Morgunblaðið - 04.01.1998, Síða 14

14 SUNNUDAGUR 4. JANÚAR 1998
MORGUNBLAÐIÐ
falið að fremja morðin. Á þessum
listum er nú að fínna nöfn hvorki
fleiri né færri en 140 meintra og
eftirlýstra morðingja. Enn er fólk
að koma fram í Chile sem sætti
hroðalegum pyntingum vegna
skoðana sinna á þessum árum. Og
enn eru skelfilegir vitnisburðir
bomir fram í Madrid þegar ætt-
menni fómarlambanna lýsa því
hvemig tókst að bera kennsl á
sundurskotin, bmnnin og skorin lík
ástvina þeirra, sem aldrei áttu að
finnast.
Gjald fyrir lýðræðið
og friðinn
Hvernig má það vera að maður
sem borinn er slíkum sökum geti
átt frátekið sæti í öldungadeild
þings í lýðræðisríki? Margir hafa
spurt þessarar spurningar innan
og utan Chile á síðustu mánuðum.
Skýringin er einkum af tvennum
toga.
I fyrsta lagi hefur ekki farið
fram raunverulegt uppgjör við
þennan myrka kafla í sögu lands-
ins, sem raunar lauk fyrir aðeins
tæpum átta ámm. Lýðræðið var
endurreist í Chile í marsmánuði
1990 eftir að landsmenn höfðu í
þjóðaratkvæðagreiðslu árið 1988
hafnað frekari stjórn Pinochets.
Líkt og víðar þar sem endi hefur
verið bundinn á einræði t.a.m. í
Póllandi, íyrmm Tékkóslóvakíu,
Suður-Kóreu, Umguay og síðast
en ekki síst Suður-Afríku, varð
niðurstaðan ákveðin málamiðlun
eftir að fram höfðu farið samning-
ar m.a. um uppgjöf saka þeirra
sem framið höfðu glæpi í tíð ein-
ræðisstjórnarinnar. Fyrsta sakar-
uppgjöfin í Chile var hins vegar
veitt, samkvæmt ákvörðun Augu-
sto nokkurs Pinochet, og náði hún
til glæpa sem framdir vora á ámn-
um 1973-1978. Hún var raunar
felld úr gildi með hæstaréttardómi
í september 1994 en Pinochet hef-
ur í krafti stöðu sinnar getað varið
menn sína.
Herinn og foringjar innan hans
njóta enn sérstöðu í Chile. Þannig
tilnefnir herinn menn til setu í öld-
ungadeild án þess að fram fari
kosningar. Dómskerfið í landinu
skortir sjálfstæði gagnvart hern-
um. Þó að nokkrir dómar hafi fallið
hefur herinn að mestu verið látinn
ósnortinn. Þetta er það gjald sem
samfélagið hefur þurft að inna af
hendi til að losna við einræðið og
Pinochet, tryggja friðinn og
treysta lýðræðið í sessi.
Þeir em líka margir sem aðeins
viija gleyma og telja ekki vænlegt
til sátta í þjóðfélaginu að glæpa-
verkin og hryllingurinn séu rifjuð
upp. Þetta kann að breytast nú
þegar Pinochet sest í helgan stein
og ýmsir hafa orðið til þess að
halda því fram í Chile að nú gefist
tækifæri til að stuðla að sáttum
með herafla landsins og þjóðinni.
I annan stað tekur Pinochet
sæti í öldungadeildinni í samræmi
við stjórnarskrá sem hann lét sam-
þykkja á meðan hann var einráður
í Chile. Pinochet var sem forseti
herstjórnarinnar helsti höfundur
stjómarskrárinnar og hún kveður
á um rétt hans til að gerast öld-
ungadeildarþingmaður til æviloka.
Það er því Pinochet sjálfur sem
skipulagt hefur þessa breytingu
nú þegar hann þarf lögum sam-
kvæmt að draga sig í hlé sem yfir-
herstjóri Chile sökum aldurs.
Stjómarskrárumbætur
í hættu?
Þótt Pinochet sé að því er best er
vitað við allgóða heilsu vænta
margir þess í Chile að hann verði
ekki mjög virkur í þingstörfum sín-
um. Aðstoðarmenn Eduardo Frei,
forseta Chile, hafa hins vegar sum-
ir lýst yfir áhyggjum sínum af því
að hægri menn séu að treysta tök
sín á öldungadeildinni. Allt frá því
lýðræðið var endurreist fyrir tæp-
um átta ámm hafa hægri menn í
stjómarandstöðu í Chile haft meiri-
hluta í þessari deild þingsins. Þrátt
fyrir nokkuð einbeittar tilraunir
tókst stjórnarflokkunum ekki að
hnekkja þeim meirihluta í þing-
kosningunum sem fram fóm 11.
fyrra mánaðar.
Nú kann svo að fara að atkvæði
Pinochets skipti sköpum og að öfl-
unum lengst til hægri geti tekist að
koma í veg fyrir stjómar-
skrámmbætur sem samsteypu-
stjóm Frei forseta vill innleiða.
Þær fela m.a. í sér að sæti það sem
Pinochet hélt eftir sér til handa
verður aflagt sem og níu önnur sæti
í öldungadeildinni sem ekki er kos-
ið til. Fjögur þessara sæti em tekin
frá fyrir herinn, forsetinn skipar
tvo menn og hæstaréttardómarar
ákveða hverjir skuli skipaðir í hin
þijú sætin. Meirihluta þeirra dóm-
ara sem mynda hæstarétt skipaði
Pinochet hins vegar á sinni tíð. Það
em þessir þingmenn sem nú ráða
úrslitum í öldungadeildinni og
tryggja hægriöflunum meirihluta.
Því er það svo að her landsins er í
raun ráðandi afl í efri deild þingsins
þar sem alls sitja 48 menn.
Þó að telja megi að almennt ríki
nokkur fögnuður vegna þess að
Pinochet muni innan skamms tíma
hverfa úr starfi sem yfirmaður
hersins telja margir í Chile að þessi
breyting sé hvorki landi, þjóð né
lýðræðinu til framdráttar. „Það er
móðgun við lýðræðið að Pinochet
skuli flytjast í öldungadeildina og
það mun skaða ímynd Chile erlend-
is,“ sagði Jaime Gazmuri, þingmað-
ur Sósíalistaflokksins í öldunga-
deildinni, í samtali við Associated
Press-fréttastofuna. Aðrir hafa
spurt hvemig unnt sé að tala um
Chile sem lýðræðisríki í ljósi þessa.
Fyrst Pinochet geti ákveðið að taka
sæti á þingi hljóti að vakna efa-
semdir um gildi þess að gengið sé
til kosninga. Þetta sjónai-mið hefur
einkum verið áberandi hjá ungu
fólki en kannanir hafa sýnt að
andúð á hefðbundnum stjómmála-
öflum í landinu fer vaxandi í röðum
þess. Kom þetta enn fram í kosn-
ingunum í desember þegar um 19%
kjósenda skiluðu auðu.
Valdalaus?
Bent hefur verið á að Pinochet
muni á þingi mæta og jafnvel starfa
með bömum nokkurra helstu and-
stæðinga sinna. Þannig er Isabel
Allende, dóttir Salvador Allende
forseta, þingmaður í neðri deild
þingsins. Hún telur ekki alslæmt að
herforinginn taki sæti í öldunga-
deildinni því þar muni hann a.m.k.
þurfa að horfast í augu við stað-
reyndir sem hann hafi hingað til
forðast.
I þessari deild þingsins á einnig
sæti Juan Pablo Letelier en hann
er sonur Orlando Letelier, sem var
í hópi þekktustu andstæðinga Pin-
ochet og utanríkisráðherra í ríkis-
stjóm Allende. Orlando Letelier
var myrtur í sprengjutilræði í Was-
hington í Bandaríkjunum árið 1976
og skipulagði leyniþjónusta Pin-
ochets verknaðinn eins og rann-
sókn sem gerð var fyrir þrýsting
frá Bandaríkjunum leiddi í ljós.
„Hver sá sem telur að Pinochet hafi
glatað völdum sínum í Chile gerist
sekur um sjálfsblekkingu," segir
Juan Pablo Letelier. „Og hann mun
halda fast í þessi völd. Ég tel að
þjóðin fái ekki frið fyrir þessum
manni fyrr en hann er allur.“
Ollu meiri bjartsýni gætti í við-
tali, sem cileanska dagblaðið La
Epoca átti við Camilo Escalona,
formann Sósíalistaflokksins: „Mar-
tröð þjóðarinnar er að ljúka og ég
er sannfærður um að margt mun
breytast í Chile.“