Morgunblaðið - 16.02.1997, Síða 5
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUK 16. FEBKÚAR 1997 B 5
Ljósmyndari/Sigurður Páll Sigurðsson.
LEIKSTJÓRI myndarlnnar, Scott Hicks, þurfti að vinna
trúnað Helfgott-hjónanna.
gott orð fyrir gerð heimildarmynda
og m.a. hlotið Emmy-verðlaunin fyr-
ir eina þeirra. Shine er önnur leikna
kvikmyndin sem hann leikstýrir.
Ekki varð hjá því komist að byija
á því að spyija Scott Hicks hvað
hefði rekið hann til að gera mynd
um þennan stórfurðulega listamann.
„Fyrir 10 árum sá ég David Helfg-
ott leika á tónleikum í Ástralíu en
hann var þá nýbyijaður að leika eft-
ir langt hlé vegna veikinda. Ég
mundi eftir nafni hans frá því að
hann hafði í æsku unnið tónlistar-
keppni og var taiinn eitthvert mesta
efni sem fram hefði komið í tónlist
í Ástralíu," svarar Hicks.
„Ég varð gjörsamlega heillaður
yfir tónlistarflutningi hans og hreint
agndofa yfir því hvernig maður sem
er svona gjörsamlega stjórnlaus og
óskipulagður í allri hegðun sinni gat
einbeitt sér svo fuilkomlega að því
að töfra fram þessa unaðslegu tón-
list. Eftir tónleikana hélt ég á fund
Davids og konu hans, Gillian, og
kynnti mig, sagðist vera kvikmynda-
gerðarmaður og vildi gera mynd um
líf hans. Þau vissu ekkert hver ég
var og það tók mig langan tíma að
vinna traust þeirra. Það tókst á end-
anum og við áttum mjög gott sam-
starf við gerð myndarinnar."
Besta mynd sióan Ben Húr var
geró
í myndinni birtist David Helfgott
okkur símalandi og hegðun hans er
slík að hann er nánast ekki í húsum
hæfur. Er hann svona í raunveruleik-
anum og hversu nákvæmlega fylgir
myndin lífi hans?
„Hann er nákvæmlega svona, stór
hluti textans í myndinni kemur beint
frá honum og leikarinn Geoffrey
Rush, sem fer með hlutverk Davids,
hitti hann oft og í mínum huga varð
hann David Helfgott. Okkur var í
mun að halda einlægni í myndinni
og virða það að David er sjálfstæð
persóna sem verðskuldar að satt og
rétt sé sagt frá.
Kona hans, Gillian, var mikilvæg
við gerð myndarinnar, hún vildi að
við drægjum ekkert undan og síst
vildu þau að David yrði gerður að
helgum manni. David er ákaflega
hrifnæmur og varð alveg himinlif-
andi með myndina, lýsti því yfir eft-
ir að hafa horft á hana að þetta
væri besta mynd síðan „Ben Húr“
var gerð,“ segir Scott Hicks og hlær.
Er David Helfgott virtur píanisti
í dag eða hefur fólk fyrst og fremst
áhuga á honum vegna þess hve sér-
kennilegur hann er?
„Auðvitað hafa veikindi Davids
markað djúp spor í líf hans og haft
mikil áhrif á feril hans. En hann
hefur síðasta áratuginn ferðast um
víða veröld, leikið fyrir áhorfendur
og gefið út fjölda geisladiska. Þegar
hann var við tónlistarnám í London
sagði kennari hans að hann væri í
sama gæðaflokki og Horowitz hvað
varðar tilfinningahita og tækni, það
er ekki svo lítið hrós. David er nú
að komast á sama stall og hann var
á í æsku. Það sem fyrir mér vakti
var þó ekki að segja sögu af endur-
komu snillings heldur vakti karakter
Davids fyrst og fremst athygli mína
og það ótrúlega líf sem hann hefur
lifað.
Þetta er maður sem að hefur
þroskað einn hæfileika gríðarlega,
nánast á kostnað allra annarra
mannlegra þátta. í raun hefur hann
aldrei þroskast eðlilega, að sumu
leyti er hann eins og fertugt barn.
Faðir hans hafði misst ættingja sína
í helförinni og lagði ofuráherslu á
að haida fjölskyldu sinni saman,
hann neitaði að sleppa hendinni af
David. Hann elskaði son sinn heitt
en of mikil ást drepur. Þegar David
loks flýr ægivald föðurins er tónlist-
in eina haldreipi hans, tónlistin stuðl-
ar að vissu leyti að því að hann
brotnar saman, hún étur hann -
þessi viðkæma sál fer alveg að brún-
inni og dettur fram af - en hún er
líka lækning fyrir hann, eini vinur
hans þótt allt annað bregðist og í
gegnum hana nær hann að komast
út í samfélagið á ný.“
Gat ekki leikió meó
fyrirmyndina nálægt sér
Hvernig valdirðu leikarana þijá
sem leika David í myndinni?
„Útgangspunkturinn var Geoffrey
Rush sem leikur David fuilorðin.
Hann er þekktur sviðsleikari í Ástr-
alíu en hefur lítið leikið í kvikmynd-
um. Ég gat ekki hugsað mér neinn
annan í hlutverkið. Ekki spillti fyrir
að hann kann eilítið á píanó en það
reyndist nú verða vandamál síðar
meir! David Helfgott sjálfur leikur
nær alla píanótónlistina sem við
heyrum í myndinni og ég hafði hugs-
að mér að mynda handahreyfingar
hans og klippa saman við nærmynd-
ir af Geoffrey Rush, sérstaklega þar
sem að hendur þeirra eru mjög lík-
ar. En Geoffrey neitaði algerlega,
sagðist ekki geta leikið með fyrir-
myndina nálægt sér. Ég spurði hann
hvað við ættum þá að gera og hann
sagðist bara mundu læra að herma
eftir handahreyfingunum sem hann
og gerði.
Þetta tók marga mánuði en með
hjálp píanókennara tókst þetta að
lokum. Noah Taylor, sem leikur
David ungan, er gjörólíkur leikari,
eingöngu kvikmyndaleikari, en hann
er líkur Geoffrey og svo þurfti ég
eins og allir leikstjórar að samhæfa
þá alla saman með því að láta þá
skapa sameiginleg sérkenni. Þriðji
leikarinn, litli strákurinn, var lang-
auðveldastur, honum fannst svo
gaman að þykjast og það er nú
sennilega það sem allur leikur snýst
um á endanum," sagði Scott Hicks
að lokum.
íslendingar eg Ástralir likir
Noah Taylor er afar sérkennilegur
drengur eða kannski nennir hann
bara ekki að tileinka sér einhveija
kvikmyndastjörnuuppgerð. Hann
hafði miklu meiri áhuga á að taka
viðtal við blaðamann Morgunblaðs-
ins heldur en að láta taka viðtal við
sig. „Erum við ekki ansi líkir, Islend-
ingar og Ástralir, einangraðir dálít-
ið, höfum gaman af að fá okkur í
glas og sletta ærlega úr klaufunum,
slást jafnvel," spurði hann og virtist
vita svarið.
Eftir að hafa rætt um ísland og
dálítið um fótbolta og hlustað á
kostulegar útlistanir Noah á ástr-
alska afbrigði fótboltans spurði ég
hann hvernig David Helfgott kæmi
honum fyrir sjónir.
„Þetta er alveg dásamlegur maður
og það var mikil ögrun að leika
hann. Ég var mjög heppinn að vinna
með frábærum leikstjóra og síðan
Geoffrey Rush sem leikur David
fullorðinn. Persónusköpunin byijaði
hjá honum og síðan unnum við aftur
á bak. Mér fannst mikilvægt að sýna
þróunina í hvernig umhverfið
skemmir David, hann fæddist ekki
svona. Hann einsetur sér að verða
bestur í heimi og það krefst ótrúlega
mikils, að læra þriðja píanókonsert
Rachmaninoffs er eins og að leggja
átta símaskrár á minnið. Hann æfði
sig í 10 tíma á dag alla daga, fyrst
lærði hann fyrir pabba sinn, svo
fyrir sjálfan sig og þegar honum
finnst hann hafa náð hápunktinum
er eins og hann hafi sagt við sjálfan
sig, þetta er gott, nú má ég hvílast."
Hefur þú leikið í mörgum myndum
og fæst þú sjálfur við tónlist?
„Ég hef leikið í 11 ár, í 12 mynd-
um frá 16 ára aldri en ég veit ekki
hvað þið á íslandi þekkið mikið af
þeim. Jú, og ég er í tónlist, er í al-
veg hræðilegri rokkhljómsveit í Ástr-
alíu. Hvort ég held áfram á tónlistar-
brautinni veit ég ekki en ég held
öruglega áfram að leika þótt mér
finnist gott að hvíla mig á því líka.
Mér er illa við stórborgarysinn og
bý á eyju fyrir sunnan Ástralíu þar
sem ég get hlaupið um berrassaður
eins og ég vil,“ sagði Noah Taylor
og hélt áfram að spyija mig um ís-
land. Það er önnur saga.
að hafa séð þessa áhrifaríku kvikmynd, sem nú þegar Nínu Margréti Grímsdóttur hugur á að kynna sér
hefur hlotið fjölda verðlauna á alþjóðavettvangí, lék píanóleikarann David Helfgott aðeins nánar.
hafa hætt tónleikahaldi af fúsum
og frjálsum vilja, sumir tímabund-
ið og aðrir fyrir fullt og allt. Þar
má fyrstan telja ungverska tón-
skáldið og píanóleikarann Franz
Liszt sem uppi var á nítjándu öld.
Hann hætti opinberu tónleikahaldi
árið 1847 er hann stóð á hátindi
frægðar sinnar, 36 ára að aldri.
Eftirlæti bandarisku þjóðarinn-
ar, Van Cliburn, sem fagnað var
eins og þjóðhetju árið 1958 eftir
sigur hans í Tchaikovsky-tónlist-
arkeppninni dró sig í hlé um
margra ára skeið. Einn frægasti
pianóleikari þessarar aldar, Rúss-
inn Vladimir Horowitz sem lést
árið 1989 á níræðisaldri, átti alla
tíð i erfiðleikum með að þola sviðs-
ljósið sem honum stóð til boða og
tók sér oft frí frá tónleikahaldi,
iengsta hléið stóð í tólf ár.
Eina hljóðritunin sem fáanleg
er í New York með leik Davids
Helfgotts, fyrir utan geisladiskinn
með tónlistinni úr „Shine“, er ný-
útkominn geisladiskur hans með
píanóverkum Sergei Rachmanin-
offs sem gefinn er út á vegum
BMG Classics/RCA Victor. Disk-
urinn hefur verið í fjórða sæti
yfir söluhæstu hljóðritanir í Eng-
landi og Ameríku að undanförnu
og var ég því afar spennt að hlusta
á hann.
Á geisladisknum eru eftirtalin
verk Rachmaninoffs: Píanókon-
sert nr. 3 í d-moll, ópus 30; fjórar
Prelúdíur ópus 32 nr. 5 og 12,
ópus 3 nr. 2 og ópus 23 nr. 5. Síð-
asta verkið er svo Sónata nr. 2 í
b-moll, ópus 36. Píanókonsertinn
var hljóðritaður á tónleikum í sal
Tívolí í Kaupmannahöfn og leikur
David þar ásamt Fílharmóníu-
hljómsveit Kaupmannahafnar
undir sljórn Miian Horvat.
Það vekur nokkra athygli að á
GEOFFREY Rush leikur David fullorðinn. Hann er þekktur sviðs
' leikari í Ástralíu en hef ur lítið leikið í kvikmyndum.
efnisskrá geisladisks Davids Helf-
gotts eru þau píanóverk sem Vlad-
imir Horowitz varð hvað frægast-
ur fyrir að flytja opinberlega og
má því segja að David sigli í kjöl-
far þeirrar arfleifðar pianóleikara
sem kennd er við hárómantík. Við
hlustun kemur í ljós að hér er á
ferðinni pianisti sem vílar hvorki
fyrir sér þrumuhljóma í bassa né
fíngerðar laglínur. Mér finnst hin
tilfinningaþrungna tónlist Rac-
hmaninoffs eiga vel við David
Helfgott og var ég sérstaklega
hrifin af sónötunum sem hann
túlkar af mikilli dýpt.
Að mínu mati er diskurinn sem
heild merk heimild. í mars er svo
von á öðrum hljómdiski þar sem
David Helfgott leikur verk eftir
Liszt, Chopin, Schubert, Scriabin
og Gottschaik.
Hið gífurlega taugaálag sem
fylgir því að flylja klassíska tón-
list opinberlega er oft nóg eitt og
sér til þess að fæla listamenn frá
sviðsljósinu, þótt ekki bætist ofan
á hlutir eins og andlegt og líkam-
legt ofbeldi í æsku. Það er því til
merkis um styrk Davids Helfgotts
sem mannesþju, að hann skuli
hafa yfirunnið það mótlæti sem
lífið hefur fært honum og komið
út sem sigurvegari. Mig langar til
þess að enda þessa grein á gull-
korni frá honum sjálfum sem ég
rakst á í nýlegu viðtali:
„It is not not the end of the
world, even if you have a hiccup
— life is such a short trick anyway,
so why would you think of the
negative times when you have the
positive?“ í lauslegri þýðingu: Það
þýðir ekkert að gefast upp þótt
eitthvað bjáti á — lífið er of stutt
til þess að sökkva sér ofan í nei-
kvæðar hliðar þess á kostnað
hinna jákvæðu.
Höfundur er píiuióleikari og
starfar í New York.