Morgunblaðið - 22.06.1997, Blaðsíða 6

MORGUNBLAÐIÐ
6 SÚNNÚDAGUR 22. JÚNt 1997___________________________
ERLEIMT
Reuter
FÉLAGAR Johns Grahams, annars lögregluþjónanna, sem myrtir voru í bænum Lurgan skammt frá Belfast 16. júní, fylgja honum
til grafar á miðvikudag. Morðin þykja fyrirboði um að miklar væringar séu í vændum á Norður-lrlandi.
Sumar óeirða blasir
við á N-írlandi
Vonir um að stjómarskipti í Bretlandi leiddu
til þess að friðarviðræður um Norður-írland
kæmust á skrið á ný virðast ekki ætla að
rætast. Tvö morð í upphafí síðustu viku
benda til þess að þar verði heitt í kolunum
í sumar. Davíð Logi Sigurðsson skrifar
frá Belfast um ástandið á Norður-írlandi.
MORÐIN á tveimur ung-
um lögreglumönnum
í bænum Lurgan
sunnan við Belfast á
mánudag hafa vakið mikinn óhug
meðal íbúa á Norður-írlandi og
gerðu nánast út af við veikar von-
ir fólks um að sumarið yrði frið-
samt. Senn þurfa yfírvöld að tak-
ast á við sömu vandamál og í
fyrrasumar hvað varðar göngur
Oraníumanna og auk þess má
búast við að herskáir sambands-
sinnar (loyalistar) hyggi á hefndir
eins og kom fram á föstudag þeg-
ar sprengja fannst undir bifreið
félaga úr Sjnn Fein, hinum póli-
tíska armi írska lýðveldishersins.
Síðastliðið sumar verður í
minnum haft vegna verstu borg-
araóeirða sem átt hafa sér stað
um árabil á Norður-írlandi. Óra-
níumönnum varð þá afar heitt í
hamsi eftir að yfírvöld neituðu
þeim um leyfí til að ganga í gegn-
um hverfí þjóðernissinna í
Portadown. Þegar lögregluyfír-
völd ákváðu síðan að hleypa
göngunni í gegn varð það til þess
að kaþólikkar gengu af göflunum
og kom til víðtækra óeirða næstu
daga á eftir.
Brostnar vonir
Um tíma var veik von til að
Mo Mowlam, ráðherra málefna
Norður-írlands í bresku ríkis-
stjóminni, tækist að koma í veg
fyrir samskonar atburði nú í sum-
ar en eftir atburðina í Lurgan
blasir nú algert svartnætti við á
Norður-Irlandi.
Það er ekki talin nein tilviljun
að IRA ákvað að láta til sín taka
í Lurgan því til bæjarins er aðeins
fímmtán mínútna ferð frá
Portadown, upptökum vandræð-
anna í fyrrasumar, og tímasetning
morðanna er einnig talin vísvit-
andi tilraun til að valda vandræð-
um á komandi vikum. Þessi tími
ársins hefur jafnan kallað á vand-
ræði enda er það siður Óraníu-
manna að minnast fomra sigra
og fallinna hetja, til dæmis fulln-
aðarsigurs Vilhjálms af Óraníu á
síðasta kaþólska konungi Breta-
veldis, Jakobi Stúart, undir lok
sautjándu aldar.
í þessu andrúmslofti skiptir öllu
máli að fylgja fornum hefðum og
að ganga sömu gönguleiðir og
fyrr á tímum. Þetta er einmitt rót
vandræðanna í Portadown. í
hverfínu bjuggu áður mót-
mælendur og var því eðlilegt að
Óraníumenn gengju í þar í gegn.
Nú er það hins vegar orðið hverfi
kaþólikka, sem vilja engar slíkar
göngur sjá. Enginn vill hins vegar
láta undan, deilan á Norður-
írlandi snýst aldrei um það sem
náð er fram heldur hveiju er tap-
að. Hugsunin að baki er sú að
þegar hið minnsta vígi falli hrynji
öll spilaborgin.
Morðin í Lurgan hafa strax orð-
ið til þess að nánast útilokið virð-
ist að samkomulag náist milli íbú-
anna í Portadown og Óraníumanna
um göngu þeirra síðastnefndu nið-
ur Garcaghy-veg og reyndar hafa
þeir fyrmefndu nú lýst því yfir að
útilokað sé að göngunni verði
hleypt i gegnum hverfíð, þeir hafa
jafnvel boðað „útihátíð“ þennan
sama dag og kallað á liðsstyrk
annars staðar frá.
Að sama skapi hafa Óraníu-
menn lýst því yfír að eftir morðin
í Lurgan séu þeir staðráðnir í að
ganga sína hefðbundnu leið og
að þeir séu ákveðnir í að láta
ekki stöðva sig af samtökum íbúa
sem þeir saka um að vera hand-
bendi Sinn Féin. Vandamálið er
að Óraníumenn telja að verið sé
að brjóta á sér réttindi ef þeim
er ekki leyft að marséra þar sem
þeir vilja en á móti kunna kaþól-
ikkar ekki við þau skilaboð um
yfirburði og sigra sambandssinna
sem göngumar fela í sér. Með því
að minna kaþólikka á sögulegar
staðreyndir, oft á heldur ógeð-
felldan hátt með hrópum og köll-
um, strá Óraníumenn salti í sárin.
Hver ákvörðun yfirvalda veldur
síðan óhjákvæmilega illindum inn-
an annars hópsins eins og sannað-
ist best í fyrra. Eftir tilraunir til
viðræðna og samkomulags blasir
því „göngutíð“ Óraníumanna nú
við, engu samkomulagi hefur ver-
ið náð og allar líkur á því að til
áreksturs komi 6. júlí eftir guðs-
þjónustu Óraníumanna við
Drumcree þar sem þeir halda nið-
ur Garvaghy-veg.
Hrottaleg morð
Morðin á mánudag hafa þannig
hellt olíu á eld haturs sem undan-
fama mánuði hefur vaxið fremur
en hitt. Róttæk klofningsfylking
(INLA) innan þjóðemishreyfíng-
arinnar myrti lögreglumann á bar
í Belfast-borg snemma í maí og
fyrir tveimur vikum spörkuðu
herskáir sambandssinnar lögreglu-
mann til bana fyrir utan krá í
smábænum Ballymoney í Mið-
Ulster.
Síðastnefndi atburðurinn vakti
hrylling meðal íbúa Norður-írlands
en átti rætur sínar í því að nokkr-
um dögum áður hafði lögreglu-
maðurinn tekið þátt í aðgerðum
til að stöðva skrúðgöngu samband-
sinna í nágrenninu. Svo mjög mis-
líkaði hinum síðastnefndu að þeir
sáu ástæðu til að skeyta skapi sínu
á óbreyttum liðsmanni lögreglunn-
ar sem hafði gert þau mistök að
ganga inn á krá á frídegi sínum.
Irski lýðveldisherinn IRA lítur oft
á liðsmenn lögreglunnar eða hers-
ins sem réttmæt skotmörk en að
þessu sinni var á ferðinni bijálaður
múgur mótmælenda sem sýnir vel
hversu mjög kraumar nú í þessum
suðupotti sem Norður-írland er.
Fjórir lögreglumenn hafa því látið
líf sitt á undanfömum mánuði sem
boðar ekki gott, og íbúar Norður-
írlands hafa smám saman tekið
að undirbúa sig undir atburði sum-
arsins.
Morðin á mánudag hafa ýmsar
aðrar afleiðingar. Það er óhætt
að spá því að herskáir sambands-
sinnar taki þessi morð sem ögrun
við sín samtök (UVF og UDA auk
annarra minni fylkinga) sem að
nafninu til eiga enn að heita í
vopnahléi. Það er álit flestra að
útilokað sé að þetta vopnahlé
standi miklu lengur eftir að IRA
storkaði þeim á þennan hátt til
andsvara. Herskáir sambands-
sinnar hafa oft og tíðum svarað
árásum IRA á lögregluna eða
herinn með handahófskenndum
árásum á krár eða samkomustaði
í hverfum kaþólikka, oft með
hræðilegum afleiðingum og miklu
mannfalli. Helst er óttast að þeir
taki nú upp slík vinnubrögð og
að þeim fínnist nauðsynlegt að
launa IRA lambið gráa svo um
munar. Ef svo er þá markar það
endurhvarf Norður-írlands til
þeirra tíma þegar liðsmenn her-
skárra þjóðernissinna og her-
skárra sambandssinna kepptust
um að gjalda líku líkt.
Reyndar héldu flestir að IRA
hefði tekist að storka UVF/UDA
fram af brúninni nokkru fyrr þeg-
ar frægur liðsmaður Shankill-
morðingjanna, Robert „Basher“
Bates var myrtur í Vestur-Belfast.
Bates fékk nýlega reynslulausn
úr fangelsi eftir að hafa setið inni
um árabil fyrir aðild sína að allt
að 19 morðum. Shankill-morðin-
gjamir urðu frægir að endemum
á sjöunda áratugnum fyrir við-
bjóðslegar pyntingar og aftökur
og haft er á orði að enginn kaþó-
likki hafí getað sofíð rólegur á
meðan klíka þessi gekk laus. Hins
vegar voru Shankill-morðingjamir
ekkert að víla fyrir sér að myrða
mótmælendur líka og eftir að fyrst
hafði verið talið að IRA hefði tek-
ið Bates af lífi virðist nú sem þar
hafí verið að verki mótmælandi í
einkageiranum.
Liðsmenn IRA voru hins vegar
örugglega að verki í Lurgan síð-
astliðinn mánudag og morðin á
lögreglumönnunum tveimur setja
mikið spurningamerki við framtíð
friðarviðræðna. Stjórnmálaský-
rendur eiga harla erfítt með að
útskýra hvers vegna IRA kýs nú
svo skömmu eftir að ný ríkisstjórn
tók við á Bretlandi að steypa öllu
í óvissu.
Flestir áttu von á að IRA gæfí
Tony Blair tækifæri til að sanna
vilja sinn ti! að tryggja lausn á
Norður-írlandi og athuga hvort
Sinn Féin fengi aðgang að samn-
ingaborðinu í náinni framtíð. Eft-
ir þessi morð er talið útilokað að
Gerry Adams og félögum í Sinn
Féin verði hleypt að samninga-
borðinu enda hafí þeir sýnt sitt
rétta andlit í liðinni viku. Telja
margir sig illa svikna, ekki síst
það fólk sem léði Sinn Féin at-
kvæði sitt í kosningunum á Norð-
ur-írlandi og sunnan landamær-
anna í þeirri trú að það yki mögu-
leikana á úrlausn.
Jaðarsamtök eða hin
borgaralega miðja
Það er þessi tilhneiging til að
reyna að laða herská jaðarsamtök
(Sinn Féin hefur aldrei hlotið betri
kosningu en í nýliðnum kosning-
um en hefur samt sem áður að-
eins stuðning um 18% íbúa Norð-
ur-írlands) inn úr kuldanum sem
dr. Richard English, fræðimaður
við Queens háskóla í Belfast, hef-
ur gagnrýnt og telur hann að
betra sé að styrkja hina borgara-
legu (og friðsömu) miðju.
Hann hefur einnig sagt að leitin
að „lausn" vandamála Norður-
írlands sé óraunhæf því hana sé
varla að fínna í núverandi andrúms-
lofti, betur færi ef stjómvöld leituð-
ust við að halda ódaeðisverkum, og
ástandinu yfírhöfuð, sem mest í
skefjum. margir spyija nú einnig
hvort ef til vill séu á ferðinni deilur
innan IRA og/eða kannski sé Gerry
Adams, leiðtogi Sinn Féin, einfald-
lega ekki fær um að telja banda-
menn sína í IRA á að eftia til nýs
vopnahlés og að láta reyna á lýð-
raeðislegar lausnir. Enn aðrir halda
fast í þá von að kannski vilji IRA
„fara út með hvelli" áður en það
boðar nýtt vopnahlé, nákvæmlega
eins og gert var árið 1994. Slíkar
vonir virðast hins vegar byggðar á
sandi í ljósi þess að „göngutíð" fer
í hönd.
Ganga Óraníumanna í gegnum
Portadown þann 6. júlí markar
einungis upphaf megin-göngutíð-
arinnar. Næsta skammt fær
Norður-írland 12. júlí þegar gang-
an yfír Omreau-brúna í Belfast
fer fram gegn vilja íbúa þar. Fleiri
göngur munu fylgja í kjölfarið
allt fram í ágúst og á þessu mán-
aðartímabili gæti Norður-írland
gæti ástandið likst borgarastyij-
öld ef svo fer fram sem horfír.
Jafnvel bjartsýnustu mönnum
féllust hendur eftir aðgerðir IRA
á mánudag og Norður-írland
rambar nú á barmi hyldýpisins.