragnar Axelsson ljósmyndari fóru með grænlenskum veiðimönnum út á hafís-
inn við Norður-Grænland og slógust í hóp Thulebúanna.
í nyrstu byggðum jarðar á Thulesvæðinu á Norður Grænlandi búa um 1000 manns í
nokkrum byggðarlögum og er Qaanaaq þeirra stærst með liðlega helming Thulebúanna.
Þaðan er grænlenska listakonan Kavsaluk Qavigaq. Hún hefur gert stórkostlegar höggmyndir
í stein þar sem viðfangsefnið er fólkið hennar, tilfinning þess og svipir sem speglast úr
landinu sjálfu, tilveru fólksins í norðrinu. Kavsaluk er ekki þekktur listamaður á Grænlandi
vegna þess að hún hefur unnið verkin sín í kyrrþey og af lítillæti þessa alvörugefna fólks
sem býr á Thulesvæðinu. Listsköpun Grænlendinga í útskurði og höggmyndum í bein og
stein byggist á túpilökkunum sem eru fléttaðir saman eins og galdur, blanda af mönnum,
skrímslum, öndum og dýrum norðursins, en nær undantekningarlaust eru túpilakkarnir gerðir
í bein, rostungstennur, hvaltennur og hreindýrshorn og á undanförnum árum hefur verið
erfítt að fá tennur til að vinna úr. Oft speglast ótti og martröð í myndgerð túpilakkanna,
enda voru þeir oft taldir vera sendingar til hefndar eða áhrifa í lífl fólks. Steinmyndirnar
eru hins vegar iðulega af fólki, andlit, villidýr norðursins og fuglar ogþað er magnað hvern-
ig næmustu listamenn geta látið steinana tala, hlæja og gráta, þegar þeir hafa farið hönd-
um um þá í höggmyndagerðinni. Eins og Grænlendingar eru óijúfanlegur hluti af landi sínu
eiga þeir mjög létt með að túlka líf fólksins í teikningum og myndgerð í stein og það fer ekki
á milli mála í höggmyndum Kavsaluk að steinfólkið hennar verður eins og holdi klætt. í
miðröðinni er höggmynd af bræðrum sem snúa bökum saman, þá refur höggvinn í stein
og síðan veiðimaður í skugga sjálfs sín. I neðstu myndröðinni frá vinstri er veiðimaður sem
hefur krækt sér í kríu í veiðigallanum sínum, þá gamall maður á spjalli í kofa sínum, örvænt-
ing ungrar konu og lengst til hægri er dæmigerður Thulebúi með þennan góðlátlega og
hlýja svip með dularfullu brosi, enda er stundum sagt að ef menn séu leiðir þá skuli þeir líta
í andlit Thulebúans og leiðinn hverfur eins og dögg fyrir sólu. Stóru myndina tók Ragnar
á hafísnum fyrir utan Qaanaaq þar sem við vorum á náhvalsveiðum með veiðimönnum á
hundasleðum og kajökum. Þar er skutlað með handskutli.
Myrkrið, einangrunin, hjátrúin og fordómarnir valda ýmsum árekstrum í mannlífinu og
þar sem lífsbaráttan er hörð eins og í grænlenska veiðimannasamfélaginu þá leikur hug-
myndaflugið oft lausum hala og tilfínningin fyrir hinu óraunverulega verður að bláköldum
veruleika þegar sýnirnar, andarnir, hindurvitnin og eitthvað sem menn skynja bara í ímynd
sinni fer að búa um sig í lífí fólksins á hveijum stað. Þannig lifir óður andanna í sál Græn-
lendinga, örvænting og óvissa við dyr hversdagsins, því enginn á vísa leið heim þótt heiman
fari í veiðisamfélaginu. Eitt misheppnað stökk milli ísjaka, eitt skot sem geigar á hvítabjörn-
inn, óveðurshrammur á kajakinn; það þarf svo lítið til þess að skipta sköpum um það að vera
lífs eða liðinn í hvikulu umhverfi Norðursins. Það er stundum sagt að það smæsta sé næst
Guði og það er ef til vill í samræmi við það að Grænlendingar hafa svo stórt hjarta, svo
hlýja snertingu þegar þeir heilsast og þeir syngja nánast með hvísli vegna þess að almætt-
ið hefur kennt þeim að það þýðir ekki að beija fjöllin, þýðir ekki að hrópa á móti náttúrunni
og það þýðir ekki að ætla sér um of gegn samspili náttúrunnar.