Morgunblaðið - 16.02.1997, Side 6

6 B SUNNUDAGUR 16. FEBRÚAR 1997
MORGUNBLAÐIÐ
Át undan
sjálfri sér
Jörð,
þú ríst aftur
úr hafi.
Enginn vafí.
Mannskepnan,
sníkjudýrið,
óværan
óseðjandi
á þér
ei lenpr er.
Hún át undan
sjálfri sér.
En ekki er allt
jafn einfalt
og sýnast lætur.
Hver annast
um guðinn Jahve
og greiðir honum
atvinnuleysisbætur?
Þótt ljóð Kristjáns J. Gunn-
arssonar sé frá 1993 sýnist það
texti dagsins í dag. Umræðan
um jafnvægi milli þess að eyða
jörðinni undan sjálfum sér þegar
til framtíðar er litið eða forða
frá atvinnuleysi.
Fáir efast lengur um að við
erum skipulega að eyða hinu líf-
snauðsynlega ósonlagi og auka
hitastigið á jörðinni með fram-
leiðslu og útblæstri gróðurhúsa-
lofttegunda. Merkin um hlýnun
eru að koma í ljós með ísbráðn-
un á heimskautasvæðunum. Við
suðurskautið komast skip orðið
lengra suður í ísinn, og nú hefur
skipi tekist að sigla í kringum
eyju, sem hingað til var múruð
inni í norðurheimskautsísnum
og gengið var yfir í heimskauta-
ferðum. Skýringin er talin sú
að hlýnað hafi nóg til að bræða
ísinn á hafinu í kring. Raunar
nægilega langt síðan menn
grunaði þetta til þess að á Rió-
ráðstefnunni 1992 var þessi
mengun lofthjúpsins talin
hættulegasta ógnun við líf okkar
á jörðinni og þjóðimar tóku sig
saman um að draga úr losun
þessara hættulegu lofttegunda.
Skuldbundu sig meira að segja
hver um sig með undirskrift til
'að auka ekki losun gróðurhúsa-
loftegunda fram til næstu alda-
móta - íslendingar líka. Þar
stöndum við betur að vígi en
flestar þjóðir því við framleiðum
orku með rafmagni úr vatnsafls-
stöðvum og hitum hýbýli með
heitu vatni beint úr jörðinni. Við
eigum kannski líka enn meira
undir hitastigsbreytingu en
flestir aðrir, því þarmeð getur
Golfstraumurinn sveiflað sér
suður á bóginn og fiskurinn líka.
Hvar stöndum við þá? Þótt við
mengum ríflega okkar skammt
í þessum hættulega útblæstri á
hann sér ekki landamæri. Við
ruggum þar sama báti og aðrar
þjóðir. Þessvegna ríður á að
halda fast við að allar þjóðir -
hver ein og einasta - haldi sig
við sinn kvóta til að ná markmið-
inu. Við líka, sem lofað höfum
að auka ekki fram
að aldamótum út-
blástur koltvísýr-
eftir Eltnu Pálmadóttur ÍngS frá því sem nú
----------------------- er og erum með í
samningaferli á al-
þjóðavettvangi um lagalega
skuldbindandi enn harðari samn-
ing. Þessa langtímahagsmuni ís-
lendinga og annarra hefur um-
hverfisráðuneytið tekið að sér í
stjómsýslunni.
En þá fer í verra. Ekki nægir
að geta framleitt mengunar-
lausa orku úr hreinu sjálfbæru
vatni ef ekki nýtist nema brot
af henni í landi með lítið annað
af auðlindum til að lifa á og
hafa atvinnu af. Ef á með dýrum
virkjunum að gera langtíma-
samninga um að selja orkuna
um streng úr landi er lítil von
til þess að slíta nokkurn tíma
þann naflastreng. En með því
að koma hér upp orkufrekum
iðnaði mun þessi mikla fjárfest-
ing í virkjunum þó borga sig upp
á ákveðnum
tíma, eins og
Búrfellsvirkj-
un hefur þeg-
ar gert. Orku-
verið þá vera
hrein eign
þjóðarinnar til
endurskoð-
aðra nota. Og
það aflar
tekna sem um
munar og
veitir atvinnu
á tímum
minnkandi at-
vinnumögu-
leika á tækniöld og með kvóta-
bundnar fiskveiðar og landbún-
að. Ferðamennsku eiga menn
svosem ekkert fremur vísa eftir
fjárfestingar en aðra sveiflú-
kennda atvinnu. Ferðamenn eru
duttlungafullir sem síldin. Lönd
komast í tísku og víkja fyrir
nýrri tískubylgju eins og dæmin
sanna. Ætli fari ekki best á því
að hafa ekki öll eggin í sömu
körfunni.
Ekki er allt eins einfalt og
sýnast lætur, svo sem segir í
vísunni. Til að leysa umfram-
blástur af mengunarefnum út í
lofið, sem fylgir verksmiðjum -
raunar landbúnaði og brennslu
fiskiskipaflotans líka - bólar á
snjallræði. Að kalla á Skara
skrípó og með töfrabrögðum
láta það hverfa, púff. Galdra til
okkar útblásturskvóta Þjóð-
verja með keyptum verksmiðju-
hlutum án þess að þeir taki eft-
ir því. Þá getur_galdrakarlinn
látið skóg vaxa og anda að sér
öllum umframkoltvísýringnum.
Trén verða bara að vaxa hratt
í rétta stærð, svo þau verði öll
farin að anda um aldamótin
eftir 4 ár. Ekki þó of stór, þvi
gömul tré taka til sín minni
koltvísýring. Trjáfjármagnið fer
hvort eð er í bændaskóga og
þá geta enn fleiri fengið vinnu
við að halda tijánum í réttri
öndunarstærð. Nú dugar víst
skammt að binda áformuð 22
þúsund tonn upp í útblástur 540
tonna gróðurhúsaútblásturs frá
tveimur meintum verksmiðjum.
Við getum þá líka aftur farið
að búa til mýrarnar sem við
eyddum, svo þær bindi meira
af koltvísýringi. Svo getur tö-
framaðurinn kannski fækkað
allt of mörgum skipum að veiða
of fáa fiska og reiknað niður
eldsneytisbrennsluna. Mögu-
leikarnir eru margir með hug-
myndaflugi og íslenskri reikn-
ingskúnst.
MANNLIFSSTRAUMAR
DANS /Hvert var vidhorfRómverja til dans?
Ofbeldi, dans og
skemmtanir Rómvería
RÓMVERJAR eru meðal annars
frægir í sögunni fyrir útsjónar-
sama verkfræði, leiðtogann Júlíus
Cesar og mikilfenglega bygging-
arlist. Þeir byggðu vatnsveitur
sem teygðu sig yfir mörg hundruð
kílómetra og stór hringleikahús
sem tóku allt að þijú hundruð
þúsund manns í sæti. Vinsældir
hringleikahúsanna urðu ótrúlega
miklar þegar líða tók á veldistíma
Rómveija en þau fylltust nokkrum
sinnum í viku. Rómveijar hafa
ekki verið þekktir fyrir að vera
miklir listunnendur svo spumingar
vakna um hvað það var í leikhús-
unum sem dró að sér slíkan fjölda
nokkrum sinnum í viku.
Iupphafi Rómaveldis voru Róm-
veijar undir miklum menn-
ingarlegum áhrifum frá Grikkjum
og menntaðir Rómveijar litu á
Grikkland sem uppsprettu sið-
menningar og menntunar. Mennt-
—■ aðir Rómveijar
töluðu grísku,
höfðu gríska
kennara og til-
SVONA sáu höfundar Asterix bókanna látbragðs- og dans-
sýningar Rómveija fyrir sér.
. & einkuðu sér grísk-
l*u ar bókmenntir og
listir. Danslist
eftir Rögnu varð mjög vinsæl
Söru Jónsdóttur í Róm enda hafði
hún verið mikilvægur þáttur í
menningu Grikkja. Dansskólar
nutu vinsælda, sérstaklega meðal
aðalsmanna sem sendu böm sín í
dansskóla til að læra göfugar
hreyfingar. Grískir danskennarar
voru vinsælastir, þóttu fágaðastir
og kenndu börnum rétta siði. Þeg-
ar leið á Rómaveldi var þessum
skólum lokað af rómverskum yfir-
völdum sem töldu dans óhollan og
hættulegan skapgerð unga fólks-
ins. Áður en sú skoðun yfírvalda
kom upp hafði dans einnig verið
hluti af trúarbrögðum samfélags-
ins. Haldnar voru hátíðir og helgi-
leikir til heiðurs ýmsum guðum
þar sem dans var mikilvægur liður
í hátíðarhöldunum.
Flestir hópar þjóðfélagsins
dönsuðu á sinn hátt. Smalar döns-
uðu sérstaka dansa til heiðurs
guðinum Pales, prestar trúar-
hreyfmgarinnar Luperci dönsuðu
naktir um stræti Rómaborgar til
heiðurs samnefndum guði og í
desember var haldin hátíð til heið-
urs Satúrnusi þar sem ærlega var
drukkið og dansað á götum Rómar
og öll stéttaskipting hvarf. Kenn-
ingar hafa komið fram um að
Satúrnusarhátíðin hafi síðar verið
innleidd í hátíðarhöld kristinna
Rómveija sem „messa Krists“
(,,Christs-mass“) eða jólin.
Með aukinni útþenslu og þeim
gífurlega fjölda þjóða sem með
tímanum urðu hluti af Rómaveldi
breyttist bæði viðhorf til dans og
hlutverk hans. Aðalhlutverk dans
varð á sviði hringleikahúsa þar
sem dansarar, sem oftast voru
þrælar, dönsuðu fyrir tugþúsund-
ir áhorfenda. Mörg tungumál voru
töluð í Róm og besta leiðin til að
skemmta öllum var með tjáningu
líkamans, án orða. Upp úr því
varð látbragðsleikur til en hann
var nátengdur dansi og reyndar
voru sjaldnast dregin mörk þar á
milli. Látbragðsleikur varð gífur-
lega vinsæll í Róm um og eftir
22 fyrir Krist jafnvel þótt siðferð-
TÆKNI/ Hafa kenningar Prigogine varpab vísindalegu Ijósi
á tilurd lífsins? __
llya Prígogine
og uppruni lífsins
ÞESSI grein er allfræðileg. Þeirri
skoðun vex fylgi, að líf sé ekki
sérstakt fyrirbrigði tengt skilyrð-
um á jörðunni, heldur eðlileg þróun
efnis við kringumstæður sem eru
langt í frá að krefjast þess að
vera mjög sérstakar. Tvö atriði
úr stjamfræði hafa orðið til að
renna stoðum undir þessa skoðun.
Annað er að á Mars hafa fundist,
að því er talið er, ummerki sem
túlka má sem vitni frumlífs. Hitt
er að með æ öflugri mælitækni
og nákvæmari túlkun gagna er
farið að renna stoðum undir það
að sólkerfi, þ.e. reikistjömur á
braut um fastastjörnur, sé fyrir
hendi á mörgum stöðum á vetrar-
braut okkar, og ólíklegt annað en
að skilyrði sem eru ekki allfrá-
brugðin og á jörðu séu á mörgum
þeirra.
En, það er líkt og hafi farið
hljótt um að ákveðnu fræði-
legu ljósi hefur einnig verið varpað
á málið. Sú fræðigrein eðlisfræði
■■■■■■ (og efnafræði)
sem helst varpar
ljósi á uppmna
lífsins er varma-
aflfræði og hliðar-
greinar hennar.
Sé horft yfir-
eftir Egil borðslega á meg-
Egilsson inniðurstöður
hennar virðist svo sem fyrirbrigðið
líf sé í andstöðu við fræðin. Þau
segja að allt sem heitir skipulag,
kerfisbundin röðun, eða hvað við
kunnum að kalla það, eyðist með
tímanum. Á það við um okkur?
Já! Þegar við eram dáin. Fyrr ekki.
Hvernig getur lífvera þá verið
til? Þversögnin leysist ef haft er í
huga að reglur varmaaflfræðinnar
eiga við um efni sem er einangrað
frá öðru, en það á fráleitt við um
lífverur. Varmaaflfræði vinnur
með hugtakið óreiðu, sem er and-
stæða reiðu, og vex með tímanum.
Belginn Prigogine og félagar hans
hafa leitt að því líkur að í kerfi
sem orka streymir um geti óreiðan
minnkað en ekki aukist. (Til skýr-
ingar: „Kerfi“ er nafn eðlisfræð-
innar á samsafni efnisagna.) Kerfi
sem er upphaflega í jafnvægi get-
ur þá hrokkið í nýtt jafnvægis-
ástand, sem felur í sér minni
óreiðu, meira skipulag. Dæmi um
þetta af daglegri stærð er svoköll-
uð eining Bénards, vökvi milli
tveggja láréttra laga, hitaður að
neðan. Við hitunina myndast nýtt
jafnvægisástand með reglulegu
straummynstri, sívalningar sams-
íða hringstrauma (sjá mynd). Til-
viljun ræður hvort sívalningarnir
myndast með vinstri skrúfu eins