Morgunblaðið - 04.01.1998, Síða 20

20- SUNNUDAGUR 4, JANÚAR 1998
MORGUNBLAÐIÐ
______________________LISTIR
Tímarit í góðu jafnvægi
í fjórða hefti Tímarits
Máls og menningar
1997 sem Friðrik
Rafnsson ritstýrir fínn-
ur Skafti Þ. Halldórs-
son kyrrð og ró en þó
ekki með öllu skoðana-
lausa menn.
ÓVÍÐA er meiri kyrrð og ró en í ís-
lenskum menningartímaritum
enda eru flest þeirra orðin ráðsett
vel. Að sönnu sakar hæfíleg festa
slík rit ekki enda þótt stundum
biðji menn um ofurlítinn útsynning
til brjóta upp lognmolluna. Tímarit
Máls og menningar fjórða hefti
1997 ber alla eðliskosti slíkrar
kyrrðar og auk þess gætir ritstjóri
þess að gott jafnvægi sé milli efnis-
þátta. Pað er hins vegar ljóst af
þessu riti að ekki skrifa þar með
öllu skoðanalausir menn.
Innlendum bókmenntum er gerð
skil, bæði í ritdómum og í ritgerð-
inni, Framhjá Þögnuðuholtum,
sem fjallar um náttúruverndarhug-
myndir í ljóðum Stefáns Harðar
Grímssonar. Eysteinn Þorvaldsson
ritar þá grein og færir fyrir því rök
að Stefán hafi af íslenskum skáld-
um „fyrstur og skilmerldlegast ort
um náttúruna frá vistfræðilegu
sjónarmiði“. Þótt þetta sé áhtamál
tilfærir Eysteinn í vandaðri ritgerð
mörg og góð dæmi um náttúruljóð
Stefáns Harðar og vistfræðiieg
sjónarmið.
Erlendar bókmenntir eru einnig
teknar til umfjöllunar. Einhvem
veginn kemur það ekki á óvart að í
ritinu er ritgerð um nýjustu bók
Milans Kundera, Óljós mörk.
Nefnist hún Augnaráð elskend-
anna og er eftir Francois Ricard en
í þýðingu ritstjórans, Fiiðriks
Rafnssonar. Ritgerðin er að
nokkru leyti samanburður tveggja
bóka, Óljósra marka og Með hægð.
Telur Ricard þessar tvær bækur
vera nýjan áfanga í rithöfundar-
ferli Kundera. Þótt ýmislegt greini
þær að, séu þær báðar stuttar
skáldsögur og snúast um fremur
fáar persónur og atburði. Ricard
bendir á að skil milli draums og
veruleika verði óljós í Óljósum
mörkum. A þann hátt skeri hún sig
úr fyrri bókum. Hins vegar megi
lesa hana líkt og fleiri bækur
Kundera sem hugleiðingu um ást-
ina.
Silvana Patemostro á grein í
tímaritinu sem nefnist
Þrír dagar með Gabo
og er í þýðingu Tómas-
ar Einarssonar. Grein-
in fjallar um vinnu-
brögð Gabríels García
Márques en greinar-
kveikjan er námskeið
sem skáldið kól-
umbíska hélt síðastliðið
ár og höfundur tók þátt
í. Er athyglinni einnig
beint að nýjasta verki
skáldsins, Frásögn af
mannráni, aðdraganda
þess og innihaldi.
Þrír höfundar fjalla
um eigin verk í tímarit-
inu. I hugleiðingu, sem
Atli Heimir Sveinsson tónskáld
nefnir Listamannslíf, veltir hann
fyrir sér stöðu tónlistar á 20. öld-
inni, einkum seinni hluta hennar.
Hann heldur fram ágæti
módemískrar tónlistar sem hann
telur ekki fyrst og fremst tímabils-
bundna stefnu heldur snúist hún
um gæði: „Það voru einfaldlega
bestu listamennimir sem á fyrri
hluta aldarinnar gerðu hljómlist
sem kölluð var módern.; Schön-
berg, Berg, og Webern.“ Hvað ís-
lenska tónlist áhrærir segist hann
sjá miklar framfarir, sérstaklega
hvað varðar tónlistarflutning. Aft-
ur á móti flnnast hér á landi engir
góðir tónlistargagnrýnendur. Þeir
eru að sögn Atla Heimis „illa rit-
færir, illa menntaðir og öfundsjúk-
ir“.
Böðvar Guðmundsson ritar
grein um heimildir og heimilda-
notkun við samningu bókanna Hý-
býli vindanna og Lífsins tré. Nefnir
hann grein sína Að ljúga frá víða.
Eins og titillinn bendir til kveðst
Böðvar ekki iðka neina eiginlega
sagnfræði í bókum sínum heldur
séu þær „skammhlaup milli bók-
mennta og sagnfræði" en fjalli þó
vonandi „um atburði sem hafa átt
sér stað“. Grein Böðvars er
skemmtileg aflestrar og stíllinn
ólíkindalegur á köflum.
Þá birtir Helgi Hálfdanarson
nokkrar athugasemdir varðandi
hinar listrænu Shakespeare-þýð-
ingar sínar sem í fræðilegum út-
gáfum hefðu birst sem athugunar-
greinar. Er þetta á margan hátt
fróðleg lesning og varpar að
nokkru leyti ljósi á margháttaðan
vanda þýðandans, bæði hvað varð-
ar túlkun enska textans og þýðingu
hans yfir á íslenskt mál.
Tvær ádrepur eru í ritinu, svör
við ritdómum. Matthías Viðar Sæ-
mundsson svarar Einari Má Jóns-
syni vegna ritdóms í fyrra hefti
Tímarits Máls og
menningar um Bók-
menntir III. Telur
Matthías að Einar hafi
ásakað sig að ósekju
um að skrifa um bók-
menntir upplýsingar-
innar út frá kenningum
Michaels Foucault.
Reynir hann að hrekja
þær aðfínnslur með
ýmsum dæmum. Grein
hans er fróðleg en ekki
er alveg laust við að
Matthías ýfi hana-
kambinn. Hann sendir
Einari kaldar kveðjur
og segir m. a. það „með
ólíkindum og í raun
stórfurðulegt að maður sem hefur
svipað kjaftavit á bókmenntasögu
og Grímur meðhjálpari á Biblíunni
skuli veljast til að fjalla um Bók-
menntasögu III í tímariti sem helg-
að er bókmenntum“.
Öllu kurteisara er svar Ólafs
Halldórssonar við grein Böðvars
Guðmundssonar úr fyrra tímai-its-
hefti. Deiluefnið er málhreinsun
eða málvemd. Ólafur hefur varað
við ýmsum dönskuslettum sem
Böðvari þykir sýnilega óþarfí enda
hafi hann alist upp við þær sem
daglegt mál. Ólafur tekur þau rök
engan veginn gild. Hann er hins
vegar svartsýnn á að tungan varð-
veitist og kennir um sjálfu auð-
valdsskipulaginu og „í því þjóð-
skipulagi er ekki einkum áhugi á
að almenningur tali og skrifi gott
mál, heldur hvort allur almenning-
ur sé góður markaður". Vissulega
eru ýmiss konar málspjöll áhyggju-
efni en hræddur er ég um að
dönskuslettur eða önnur dönsk
áhrif eigi tiltölulega lítinn þátt í
þeim vanda nútímans. Mér er
spum hvort ekki sé hér á ferðinni
einhver tímaskekkja? Sum dönsk
orð sem vom sjálfsögð í æsku
minni heyrast ekki lengur. Frænk-
ur mínar sumar sem komnar vom
á miðjan aldur og lifðu stundum í
konunglegum draumaheimi Fa-
milie Joumal hvöttu mig t.a.m.
gjaman til að leika mér ekki á
fortóinu heldur í portinu. Þessi orð
og mörg önnur em fomleifar en
ekki lifandi mál og mér er nær að
halda að ekki sé síðri ástæða til að
semja lagagreinar til að vemda
þau en danskar fúaspýtur sem
stundum em kallaðar svo.
Hér er því af ýmsu að taka og
gleðilegt að sjá að enn er lífsmark
með þessu riti þótt ekki séu þar
neinar tímamótagreinar. Það vekur
hins vegar athygli mína hversu rýr
hlutur kvenna er í ritinu.
Stefán Hörður
Grímsson
Útlitið skiptir máli
Tenórsöngvarinn José Cura hefur vakið
mikla athygli á liðnu ári og þakkar það
ekki síst útliti sínu og leik.
ARGENTÍNSKI ten-
órinn José Cura er
ófeiminn við að viður-
kenna að útlitið hafi
ekki spillt fyrir hon-
um. Það er þó Ijóst að
hann hefur ýmislegt
fleira til bmnns að
bera en snoturt útlit,
en fyrir skemmstu
kom fyrsti geisladisk-
urinn með söng hans
út hjá Erato-útgáf-
unni. Syngur hann
Puccini-aríur undir
stjórn Placidos Dom-
ingos en ætlunin er að
gefa út geisladisk með
lögum eftir hann og aðra Argent-
ínumenn, auk þess sem gefínn
verður út flutningur Curas og
fleiri á Cavaleria Rusticana, undir
stjórn Ricardos Muti. Politiken
átti spjall við söngvarann í París
þar sem hann er búsettur.
Cura er fæddur í Argentínu ár-
ið 1962 og fékkst við gítarleik og
Iagasmíðar á unglingsárunum. Er
hann var 25 ára ákvað hann hins
vegar að snúa sér að söngnum og
hélt til Ítalíu. Frumraunina
þreytti hann árið 1991 í Genúa á
útitónleikum en fyrsta aðalhlut-
verkið í ópem söng hann tveimur
ámm síðar, í verki Jans Bibalos,
Fröken Júlfu.
Árið 1994 vann Cura hina al-
þjóðlegu Operaliu-keppni og frá
því hefur leiðin legið upp á við.
Hann hefur m.a. sungið í San
Francisco, Los Angeles, Buenos
Aires, Róm, Covent Garden í
Lundúnum og Bastilluóperunni f
París.
Hálfnakinn á sviði
í stuttu máli sagt, José Cura, er
ein helsta vonarstjarna ópem-
heimsins. Hefur Domingo ábyrgst
„endingu" Curas á óperasviðinu
enda hafa margir Iíkt röddum
Domingos og Curas saman, segja
þær búa yfir breidd og þunga bar-
ítonsins. Cura hefur náð Iangt á
skömmum tíma og þakkar það
geysilegri vinnu, og góðu útliti.
„Ég er svo heppinn að hafa fæðst
í þessum umbúðum og ég vinn
hörðum höndum að því að halda
þeim við. En að lokum eidumst
við og þá er um að gera að vera
reiðubúinn. Fegurðin verður að
breytast í athyglisvert útlit og
tæknilegt ágæti í framúrskarandi
túlkun. Svona sé ég Iíf mitt fyrir
mér,“ segir tenórinn
ungi.
Það vakti mikla at-
hygli í óperaheiminum
þegarCura söng hlut-
verk Óþellós í sam-
nefndri ópera Verdis í
Tórínó sl. sumar, en
það er eitt erfiðasta
hlutverk ftölsku óper-
unnar. Gerðu útgef-
endur og sljórnendur
óperahússins sitt til að
vekja athygli á því en
Cura fannst helst til
langt gengið, enda
hafði hann aðeins æft
hlutverkið fjórum sinn-
um. Þá bætti ekki úr skák að
ítalskir fjölmiðlar drógu dár að
Cura þegar í Ijós kom að hann yrði
hálfnakinn í fyrsta þætti óperann-
ar. Sögðu blöðin að meira þyrfti til
en nekt til að syngja ópera. „Það
sem þeir [blaðamennimir]
gleymdu er að óperahefðin hefur
breyst. Ópera í gamla skilningi
þess orðs, er hlægileg, tilgangs-
laus. Þegar Óþelló gengur á svið
er liann ný-risinn úr rekkju, þar
sem hann liefur notið ásta með
Desdemónu. Hann er vakinn um
miðja nótt og hver hefur tíma til
að ldæða sig upp við slíkar aðstæð-
ur?. . . Við settum atriðið á svið á
raunsæjan hátt,“ segir Cura.
Hann neitar því hins vegar ekki
að gott útlit söngvara spilli ekki
fyrir. „Ég er viss um að til era
tenórar úti f hinum stóra heimi
sem syngja betur en ég og Ro-
berto Alagna en það er langur
vegur frá því að vera framúrskar-
andi söngvari og að því að vera
stjarna." Segist Cura enda Ieggja
mikla áherslu á að rækta Ifk-
amann ekki sfður en röddina.
Leikurinn skiptir einnig miklu
máli rétt eins og söngurinn. „Mér
finnst ekkert tiltökumál að missa
af einum og einum tóni ef það
verður til þess að mér tekst betur
en ella að koma ákveðinni tilfinn-
ingu á framfæri. Margt ungt fólk
hefur séð sýningar sem ég hef
komið fram í og margir hafa
hrósað mér fyrir leikræna tján-
ingu. Fæstir nefna sönginn og það
tel ég mér til hróss. Fyrir
nokkram áram höfðu gagn-
rýnendur rétt fyrir sér sem sögðu
óperana deyjandi listgrein en nú
era að verða á henni miklar
breytingar," segir José Cura, sem
sló svo rækilega í gegn í fyrra.
José Cura
I fagurljóma hinnar
skapandi andagiftar
TÓNLEIKAR
Listasaln fslands
KAMMERTÓNLEIKAR
Flutt voru verk eftir Brahms og
Schubert. Flytjendur voru félagar í
Camerarctica ásamt Bryndfsi Höllu
Gylfadóttur. Þridjudagurinn 30 des-
ember, 1997.
SÍÐUSTU tónleikar ársins voru
haldnir sl. þriðjudag í Listasafni ís-
lands og voru það tónleikar sem átti
að halda 2. nóvember. Þar með lauk
kammer- og ljóðatónlistarhátíð á
vegum Camerarctica, þar sem ein-
göngu voru flutt verk eftir Schubert
og Brahms. Fyrsta verk tónleik-
anna var klarinettu-kvintettinn í h.
moll, op. 115, eftir Johannes Bra-
hms, einhverju fegursta kammer-
verki snillingsins, þar sem getur að
heyra dapurleika þess sem á eftir
styttri leið en lokið er, verk sem er
litað fegurð haustsins og túlkuð er á
einstaklega fagran máta í tónferli
klarinettsins, er Ármann Helgason
mótaði mjög fallega í leik sínum.
Strengajaraddimar, sem leiknar
voru af Hildigunni Halldórsdóttur,
Sigurlaugu Eðvaldsdóttur, Guð-
mundi Kristmundssyni og Sigurði
Halldórssyni, voru í heild mjög fal-
lega mótaðar og auðheyrt að vel
hafði verið æft. Camerarctica er að
ná sérlega góðu samspili, bæði er
varðar styrkleikaskipan, blæbrigði
og skýra mótun tónhendinga. Það
er mikill vandi fyrir strengi að ná
nákvæmri inntónun á móti hljóðfæri
eins klarinetti, því tónstilling klar-
inettsins er tempruð en strengimir
eru ótempraðir, sem kemur sér-
staklega fram, þegar um miklar
tónbreytingar er að ræða. Þetta
vandamál var á köflum merkjan-
legt, einkum þar sem leikið var
sterkt og á hásviði klarinettsins. Að
öðm leyti var verkið vel flutt, sér-
staklega hægi þátturinn og einnig
margt í fímm tilbrigðum lokaþáttar-
ins, er hófst á sellóeinleik. í fjórða
tilbrigðinu er mikið um „enharm-
onísk“ hljómskipti en í því fimmta
er skipt um hryn og endar verkið á
þunglyndislegri samtvinnun til-
brigðastefsins og aðalstefi fyrsta
þáttar og var þessi sérkennilegi
þáttur afar vel fluttur.
Seinna verk tónleikanna var
sellókvintettinn í C-dúr eftir Franz
Schubert. Það sama á við þetta verk
og klarinettukvintettinn eftir
Brahms, að sellókvintettin er haust-
litaður en þó nær vetri en verk
Brahms, því Schubert var þá fár-
sjúkur og talið að hann hafí samið
verkið í september 1828 en hann
lést 19. nóvember, tveimur máðuð-
um seinna. Þetta meistaraverk var
ekki gefið út fyrr en 25 ámm eftir
dauða tónskáldsins. Þegar hugsað
er til snillinga liðins tíma, er náðu
að gefa tónlist sinni tilfinningalega
dýpt, er tekur til hjartans, vaknar
sú spuming, hvort eitthvað hafí
gleymst í umstangi því og nýtísku
umbúðarglamri, sem einkennir
skapandi og túlkandi list nútímans
og það sé þess vegna, sem nútíminn
skynjar fegurð og tilfinningalegan
sannleik í þessari gömlu list, sem
samkvæmt framvindukenningum
listamanna, ætti ekki að eiga erindi
til núdagsins nema í „up to date“
poppútgáfum.
Til liðs við strengjakvartett
Camerarctica kom Bryndís Halla
Gylfadóttir, og léku þeir félagar
margt mjög vel og var á köflum
gott jafnvægi á milli hljóðfæranna.
Víða brá fyrir fallegum dúett-sam-
leik, sem Schubert leikur sér með
af mikilli snilld í þessu einstæða
verki. Fyrsti kaflinn var sérlega vel
fluttur og ekki síst hinn frægi hægi
þáttur, þar sem annað selló tekur
upp stingandi sársaukafullan
„pizzicatóleik" lágfiðlunnar.
Skersóið er hljómsveitarlegast af
þáttum verksins, byggt á veiði-
mannastefi og alþýðlegum söng en
tríóið er sérkennileg andstæða og
lýkur þættinum á hægum sorgar-
þætti, sem er óvenjulegt fyrir
skersóþátt. Eftir allan þennan dap-
urleika, sem var mjög vel mótaður,
er lokaþátturinn eins konar gleði-
söngur eða lífssátt, einstaklega fag-
ur kyrrðardans, er var í heild vel
leikinn. I þessu meistaraverki er
svo margt, sem telja má upp, t. d.
hvemig Schubert notar hljóðfærin
og hvernig tónhendingar verksins
eru vafðar saman af mikilli kunn-
áttu, svo að vart verður því trúað,
að prófessor Simon Sechter, hefði
getað kennt þessum snillingi nokk-
uð en til hans hafði Schubert leitað
og hugðist fara í tíma til hans 4.
nóvember, hálfum mánuðu áður en
hann dó. Með þessu einstæða lista-
verki Iauk Brahms-Schubert tón-
listarhátíð Camerarctica, sem hefur
með þessum tónleikum skipað sér í
flokk okkar bestu kammerhópa og
nú reynir á þolið, að klífa síðasta
spölinn upp til Parnassum, þar sem
listagyðjurnar drottna í fagurljóma
hinnar skapandi og eilífu andagift-
ar.
Jón Ásgeirsson