Morgunblaðið - 26.02.1997, Side 33

MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
MIÐVIKUDAGUR 26. FEBRÚAR 1997 33
jafnvel ekki í Singapúr, gegn eins
lélegum launum og viðgangast hér
á landi. Og þeir sem gleggst þekktu
til sáu að slíkt álag hlyti fyrr en
síðar að setja mark á manninn er
hamförum fór við að láta skólahug-
sjón sína rætast í efri byggðum
Breiðholts.
Að loknu tveggja ára samstarfi
við Guðmund Sveinsson í Fjöl-
brautaskólanum Breiðholti kvödd-
um við hjón og hurfum enn á vit
íslenskri sveit. Það var erfitt að
kveðja þau Guðmund og Guðlaugu
í annað sinn.
Starfssögu Guðmundar má sjá í
þrem tímabilum:
Störf við kirkjuna, Háskólann og
rannsóknir í gamlatestamentisfræð-
um og semitískum málvísindum.
Skóla- og fræðslumálum Sam-
vinnuhreyfingarinnar.
Mótun og stjórnun Fjölbrauta-
skólans Breiðholti.
Eflaust hefur Guðmundur Sveins-
son aldrei af ráðnum hug ætlað að
verða skólamaður heldur hefur hann
hlýtt rödd samvisku sinnar og sann-
færingar.
Elsku Guðlaug og dætur, segja
má að við fráfall ykkar ástkæra
eiginmanns og föður, hafí dregið
fyrir sól í annað sinn í lífi ykkar.
Guðmundur Sveinsson er horfínn
sjónum okkar, en hverfur þó ekki,
því að í hugum vandamanna, nem-
enda, kennara og vina sinna lifír
hann.
Guðný og Höskuldur.
Á útfarardegi vinar og samstarfs-
manns til fjölda ára koma upp í
hugann margar sterkar og lifandi,
ljúfar og tregablandnar minningar
frá þeim árum er ég fékk tækifæri
til þess með honum, Guðlaugu konu
hans og mörgu öðru ágætisfólki í
hópi kennara og nemenda að vinna
að uppbyggingu og þróun Sam-
vinnsuskólans að Bifröst sem á þeim
tíma var í fremstu röð skólastofnana
hérlendis vegna nýjunga í starfshátt-
um og skipulags heimilis og félags-
lífs nemenda sem Guðmundur mót-
aði og lagði grundvöll að.
Það var ánægjulegt og gefandi
að starfa með og undir forystu Guð-
mundar að þessu verkefni, kynnat
hvernig traust menntun og fræðiiðk-
un höfðu þroskað hann til víðsýni
og umburðarlyndis, örvað og glætt
með honum áhuga á menningu list-
um og lífssýn fjarlægra þjóða og
menningarheima og finna hve hann
naut þess að veita nemendum sínum
tækifæri til að njóta þessara dá-
semda, sem höfðu opnað honum sýn
til margra átta og fært honum þá
hamingju sem fylgir því að kynnast
og læra að njóta þess sem mannleg-
ur hugur hefur best skapað og hugs-
að dýpst. En honum var ekki nóg
að nemendur skólans nytu þessa.
Jafnan þegar boðið var upp á dag-
skrá á sviði tónlistar, bókmennta eða
myndlistar á Bifröst var fólkið úr
héraðinu boðið velkomið. Guðmund-
ur skildi það, að engin stofnun getur
þrifíst nema í tengslum og takt við
sitt nánasta umhverfí og starfaði í
samræmi við það. Ekki er vafi á því
að það var sterkur þáttur í árangri
skólans, að fólk þar var í tengslum
við umhverfí sitt en bjó ekki í sjálf-
hverfum fílabeinsturni. Munu marg-
ir, bæði nemendur og sveitungar,
minnast hátíða sem skólinn að frum-
kvæði hans bauð til 1. desember ár
hvert þar sem íbúar Norðurárdals
og nemendur og heimafólk á Bifröst
blönduðu geði.
Það var hollt og lærdómsríkt ung-
um manni að fylgjast með árvekni
hans og nákvæmni í öllum störfum.
Hann gerði vissulega kröfur til sam-
kennara sinna og nemenda, en fyrst
og síðast til sjálfs sín. Allt sem hann
gerði, allt sem hann lét frá sér fara
í töluðu eða rituðu máli bar vitni um
þetta, gagnhugsað, fágað og vandað
í hvívetna. En það var ekki síður
gagnlegt og lærdómsríkt að fylgjast
með, hvernig hann og þau hjón
bæði hófu sig yfír allt argaþras sem
fylgt getur samskiptum fólks í miklu
nábýli, en gengu af einurð og hrein-
skilni fram í öllum samskiptum við
nemendur og starfsmenn. Þegar
hann gekk um skólann til að fylgj-
ast með starfí nemenda var hann
ekki að læðast á flókaskóm til þess
að geta gripið einhvem glóðvolgan
við annað en vera átti. Nei, hann lét
vita af því að hann væri á ferðinni
og dytti einhverjum í hug að koma
sér í mjúkinn hjá honum með því
að bera til hans frásagnir um eitt-
hvert atferli nemenda sem ekki var
við hæfi var skólastjórinn fljótur að
vísa honum á dyr. Sá sem vildi upp-
hefja sjálfan sig með því að bregð-
ast félögum sínum hlaut ekki hylli
hans. Samskipti hans við kennara
byggðust á því sama, fullu trausti
og trú á að jafnan væri unnið eins
vel og trúlega og unnt var, en brygði
út af ræddi hann við hlutaðeigandi
af alvöru og drenglund um það sem
honum þótti að betur mætti fara og
var jafnan reiðubúinn til liðsinnis.
Efst í huga var alltaf umhyggjan
fyrir velferð nemenda og samstarfs-
manna og vilji til að greiða götu
þeirra í hvívetna. Fyrir það eiga
margir honum þakkir að gjalda.
Ekki verður Guðmundar svo
minnst að leiðarlokum að ekki sé
getið eiginkonu hans, Guðlaugar
Einarsdóttur, sem stóð við hlið hans
í blíðu og stríðu allt þar til yfir iauk.
Hún studdi hann í starfi og einka-
lífi þar sem og þegar hann þurfti
stuðnings við og sá til þess að þeir
þættir í fari hans og hæfileikum sem
sterkastir voru nytu sín sem best.
Hlutur hennar í lífsstarfi hans og
árangri verður seint ofmetinn.
Guðmundur Sveinsson var mikill
persónuleiki, fríður maður sýnum,
hafði framgöngu sem eftir var tekið
og útgeislun sem setti svip á um-
hverfið hvar sem hann fór, útgeislun
sem bar vitni um góðar gáfur, mik-
ið skap og ákveðnar skoðanir, en
þó fyrst og fremst gott og einlægt
hjartalag. Ég kveð hann að leiðar-
lokum í þakklátri minningu um vin-
áttu, kynni og samstarf sem höfðu
sterk og mótandi áhrif á skoðanir
mínar og starfsviðhorf. Þau áhrif
hafa reynst mér vel í lífi og starfi.
Slíka minningu er gott að eiga og
geyma. Sömu sögu munu margir
sem með honum áttu samleið geta
sagt.
Kæra Guðlaug, við Eygló sendum
þér, dætrum ykkar og fjölskyldum
þeirra okkar innilegustu samúðar-
kveðjur.
Snorri Þorsteinsson.
„Engi feigð um flýr.“ Eitt sinn
reyna allir sannleik þann. Við sólar-
upprás ævinnar er það skráð til
minnis. Nú hefur vinur okkar sr.
Guðmundur skólameistari fyllt sína
lífdaga. Hér verður enginn lopi
teygður, þótt á merkri mannsævi
sé af ærnu að taka. Aðrir fylla í
eyður og bæta um betur. Hann var
ekki þeirrar gerðar, að vilja hafa
hátt um sjálfan sig og það, sem
hann vann landi og lýð. Vitni verk-
anna er orðum æðri dómur.
Séra Guðmundi var menntaveg-
urinn greið leið og hæg - enda
námsgáfur ekki skornar við nögl.
Hann lauk guðfræðiprófí og þá lá
leiðin út á hinn kristna akur um
skeið. Þó hann gæti þar látið staðar
numið var ekki til setu boðið. Heim-
an hann fór að glíma við fræðin
utan landsteina. Honum var lær-
dómur yndi og ástríða - holl og
heilsusamleg. „Afla þér vizku, afla
þér hygginda" eru leiðir og mark-
mið í lífinu, það tvennt á samleið
ef vel á að farnast.
Eftir útvist var á önnur mið róið
en hann ætlaði. En ekki var í kot
vísað. Fyrst Samvinnuskólinn á Bif-
röst, og síðan að skapa anda og
umgjörð Fjölbrautaskólans Breið-
holti, og skólameistari þeirrar stofn-
unar, þar til heilsan brast. Þetta
voru — og eru — mannræktar- og
menningarsetur.
„Æðri sýslu - máttu eigi hafa -
en kenna nýtt og nema.“ Séra Guð-
mundur var alla tíð nemandi og
fræðari í senn. Leitaði fanga í líf
og list - menningarstrauma forna
og nýja - trúarbrögð, þann flókna
vef, í sögu og samtíð. Hann krafð-
ist mikils af sjálfum sér, og þeirri
stofnun, sem honum var til trúað,
menntamerkið við hún en ekki í
hálfa stöng. ítroðslan ein gerir sitt
gagn, en illt er í efni, ef þar við
setur, sálin er á sínum stað og þarf
líka sitt viðurværi. „Það er andinn
í manninum og andblástur hins Al-
mátka, sem gjörir. þá vitra."
Það var mikið lán að „alþýðufræð-
arinn“ skyldi vera á lausu, þegar
kostaboðin buðust - að hlúa að þeim,
sem landið eiga að erfa.
Nú er ekki annað eftir en þakka
fyrir sig. Við, sem þessar línur pár-
um, minnumst áratuga samfylgdar
með þessum lítilláta og hjartahlýja
manni, sem sífellt var veitandinn,
og vildi ekki níðast á neinu. Það var
rausn í garði séra Guðmundar og
Guðlaugar og sælli fóru vinir af
þeim fundum.
Sú skipan gilti um áraraðir, að
þau hjón sóttu okkur heim í jökl-
anna skjól. Söng séra Guðmundur
messu einn helgan dag á sumri. Það
var kærkomin hressing fyrir fólkið,
og ekki síst okkur. Þá var hátíð í
bæ og byggðum, að heyra nýjan
söng og vísdómsorð af stól Guði til
dýrðar. Hann gat látið það vinar-
bragð ógert.
Daprir dagar og erfíð ár lögðust
allt of skjótt að. Það eru harðir
kostir að vera dæmdur úr leik, og
finna feigðina fara að sér, og hverfa
nánast úr samfélaginu inn í biðsal-
inn. Það reynir líka á þá, sem næst
standa, konu og börn og ástvini.
Lausnin er aðeins ein og þakka ber
það, þrátt fyrir allt.
Nú er hann horfínn af þessari
jörð, þangað, sem framliðnum er
fyrirbúin vistin. Allt verður heilt og
gróið - en söknuður býr lengi í sálu.
Kæra systir Guðlaug og mág-
kona, dætur og ástvinir. Við felum
ykkur og hann Guðmund forsjá
þess, sem skóp lífið og ljósið, og
gefur ykkur bjartan dag að morgni.
Beta og Fjalarr.
Haustið 1955 fluttist Samvinnu-
skólinn, sem starfræktur hafði verið
í Reykjavík, að Bifröst í Borgar-
firði. Við stjóm skólans tók rúmlega
þrítugur maður, sr. Guðmundur
Sveinsson, en hann átti eftir að hafa
mikil áhrif á mótun og lífsviðhorf
hundruð ungmenna sem stunduðu
þar nám næstu 20 árin. Þá lét sr.
Guðmundur af störfum á Bifröst og
tókst á hendur formennsku nefndar
við það viðamikla verkefni að semja
heildarfrumvarp um fullorðins-
fræðslu og skipulagði síðan og
stjórnaði á annan áratug fyrsta fjöl-
brautaskólanum á íslandi, Fjöl-
brautaskólanum í Breiðholti. Sr.
Guðmundur varði því meginhluta
starfsævi sinnar við brautryðjenda-
starf á sviði menntunar á Islandi.
Samvinnuskólanum var breytt í
tveggja vetra skóla með flutningi
hans til Bifrastar. Margir töldu það
mesta glapræði að flytja verslunar-
skóla upp í sveit og að með því
væri verið að slíta hann úr tengslum
við atvinnulífíð. En þar sem sam-
vinnufrömuðirnir vildu líka líta á
skólann sem félagsmálaskóla hreyf-
ingarinnar sem gæti einnig gefíð
landsbyggðarfólki kost á að stunda
þar nám, þótti hentugur kostur að
nýta hótelið að Bifröst sem heima-
vistarskóla á vetrum. Því var það
að haustið 1955 þreyttu tæplega 200
ungmenni á ýmsum aldri víðsvegar
að af landinu inntökupróf sem hald-
ið var í Menntaskólanum í Reykja-
vík, en eingöngu 30 nemendur kom-
ust að.
Fyrsta starfsár sr. Guðmundar í
Bifröst einkenndist af mótun
menntasetursins í Norðurárdal. Okk-
ur fyrstu nemendum hans var strax
gert ljóst að okkar hlutur í mótunar-
starfinu væri mikill. Þetta fyrsta ár
hvíldi sú ábyrgð á okkar herðum að
skapa skólanum „tradisjónir", eins
og hann orðaði það svo oft, sem
myndu síðan einkenna skólastarfið.
Allar aðstæður til þess að ná þessu
markmiði voru eins og best var á
kosið. Náttúrufegurð Borgarfjarðar
er ekki síðri á veturna en á sumrin.
Vetrarmorgnarnir þegar sólarupp-
koman gyllti snæviþakta íjallstoppa
Skarðsheiðar og Hafnarfjalls, Baula,
Grábrók og hraunið með sínum æv-
intýramyndum, ísilagt Hreðavatnið
og fossinn Glanni í klakaböndum var
ramminn sem íslensk náttúra setti
svo gjöful um hin glæsilegu húsa-
kynni Bifrastar.
Samfélagið innan veggja Bifrast-
ar tók smám saman á sig ákveðna
mynd. Nemendurnir 30, kennaralið,
og annað starfsfólk skólans varð
eins og ein stór fjölskylda. Eigin-
kona sr. Guðmundar, Guðlaug Ein-
arsdóttir, stjórnaði heimilishaldinu
með skörungsskap og var okkur á
margan hátt sem móðir. Hún hjúkr-
aði okkur í veikindum, leiðbeindi
okkur og var alltaf reiðubúin að
taka þátt í gleði okkar og sorgum.
Sr. Guðmundur setti strax
ákveðnar reglur varðandi um-
gengni. Stundvísi var í hávegum
höfð, hvort sem var í kennslustund-
ir eða í matsal. Hann brýndi fyrir
okkur að máltíðir væru ekki ein-
göngu til að seðja hungur, heldur
einnig til uppbyggilegra samræðna.
Snyrtilegur klæðnaður var áskilinn
við allar máltíðir og samverustund-
ir, stúlkurnar í pilsum og piltarnir
í jökkum. Hann lagði mikla áherslu
á að félagslífið væri óijúfanlegur
hluti af menntun okkar og fylgdist
vel með mætingu á kvöldvökur sem
haldnar voru í vistlegri setustofu
skólans. Allir urðu að taka þátt í
að sjá um ýmis skemmtiatriði og
skiptumst við á um það. Þar kom
margur falinn hæfíleikinn í ljós hjá
uppburðarlitlum nemendunum. Á
málfundum var einnig skipst á að
hafa framsögu um ýmis þjóðþrifa-
mál með eða á móti til að æfa okkur
í ræðumennsku og fundarstjórn.
Ýmsum klúbbum var komið á lagg-
irnar. Flestir nemendurnir eiga mik-
ið ljósmyndasafn frá skólaárunum
af starfi í ljósmyndaklúbbnum.
Nokkrir tóku sín fyrstu spor í dans-
tímunum og klassísk tónlist varð
smám saman stórkostlegur undra-
heimur, sem fæst okkar höfðu áður
kynnst. Einhvern veginn kom það
af sjálfu sér þennan fyrsta vetur
að nemendur ákváðu algjört tóbaks-
bindindi. Útivist var skylda á hveij-
um degi að loknum skólatíma frá
kl. 2:00 til 4:00, sama hvernig viðr-
aði. Engin aðstaða var í byijun til
innanhússleikfími, en algjör ný-
breytni var að ráðinn var tóm-
stundakennari að skólanum, Hróar
Björnsson, sem leiðbeindi okkur og
skipulagði þennan tíma þannig að
allir gátu verið með, ýmist í leikjum,
gönguferðum eða skautaferðum.
Útivistartímarnir urðu líka upp-
spretta að kynnum okkar við fólkið
á bæjunum í dalnum, þar sem okkur
var tekið opnum örmum. Eftir
hressandi útiveru var síðan grafar-
kyrrð í skólanum frá kl. 4:30 til
7:00. Þá var „lestími" eða undirbún-
ingur fyrir næsta skóladag. 1. des-
ember var ákveðið að halda hátíð i
skólanum og bjóða Norðdælingum
að skoða skólann og efla kynnin.
Þessi skemmtun varð síðan árlegur
viðburður í skólastarfínu. Einnig var
komið á heimsóknum milli nemenda
annarra skóla í héraðinu, Bænda-
skólans á Hvanneyri, Húsmæðra-
skólans á Varmalandi og Héraðs-
skólans í Reykholti. Okkur er einnig
minnisstætt þegar „strákamir okk-
ar“ voru fengnir í uppskipunarvinnu
í Borgarnesi þegar mannskap vant-
aði til uppskipunar á sementi. Þann-
ig urðum við Bifrestingar smám
saman hluti af lífi fólksins í hérað-
inu. Miklar menningarferðir voru
farnar, annan veturinn til Reykja-
víkur til að skoða samvinnufyrir-
tækin, fara í leikhús og á myndlist-
arsýningu og hinn veturinn til Akur-
eyrar, þar sem allar samvinnuverk-
smiðjurnar voru í þá daga og að
heimsækja höfuðstað Norðurlands.
Sr. Guðmundur kenndi sjálfur
ýmsar námsgreinar. Hann hafði ein-
staka hæfíleika til að skipuieggja
og draga fram aðalatriðin. Okkur
leist ekki á blikuna þegar hann
kynnti aðalnámsgreinina, „sögu
mannsandans", í verslunarskóla!, en
það var 5 binda rit Ágústs H.
Bjarnasonar um sögu mannsins frá
upphafi alda, trúarbrögð, listir og
þróun mannsandans til okkar daga.
Þrátt fyrir góða kennslu í ýmsum
greinum verslunarmenntunar hefur
Saga mannsandans án nokkurs efa
veitt okkur meiri þroska, víðsýni og
mótað gildismat okkar þegar út í
lífsbaráttuna var komið, þó að við
gerðum okkur ekki grein fyrir þvi
fyrr en síðar á lífsleiðinni.
Árin í Bifröst voru dymar að full-
orðinsárum okkar nemendanna. Sr.
Guðmundur var leiðtogi okkar, hann
inótaði þá þætti sem öllum eru nauð-
synlegastir í lífínu við þátttöku í
atvinnulífí á ýmsum sviðum þjóðlífs-
ins, í félagsmálum eða í samskiptum
við samferðamenn okkar, svo sem
heilbrigðan metnað, trúmennsku,
samviskusemi og umburðarlyndi.
Við þökkum okkar stórbrotna, fjöl-
hæfa en stranga læriföður fyrir
veganestið sem hann gaf okkur,
fyrir minningamar sem við eigum
frá árunum í Samvinnuskólanum í
faðmi fegurðar Norðurárdalsins.
Hinn 1. maí nk. ætlum við fyrstu
nemendurnir að koma saman og
minnast þess að 40 ár em liðin frá
því að sr. Guðmundur kvaddi okkur
hvert og eitt með sínu ljúfa, hvetj-
andi brosi og sendi okkur af stað út
í lífíð með góðan undirbúning til að
takast á við það sem framtíðin bæri
í skauti sínu.
Við sendum Guðlaugu, dætmm
þeirra Guðmundar og fjölskyldum
þeirra hugheilar samúðarkveðjur við
fráfall sr. Guðmundar Sveinssonar
og þökkum áralanga vináttu og góð
kynni.
Nemendur Samvinnuskólans
að Bifröst útskrifaðir 1957.
Við fráfall séra Guðmundar
Sveinssonar, skólameistara, er horf-
inn af sjónarsviðinu einn merkasti
skólamaður samtíðarinnar. Hans er
sárlega saknað af ástvinum og öðr-
um samferðamönnum, sem áttu því
láni að fagna að kynnast honum á
langri vegferð.
Orlagadísirnar vom sérstaklega
gjafmildar í garð Guðmundar og
gáfu honum í vöggugjöf margbrotn-
ar gáfur og hæfileika, sem einstætt
má teljast. Ef litið er yfir ævistarf
hans kemur glöggt í ljós hversu
mikill afburðamaður hér var á ferð
og hve víða spor hans lágu en vafa-
laust verður hans minnst fyrst og
fremst fyrir þátt hans við mótun
íslenska skólakerfísins.
Vert er að skipta æviskeiði Guð-
mundar í þijá megin þætti, sem
hver og einn er afskaplega sérstæð-
ur. Fyrsta þátt í ævi Guðmundar
má rekja fram að þeim tíma, sem
hann lét af störfum sem sóknar-
prestur á Hvanneyri. Annar þáttur
spannar einstæðan feril í nær tutt-
ugu ár sem skólastjóri á Bifröst og
þriðja og síðasta æviskeið Guðmund-
ar hefst þegar hann tekur við skóla-
stjórn Fjölbrautaskólans í Breiðholti
á árinu 1974.
Ljóst var strax í upphafi að hugur
Guðmundar lá til langskólanáms og
að loknu stúdentsprófí hóf Guð-
mundur nám í guðfræði við Háskóla
íslands. Að guðfræðiprófi loknu
gerðist Guðmundur sóknarprestur á
Hvanneyrarprestakalli þar sem hann
dvaldi með hléum vegna framhalds-
náms erlendis allt til ársins 1956.
Mér er vel kunnugt um það að Guð-
mundur var vinsæll prestur af sókn-
arbörnum sínum og fór það ekki
framhjá Borgarfirðingum að Hvan-
neyrarprestakall hafði eignast sem
prest og sálusorgara einstakan gáfu-
og drengskaparmann. Þó nú séu
rúmlega 40 ár síðan Guðmundur
hætti prestsstörfum á Hvanneyri er
hann enn minnisstæður í hugum
sóknarbarna sinna enda átti hann
þar fjölmarga vini og kunningja, sem
minnast hans með hlýhug og vin-
áttu. Þrátt fyrir annasöm prestsstörf
á Hvanneyri gat þó Guðmundur
stundað framhaldsnám í guðfræði í
Kaupmannahöfn og Lundi. Hann
hafði fullan hug á frekara fram-
haldsnámi og hafði á árinu 1955
fengið heimild ráðherra og biskups
til að dvelja erlendis í allt að þijú
ár til að ljúka allviðamiklu vísinda-
verki í Gamla testamentisfræðum
sem þá var í smíðum. Örlögin hög-
uðu því þó svo að Guðmundur var
kallaður til að taka við starfi skóla-
stjóra Samvinnuskólans og sjá um
flutning skólastarfseminnar að Bi-
fröst í Borgarfirði svo og að skipu-
leggja skólann á nýjum forsendum
sem heimavistarskóla og framhalds-
skóla á sviði viðskiptamenntunar.
Sem fyrirmynd að Samvinuskól-
anum á Bifröst leitaði Guðmundur
aðallega til Norðurlanda, einkum til
Svíþjóðar og Danmerkur. Tillögur
og ábendingar Guðmundar beindust
fyrst og fremst að því að starfrækja
SJÁNÆSTUSÍÐU