Morgunblaðið - 22.06.1997, Blaðsíða 10

10 SUNNUDAGUR 22. JÚNÍ 1997
MORGUNBLAÐIÐ
Vinnukonustéttin birtist á ný á heimilum landsmanna eftir áratuga fjarveru í árslok 1994 þegar settar voru
skýrar reglur um au-pairvistaskipti. Hulunni var þá svipt af stétt erlendra kvenna sem á síðustu árum hefur
verið fengin hingað til lands í þeim tilgangi einum að sinna heimilisstörfum og bamauppeldi fyrir íslenskar fjöl-
skyldur. Helgi Þorsteinsson ræddi við húsbændur o g hjú.
Vinnukonustéttin
VINNUKONUSTÉTTIN hvarf
að mestu leyti af heimilum
íslendinga eftir seinni
heimsstyijöld. I staðinn kom að-
keypt heimilishjálp í tímavinnu. Um
1990 varð vart mikillar aukningar
í fjölda svonefndra au-pairstúlkna
en þá voru ekki til neinar sérreglur
um aðbúnað eða vinnutíma þeirra.
„Sannanlega var oft verið að flytja
inn fólk sem au-pair sem greinilega
var ekki annað en vinnukonur,"
segir Guðrún Ólafsdóttir, varafor-
maður Starfsmannafélagsins Sókn-
ar. „Samkvæmt erlendum reglum
um au-pair er ætlast til að viðkom-
andi sé undir ákveðnum aldri,
stundi tungumálanám meðan hann
dvelst á landinu, vinni takmarkaðan
vinnutíma og sé eins og einn af fjöl-
skyldunni. En um 1990 verður hol-
skefla í innflutningi á fólki undir
þessum formerkjum og í mörgum
tilfellum var einfaldlega verið að
flytja inn ódýrt vinnuafl. Við létum
því þýða fyrir okkur útlendar reglur
um au-pair, því hér á landi voru
ekki til neinar slíkar reglur, og fór-
um í félagsmálaráðuneytið og bent-
um á þetta vandamál.“
Upp frá þessu fór félagsmála-
ráðuneytið að hafa til hliðsjónar
reglur Evrópuráðsins varðandi leyfi
til au-pair-vistráðningar og í árslok
1994 voru ákveðin skilyrði um þess-
ar ráðningar lögfest. Þá verður
fyrst skýr munur á vinnukonum og
au-pair.
Vinnukonur nútímans á Islandi
eru frá Filippseyjum, Sri Lanka eða
öðrum Asíulöndum. Áætlað er að
fáeinir tugir kvenna frá þessum
löndum starfi hér við heimilishjálp
og búi á heimili vinnuveitandans.
Erfitt er að fá nákvæmar upplýs-
ingar um fjölda þeirra og hagi því
þær eru ekki skráðar sérstaklega
sem starfsstétt við veitingu at-
vinnuleyfa. Þó er ljóst að í fyrra
voru veitt að minnsta kosti tólf ný
leyfi vegna vinnukvenna og átta
leyfí voru framlengd. Tólf þessara
kvenna eru frá Filippseyjum og átta
frá Sri Lanka. Á þessu ári hafa
verið veitt að minnsta kosti fimm
framlengingar eða ný leyfi vegna
vinnukvenna. Gildistími atvinnu-
leyfa er mislangur og því má gera
ráð fyrir að útlendu vinnukonumar
séu allnokkuð fleiri en fram kemur
í ofangreindum tölum. Mest virðist
vera ráðið í þessi störf á haustin
og á því atvinnuleyfum þessa árs
eflaust eftir að fjölga töluvert.
Duglegar, áreiðanlegar og lítið
fyrir skemmtanalíf
Konurnar eru í mörgum tilfellum
hingað komnar til að sjá börnum
sínum eða ættingjum farborða og
margar koma til landsins í gegnum
skyldmenni sem þegar eru komnir.
Aldur þeirra er misjafn, allt frá
átján ára til rúmlega fimmtugs.
Meðalaldurinn er mun hærri en hjá
au-pairstúlkum, sem einnig virðast
vera vinsælar um þessar mundir
þrátt fyrir lagabreytinguna, og í
samtölum við vinnuveitendurna
kemur fram að þeir telja aldurinn
til meginkosta vinnukvennanna.
Sumar ungu Au-pairstúlknanna séu
komnar til þess eins að skemmta
sér. Samdóma álit þeirra sem ráðið
hafa til sína asískar vinnuvkonur
og Morgunblaðið hefur rætt við, er
að þær séu duglegar og áreiðanleg-
ar. Einnig fer af þeim það orð að
þær fari lítið út að skemmta sér,
því þær vilji safna peningunum
handa fjölskyldunum heima fýrir. í
samtölum við Morgunblaðið lýstu
vinnukonur allar yfír ánægju með
stöðu sína hér á landi og sögðu
vinnuveitendur koma vel fram við
sig.
Ungt athaf nafólk sœkist eftir
vinnukonum
Um vinnuveitendur asísku
kvennanna liggja ekki fyrir ná-
kvæmar upplýsingar. Sumum er
það nokkurt feimnismál að hafa
vinnukonu á heimili sínu, að
minnsta kosti er það ekkert sem
þeir vildu bera í fjölmiðla þegar
leitað var eftir. Einnig vildu sumir
vinnuveitendurnir hafa nokkur
áhrif á það hvort talað væri við
konurnar sjálfar. Langflestir vinnu-
veitendanna eru búsettir á höfuð-
borgarsvæðinu, einkum í grónari
hverfum Reykjavíkur og hlutfalls-
lega margir búa í Garðabæ.
„Þeir sem taka til sín þjónustu-
fólk virðast öðru fremur vera ungt
fólk á framabraut og svo kannski
fólk sem kemur frá heimilum þar
sem það kynntist í eigin uppvexti
að vinnukonur væru til staðar,"
segir Halldór Grönvold, skrifstofu-
stjóri hjá Alþýðusambandi íslands.
„Eftirspurnin virðist aukast eftir
því sem atvinnuástandið batnar,
konur fara meira út á vinnumarkað-
inn og ijárráð fólks verða rýmri.“
Þar sem vinnukonustéttin var
útdauð á Islandi er ekkert verka-
lýðsfélag sem telur sér skylt að
taka að sér málefni asísku kvenn-
anna. Starfsmannafélagið Sókn
hafði málefni þeirra með höndum í
nokkur ár uppúr 1990, en baðst að
lokum undan því. „Það var ekki
nokkur leið fyrir okkur að hafa eft-
irlit með því að farið væri að kjara-
samningum, lögum eða reglum,“
segir Guðrún. „Við báðum því um
að þessi bikar væri frá okkur tek-
inn. Ég held að það sé ekki skortur
á fólki hér á landi til þessara starfa.
Það er bullandi atvinnuleysi meðal
Sóknarfélaga. Niðurstaðan hlýtur
að vera sú að fólk gerir þetta vegna
þess að það vill ekki borga umsam-
in laun og fær sér þess vegna ódýrt
vinnuafl með þessum hætti.“
Nútfma þrælahald?
Halldór segir að undanfarið hafi
vaknað nokkrar áhyggjur af hag
kvennanna. „Okkur hafa borist
upplýsingar um aðstæður sem eru
með þeim hætti að við teljum mikil-
vægt að betur sé fylgst með því
sem er að gerast. Lýsingarnar er
á þá leið að þetta sé í einhvetjum
tilfellum nánast nútíma þrælahald.
Dæmi eru um að konur hafi búið
við ákaflega lélegt atlæti og slæmt
húsnæði og reglur um launa-
greiðslur virðast ekki alltaf virtar.
Jafnvel hefur það verið þannig að
fólk fari betur með hundana sína
en þessa einstaklinga. Eitt dæmi
sem mér dettur í hug er stúlka sem
var ráðin í vist en var rekin út á
guð og gaddinn um jólin. Henni
var sagt að fjölskyldan vildi gjarn-
an fá hvíld og frið, hún skyldi finna
sér einhvern annan samastað í 3-4
daga. Svo fór að einhver vinkona
hennar miskunnaði sig yfir hana.
Við heyrum einnig sögur af því að
vinnutími er mjög óeðlilegur. Dæmi
eru um að þessir einstaklingar séu
kallaðir til vinnu jafnt á nóttu sem
á degi. Það er ekkert algilt í þessu.
En ef eitt svona dæmi getur við-
gengst í lengri tíma þarf að gera
eitthvað í málinu."
Varnarlaust gagnvart
mlsnotkun
Halldór segir ASÍ hafa verið í
samstarfí við útlendingaeftirlitið og
félagsmálaráðuneytið að undan-
förnu til að skýra reglur um at-
vinnuleyfisveitingar vegna þessa
hóps. „Einnig viljum við búa til ein-
hvers konar eftirlitskerfi til að fylgj-
ast með því hvort eitthvað komi upp
á. Þetta fólk er ákaflega varnar-
laust gagnvart allri misnotkun ein-
faldlega vegna þess að það býr inná
heimili atvinnurekanda og er
kannski ekki í miklum félagslegum
samskiptum út fyrir heimilið. Oft á
tíðum stendur það frammi fyrir því
að ef það gerir eitthvað mál vegna
vondra aðstæðna verði það að fara
úr landi og þá bíði eitthvað ennþá
verra í heimalandinu. Oft eru þess-
ar konur sendar út af fjölskyldum
til að sjá foreldrum og systkinum
farborða heima hjá sér. Fjölskyld-
urnar heima fyrir treysta á að þær
sendi peninga. Þær láta því bjóða
sér býsna margt áður en þær koma