Morgunblaðið - 15.01.1997, Blaðsíða 22

22 MIÐVIKUDAGUR 15. JANÚAR 1997
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
KOSTNAÐUR ríkis-
ins vegna nýrra laga
um lífeyrisréttindi
starfsmanna ríkisins á
samkvæmt trygginga-
fræðilegum forsendum
hvorki að aukast né
minnka þegar ailt er
tekið saman. Þetta var
eitt af skilyrðum kerf-
isbreytingarinnar. Það
hefur jafnframt lengi
verið vitað að lífeyris-
réttindi opinberra
starfsmanna hafa verið
meiri en starfsmanna á
almenna _ vinnumark-
aðnum. Ýmsar tölur
hafa verið nefndar í því
sambandi. Það að birta staðreyndir
getur hins vegar ekki eitt og út af
fyrir sig skapað rétt fyrir aðra.
Aukinn sparnaður - hæfileg
tryggingavernd
Þó að lífeyrisréttindi starfs-
manna ríkisins verði eftir sem áður
meiri en á almenna markaðnum er
það ekki tilefni til upphrópana um
oftryggingu. Sú staðreynd að
starfsmenn eru reiðubúnir að bæta
lífeyrisréttindi sín með auknum
framlögum til lífeyriskerfisins gefur
hins vegar tilefni til að staldra við
þessa fullyrðingu. Almennt séð ætti
það þó að vera fagnaðarefni þegar
starfsmenn sýna sig reiðubúna að
spara meira en áður til elliáranna.
í nýja kerfínu kemur þetta fram í
þvl að menn munu greiða 4% ið-
gjald alla starfsævina af heildar-
launum í stað þess að greiða aðeins
hluta starfsævinnar og þá af föstum
dagvinnulaunum. Jafnvel þó að ekki
verði um hreinan viðbótarsparnað
að ræða er næsta víst að þetta mun
leiða til aukins sparnaðar í þjóðfé-
laginu sem nemur hundruðum millj-
óna króna á ári. Miðað við íslenskar
efnahagsaðstæður er aukinn sparn-
aður óneitanlega eftir-
sóknarverður.
Miðað við 35 ára
starfsævi mun lífeyris-
sjóður starfsmanna
ríkisins tryggja sjóðfé-
lögum sínum árlegan
ellilífeyrisrétt við 65
ára aldur sem sam-
svarar 2/3 meðalárs-
launa yfír starfsævina.
Þetta er talið eftirsókn-
arvert hlutfall að áliti
sérfróðra aðila, en auð-
vitað á endanum háð
huglægu mati hvers og
eins. Á grundvelli
tryggingafræðilegra
forsendna getur þessi
réttur síðan orðið meiri eða minni
með tilliti til iðgjaldagreiðslutíma
og/eða þess hvort hlutaðeigandi
starfsmaður seinkar eða flýtir töku
lífeyris. Þá má einnig geta þess að
hjá nágrannaþjóðum okkar, t.d.
Dönum, sem búa við svipað lífeyri-
skerfi og við, er iðgjaldaþörfin talin
vera á bilinu 15-20%.
Almennt hafa menn ekki verið
andvígir því að einstök stéttarfélög
semdu um lífeyrisiðgjöld umfram
lögbundið 10% lágmarksiðgjald. í
kjarasamningi ASI og VSÍ um líf-
eyrismál fyrir rúmu ári var gert ráð
fyrir 10% iðgjaldi sem lágmarksið-
gjaldi, en iðgjaldagreiðslur umfram
það alls ekki útilokaðar. Þannig
hafa margar starfsstéttir samið um
hærri iðgjöld en 10%, þar á meðal
starfsstéttir sem tilheyra ASÍ. Þar
að auki hafa almennir lífeyrissjóðir
sótt um það að fá heimild til að
taka við viðbótariðgjöldum sem veiti
sjóðfélögum sérstök réttindi.
Eins og áður segir hefði aukinn
lífeyrisspamaður óneitanlega já-
kvæð áhrif fyrir íslenskt efnahags-
líf. Fram hjá því má heldur ekki
horfa að því eru takmörk sett hvað
hægt verður að leggja á almanna-
tryggingakerfíð. Útgjöld þess hafa
vaxið stöðugt á undanförnum árum,
þrátt fyrir aðhaldsaðgerðir stjórn-
valda. Því er einnig haldið fram að
í náinni framtíð þurfi að grípa til
enn frekari forgangsröðunar og
sparnaðaraðgerða, ef velferðarkerf-
ið á ekki að verða of dýrt og þjóð-
inni og skattgreiðendum um megn
að rísa undir því. Varðveita ber al-
mannatryggingakerfíð sem þéttrið-
Að óbreyttum lögum
hefði verið útilokað,
segir Steingrímur A.
Arason í þessari ann-
arri grein af fjórum, að
uppfylla skuldbindingar
sjóðanna.
ið öryggisnet, en forðast óraunhæf-
ar kröfur og væntingar. Ekki síst
í því ljósi ber að fagna áhuga starfs-
manna og stéttarfélaga á uppbygg-
ingu lífeyrissjóðakerfísins og aukn-
um lífeyrissparnaði.
Aðild að lífeyrissjóði
kjarasamningsmál
í komandi kjarasamningum, ekki
aðeins í ár heldur einnig á næstu
árum, má búast við því að lífeyris-
mál verði til umræðu. Ekki kæmi
á óvart þótt sum stéttarfélög semdu
um aukinn lífeyrissparnað. Jafn-
framt má gera ráð fyrir því að fé-
lög sem hafa marga opinbera
starfsmenn innan sinna vébanda
semji sig frá aðild að Lífeyrissjóði
starfsmanna ríkisins, en með nýju
lögunum var opnað fyrir þann
möguleika. Áður var tilteknum
starfsmönnum ríkisins gert að eiga
aðild að sjóðnum óháð því hvað
þeir eða hlutaðeigandi stéttarfélag
vildi.
Stjórnvöld taka þar með undir
það sjónarmið ASÍ og VSÍ að aðild
að lífeyrissjóði eigi að vera málefni
sem samið er um í kjarasamningi.
Á þessu er rétt að vekja sérstaka
athygli því þetta er viss áherslu-
breyting. Hingað til hafa menn
fyrst og fremst annað hvort átt lög-
boðna aðild að tilteknum sjóði eða
mönnum gert að eiga aðild að lífeyr-
issjóði viðkomandi starfsstéttar eða
starfshóps. Það hefur vissulega í
flestum tilvikum þýtt aðild sam-
kvæmt kjarasamningi, en það hefur
þó ekki verið algilt. í nokkrum til-
vikum hefur einnig komið upp
ágreiningur milli aðila sem fjár-
málaráðuneytið hefur orðið að úr-
skurða um.
Æskilegt er að framangreindri
áherslubreytingu verði fylgt eftir í
almennri löggjöf um starfsemi líf-
eyrissjóða og skýrt og ótvírætt
kveðið á um það að aðild að lífeyris-
sjóði eigi að vera kjarasamningsat-
riði. Aðild að lífeyrissjóði á þannig
að byggjast á þríhliða samkomulagi
starfsmanns eða stéttarfélags,
launagreiðanda og hlutaðeigandi
lífeyrissjóðs. Iðgjald umfram lág-
marksiðgjald á einnig að vera kjara-
samningsatriði, auk þess sem það
er eftirsóknarvert að hver og einn
geti ráðstafað lífeyrissparnaði um-
fram tiltekið lágmark til séreignar
eða samtryggingar. Á vegum
stjórnarflokkanna er unnið að fram-
gangi þessara mála, enda eru þetta
allt brýn úrlausnarefni, sem mikil-
vægt er að ræða og taka afstöðu
til á næstu mánuðum.
Breytilegt iðgjald en ekki
ríkisábyrgð
Auk iðgjalds umfram það sem
greitt er til almennu lífeyrissjóð-
anna hefur breytilegt iðgjald launa-
greiðenda til Lífeyrissjóðs starfs-
manna ríkisins sætt gagnrýni. Þetta
hefur einnig verið mistúlkað þannig
að áfram væri full ríkisábyrgð á
lífeyrissjóðnum.
Breytilegt iðgjald launagreið-
enda þýðir að áætlað 11,5% iðgjald
þeirra getur hækkað eða lækkað
ef forsendur breytast, en árlega er
gert ráð fyrir tryggingafræðilegri
úttekt á stöðu sjóðsins. Á grund-
velli hennar er stjórn sjóðsins skylt
að grípa til viðeigandi ráðstafana
og tryggja jafnvægi milli eigna og
skuldbindinga.
Það að iðgjöld á hveijum tíma
nægi til að standa undir þeim skuld-
bindingum sem verið er að stofna
til er vitaskuld aðalatriði málsins.
Uppsöfnun skuldbindinga umfram
eignir á undanförnum áratugum og
slæm staða lífeyrissjóða opinberra
starfsmanna bera því giöggt vitni.
Það er einnig svo að fáir véfengja
mikilvægi þess að draga úr þeirri
óvissu sem ríkir um íjárhag opin-
beru sjóðanna og hindra að vandi
þeirra haldi áfram að stigmagnast.
Að óbreyttum lögum hefði verið
útilokað að uppfylla skuldbindingar
sjóðanna nema þá með samsvarandi
skattahækkunum á komandi kyn-
slóðir.
Almennt séð koma tvær leiðir til
álita til að tryggja jafnvægi milli
eigna og skuldbindinga. Iðgjaldið
getur verið ákveðið og réttindin
breytileg eða réttindir. ákveðin og
iðgjaldið breytilegt. Báðar aðferð-
irnar hafa kosti og galla.
Frá sjónarhóli ríkisins sem launa-
greiðanda hefði ef til vill verið
ákjósanlegra að búa við fastákveðið
iðgjald með sambærilegum hætti
og launagrejðendur á almenna
markaðnum. í því sambandi verður
þó að hafa í huga að með breyti-
legu iðgjaldi styrkir ríkið sem
launagreiðandi aðild sína að stjórn
lífeyrissjóðsins, en stöðugt réttinda-
kerfí og skynsamleg fjármálastórn
er almennt séð ekki síður hags-
munamál launagreiðenda en sjóðfé-
laga. Á móti hefði fast iðgjald og
breytilegt réttindakerfi þýtt rýmri
stöðu í almennum kjarasamnings-
viðræðum.
Höfundur er aðstoðarmaður
fjármálaráðherra.
Kostnaður ríkísins
hvorki eykst né minnkar
Steingrímur A.
Arason
Svar til bændahöfðingjans
ARI Teitsson, for-
maður bændasamtak-
anna, sá sig greinilega
knúinn til þess að svara
grein sem ég ætlaði
Guðna Ágústssyni nú
á dögunum. Ég hélt
reyndar að Guðni væri
fullfær um að svara
fyrir sig sjálfur og trúi
því enn. Ég vænti þess
því að fá fljótlega að
sjá opinberlega svör við
þeim spurningum sem
ég beindi til hans. Ég
hef hins vegar engan
áhuga á að standa í
ritdeilum við bændur
eða fulltrúa þeirra, til
þess eru samtöl miklu betri. Ég tel
mig hins vegar knúinn til þess að
gera athugasemdir við sumt af því
sem Ari heldur fram og þar með er
þessum skrifum lokið af minni hálfu.
Skrökvað að umbjóðendum
Það er alvarleg ásökun að halda
því fram opinberlega að ég hafi oft
skrökvað að því fólki sem ég vinn
fyrir og því er ekki hægt að láta
ösvarað. Máljð snýst um þá skoðun
mína að ASI hafí enga möguleika
haft á að hafa áhrif á sauðfjárhluta
búvörusamningsins á árinu 1995, en
þessa fullyrðingu telur Ari vera
skrök af minni hálfu. Ari viðurkenn-
ir hins vegar í grein sinni að útilok-
að hafi verið að aðilar vinnumarkað-
arins gætu haft áhrif á samninginn
til breytinga vegna þess að hann
hefði verið felldur ef hugmyndir
þeirra hefðu komist að. Það er hins
vegar rétt hjá Ara að
bændur komu ekki í veg
fyrir að við fengjum að
sjá samninginn en
möguleikar okkar til
þess að hafa áhrif á
niðurstöðuna voru eng-
ir. Ef það er þetta sem
Ari kallar samráð og
samstarf er ekki að
undra að meirihlutj
sambandsstjórnar ASÍ
hafí ákveðið að slíta
samstarfi af þessu tagi.
Vegna orða Ara um að
ég hafi skrökvað að
umbjóðendum mínum
varðandi aðkomu ASÍ
að sauðfjárhluta bú-
vörusamningsins skora ég á hann
að útvega yfirlýsingar frá öðrum
aðilum vinnumarkaðarins um að
þeir telji sig hafa haft áhrif á þann
samning sem þegar var búið að gera
milli bændasamtakanna og stjórn-
valda sumarið 1995. Það er nauðsyn-
legt að fá úr því skorið hvort sam-
bandsstjórn ASÍ hefur tekið ákvarð-
anir á röngum forsendum vegna
þess að ég skrökvaði ítrekað að
henni.
Reyndar tel ég mjög undarlegt
að Ari leggist svo lágt að fara að
benda á hversu margir greiddu at-
kvæði með tillögu í sambandsstjórn
að hætta opinberri þátttöku í land-
búnaðarmálum. Hvort atkvæðin
voru 20, 10 eða 50 skiptir enfju
máli þegar um löglega boðaðan fund
er að ræða sem fer löglega fram að
öllu leyti. Þeim, sem urðu undir í
atkvæðagreiðslunni, datt auðvitað
aldrei í hug að vefengja niðurstöð-
una. Niðurstaðan var í alla staði
lýðræðisleg og að reyna að grafa
undan henni á opinberum vettvangi
er í hæsta máta undarlegt.
Sjálfvirkur framreikningur
Ari segir að ég sé vísvitandi að
blekkja þegar ég segi að opinbert
starf að landbúnaðarmálum hafi
ekki verið farið að snúast um annað
en sjálfvirkan framreikning á verði.
Bændur hafa lent í því
óláni, segir Ari Skúla-
son, að vera samnefnari
fyrir verðlagskerfi sem
er úrelt og á undanhaldi.
Ég vil í þessu sambandi ekki blanda
mér svo mikið í verðlagningu gagn-
vart framleiðendum, sem fer fram
innan sexmannanefndar. Ég veit
hins vegar ekki betur en að þar séu
í gangi verðlagsgrundvellir sem
skoðaðir eru ársfjórðungslega miðað
við ýmsar vísitölur frá Hagstofunni,
launaþróun og aðrar stærðir. Ég
veit ekki betur en að fulltrúar bænda
haldi framreikningi verðlagsgrund-
vallanna vel til haga, en auðvitað
gera markaðsaðstæður í augnablik-
inu þeim erfítt um vik, t.d. í sam-
bandi við sauðfjárafurðir.
Þátttaka mín í landbúnaðarmálum
fór hins vegar að mestu fram innan
fímmmannanefndar þar sem verðlag
á heildsölustigi er ákvarðað. Hér er
annarsvegar um að ræða framleiðslu-
og dreifíngarkostnað mjólkur og hins
vegar slátur- og heildsölukostnað
vegna lambakjöts. Verðákvarðanir
varðandi lambakjöt innan fimm-
mannanefndar hafa ekki skipt máli
þó nokkuð lengi vegna þess að mark-
aðurinn hefur tekið þau mál yfír.
Samkeppnisstaða lambakjöts gagn-
vart öðru kjöti er orðin slík að bænd-
ur hafa neyðst til þess að víkja frá
þeim verðum sem skráð eru og þar
með er þeirra eigin búvörusamningur
þverbrotinn. Verðlagning lambakjöts
á heildsölustigi hefur því ekki heldur
haft mikinn tilgang og það hafa
bændur lengi skilið og því fylgdi bók-
un sauðfjársamningnum fræga sem
gekk út á að verðlagning á heildsölu-
stigi yrði gefin frjáls nú í haust.
Allt öðru máli gegnir hins vegar
um mjólkurframleiðsluna og verð-
ákvarðanir í sambandi við bæði verð
til framleiðenda og framleiðslu- og
dreifingarkostnað mjólkur. Mjólkur-
iðnaður á Islandi býr við nær enga
samkeppni. Eftir að samkomulagi
um hagræðingu og verðlagsaðhald
innan mjólkurbúanna lauk fyrir
rúmu ári hafa hlaðist upp tilefni til
verðhækkana innan mjólkuriðnaðar-
ins sem búin sækja fast að fá af-
greidd innan fimmmannanefndar.
Þarna er klárlega um sjálfvirkan
framreikning að ræða að áliti ASI
vegna þess að samtökin hafa enga
möguleika á að hafa áhrif á þær
forsendur sem þessir framreikningar
byggjast á. ASÍ hafði ásamt öðrum
áhrif á þessar forsendur fyrir nokkr-
um misserum og þá náðist árangur
í að halda stöðugu verðlagi. Það sem
Ari Skúlason
meirihluti sambandsstjórnar ASÍ sá
fyrir hvað mjólkina varðar var ekk-
ert annað en sjálfvirkur framreikn-
ingur. Því var þátttöku í þessu starfi
hætt.
Ég veit vel að hér er ekki við
bændur eina að sakast, þeir eru
framleiðendur en mjólkurbúin millil-
iðir. Bilið milli framleiðenda og neyt-
enda er oft nokkuð langt. Bændur
hafa hins vegar lent í því óláni að
vera samnefnari fyrir verðlagskerfi
sem er úrelt og á undanhaldi. Þessu
kerfi þarf að breyta bæði bændum
og neytendum í hag.
Að lokum
Mér líkar ekki sá tónn í grein Ara
þegar hann talar um minn málflutn-
ing sem sé til þess gerður að skapa
úlfúð og tortryggni til samanburðar
við að forseti ÁSI hafi á krataflokks-
þingi lagt áherslu á uppbyggingu
samfélags jöfnuðar og jafnréttis.
Hvað á maðurinn við? Telur hann
kannski að núverandi landbúnaðar-
kerfi sem ASI hefur gagnrýnt mikið
stuðli að jöfnuði og réttlæti? Er hann
ekki líka að gefa í skyn að ASÍ sé
á allt annarri skoðun en ég? Ég bý
ekki til stefnu ASÍ í málefnum land-
búnaðarins. Það gera kjörnir fulltrú-
ar á þingi, í sambandsstjórn eða í
miðstjórn. Hvort sem Ara líkar betur
eða verr þá er ég með málflutningi
mínum að tala fyrir það meirihluta-
sjónarmið sem lýðræðislega hefur
verið ákvarðað innan ASÍ. 'Ef hann
hefur áhuga á því að halda áfram
uppi opinberum skoðanaskiptum við
ASÍ um málefni landbúnaðarins vil
ég því vinsamlega biðja hann að
snúa orðum sínum að forystu sam-
bandsins en ekki að mér.
Höfundur er
framk væmdastjóri ASÍ