Morgunblaðið - 18.12.1998, Blaðsíða 38

38 FÖSTUDAGUR 18. DESEMBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Heit jól
KVIKMYMHR
S a in 1) f ó i n
I’LL BE HOME FOR
CHRISTMAS
★★
Leikstj.: Arlene Stanford. Hand-
rit: H. Goldberg og Tom Nur-
sall. Aðalhlutverk: Jonathan Ta-
ylor Thomas, Jessica Biel, Adam
La Vorgna og Sean O’Brian.
Disney 1998.
JAKE er menntaskólagaur
og grallari með meiru og lag-
lega skotinn í henni Allie. Þau
ákveða að hverfa frá heitri Kali-
forníu til heimaslóða yfír jólahá-
tíðina. En óvinir Jakes sitja fyr-
ir honum, Allie neyðist til að
þiggja far með erkifjandmann-
inum og heimferðin verður
mjög viðburðarík.
Aðalleikarinn, Jonathan Ta-
ylor Thomas, virðist á góðri leið
með að verða táningastjarna.
Hann stendur líka sæmilega
undir því; hann er fésfríður,
ágætur leikari og tekst vel að
kitla hláturtaugar unglings-
stúlknanna. Hann er vafalaust
besti leikarinn í þessari mynd og
leikstjómin er frekar klisjuleg.
Myndin er ágætis skemmtun;
röð furðulegra uppákoma með
undarlegum persónum, og oft
nokkuð íyndin. Hún er þó
hvorki frumleg né bitastæð sem
verk enda vart ætlunin. Eitt
væmið atriði kemur eins og
skrattinn úr sauðarleggnum og
þai- er verið að klína hinum
sanna jólaanda inn í mynd sem
fjallar ekki um hann. Einnig
hefði endirinn mátt vera bita-
stæðai-i eftir allar þær mann-
raunir sem drengurinn lendir í.
Hildur Loftsdóttir
BÆKUR
Sagnfræði
MANNLÍF VIÐ SUND
Býlið, byggðin og borgin. Eftir Þor-
grím Gestsson. Utg.: Islenska bókaút-
gáfan ehf., 1998, 399 bls.
SUMAR bækur, sem koma á
borð þessa lesanda í bókaflóði
haustmánaða, eru þess eðlis að
honum nægir að hraðlesa þær og
leggja síðan til hliðar. Aðrar eru
þeirrar gerðar, að manni þykir
slæmt að þurfa að hespa þær af í
snarheitum. Akjósanlegra hefði
verið að geyma sér þær til jólanna
og geta lesið þær þá í ró og næði,
notið þeirra lengur og sett sitthvað
á minnið. Sú bók, sem ég hef nú í
höndum, er ein þeirra. Texti henn-
ar er gríðarmikill, vandlega unninn,
vel skrifaður, efnismikill og efnið
áhugavert. Hér er verið að fjalla
um það, sem liggur svo að segja við
bæjardyr Reykjavíkurbúans og
maður hefur naumast tekið eftir.
Hvar var nú til að mynda Fúlilæk-
ur, Fúlatjörn og Lækjarbakki, Kr-
inglumýri, Laugamýri, Bjarmaland
og fleiri staðir? Þannig mætti halda
lengi áfram.
Þorgrímur Gestsson hefur hér
skrifað hina mestu ágætisbók og
leggur hér á borð fyrir lesandann
afrakstur tíu ára vinnu: Hann hefur
bersýnilega haft góðar forsendur til
að rita vandaða bók. Afi hans og
amma bjuggu um langt skeið á
Laugarnesjörð. Faðir hans og föð-
urbræður ólust þar upp og hafa
getað frætt um margt. En til við-
bótar þarf þó góðan skerf af grúsk-
hneigð, áhuga á efninu, eljusemi og
ritleikni. Bókin er vitnisburður um
þessa eiginleika.
í fyrsta kafla er rak-
in eignarhalds- og
búnaðarsaga Laugar-
ness uns biskupssetur
rís þar árið 1825. Fátt
er að vísu að frétta
fyrstu aldirnar, ef frá
er skilin fremur óljós
frásögn um búskap
Hallgerðar langbrók-
ar. En frá því á fjórt-
ándu öld er nokkuð
vitað um eigendur
Laugarness. Jörðin
var lengstum í eigu
svonefndrar Möðru-
vallaættar eða fólks í
tengslum við hana. Er
þetta skilmerkilega
sýnt með ættartré á 14. bls. Hann-
es biskup Finnsson var af þeirri
ætt og eignaðist Laugarnes. Eftir
lát hans giftist Valgerður ekkja
hans Steingrími Jónssyni biskup
og gerði hann Laugarnes að bisk-
upssetri og lét reisa þar stofu
mikla, eins og það var kallað. Saga
og endalok kirkjunnar í Laugar-
nesi er rakin. Hún var lögð niður
1794 og sameinuð Reykjavíkur-
kirkju, enda var hún þá orðin
næsta hrörleg vegna langvarandi
viðhaldsleysis.
Næsti kafli ber heitið Biskups-
stofan á Laugarnestanga. Þar seg-
ir frá byggingu þessa mikla múr-
steinshúss, sem þó var aldrei gott
til vistar. Frá biskupsárum Stein-
gríms biskups er margt sagt og
saga hússins nokkuð rakin uns það
var brotið niður árið 1882. Tveim-
ur árum síðar keypti Reykjavík
Laugarnes og hefur það verið hluti
Reykjavíkur síðan. I þessum langa
kafla er raunar sagt frá mörgu
fleiru, svo sem búskap á Laugar-
nesjörð, bæjarmálefnum, laxveið-
um, kaupum og sölum
L augarneseignar,
notkun Laugarnes-
stofu fyrir bólusóttar-
sjúkrahús, þvotta-
laugunum gömlu, kot-
unum í Laugarnes-
landi o.fl. Fjölmargir
menn og konur koma
hér við sögu, enda
verður frásögnin
breiðari eftir því sem
á líður og heimildum
fjölgar.
I þriðja kafla segir
af þvottalaugunum
gömlu og upphafi
sundkennslu. Er það
einkar áhugaverður
og ítarlegur kafli.
Þá fer að nálgast aldamótin. Árið
1898 gerðist merkisatburður í sögu
Laugarness. Þá rís þar stórhýsi
mikið, Holdsveikraspítalinn, fyrir
hátt á sjötta tug sjúklinga. Það var
stórhöfðingleg gjöf dönsku Oddfell-
owreglunnar. I fjórða kaflanum
segir af byggingu spítalans, sem
gekk undrafljótt, vígslu hans,
starfsfólki og sjúklingum, einkum
einum þeirra, hinum merka manni
Sigurði Kristófer Péturssyni. Þá er
vikið að aukinni atvinnustarfsemi í
Laugarnesi, fiskverkun, sem er
vandlega lýst, umsvifum norð-
mannsins Emils Rokstads á
Bjarmalandi, hænsnarækt og smá-
býlabúskap. En þegar hér er komið
sögu fara að yerða hæg heimatök
hjá höfundi. Árið 1915 fá afí hans
og amma ábúð á Laugarnesjörð og
búa þau þar lengi með börnum sín-
um. Jafnframt búskap sjá þau,
einkum synir þeirra, um vörslu
beitarlandsins og annast hesta-
gæslu borgarbúa og ferðamanna og
flytja Reykvíkingum mjólk. Hér
verður frá fjölmörgu að segja í
skemmtilegri og fjörmikilli frásögn
fimmta kaflans.
Sjötti kafli nefnist Iðnbylting í
Laugarnesi. Kannski er þar fullfast
að orði kveðið, en umsvif vora nokk-
ur. Sápuverksmiðja (ft’emm-
skammlíf) tók til staiTa, togaraút-
gerð, ræktunarframkvæmdir voru
miklar, stóraukin byggð og meira að
segja kom verslun. Og að þvi kemur
svo, að í Laugarnesi fer að vaxa upp
þorp. Lesandinn fræðist um fyrstu
húsin og íbúa þeirra og hvað þeir
höfðu fyrir stafni, skólagöngu bai’n-
anna, aukna sundmennt, jarðboran-
ir og fyrstu ferðir almenningsvagna,
svo að eitthvað sé nefnt.
Þetta stuttaralega yfirlit segir að
sjálfsögðu ekki mikið. Eins og áðm’
segir, er þetta mikill texti, mun rneiri
en blaðsíðufjöldi segii’ til um, þar
sem letur er smátt og leturflötur
breiðm-. Víða er því komið við, frá
mörgu sagt og geysimikiU fjöldi fólks
kemur við sögu. Höfundi er lagið að
segja skemmtUega frá, svo að lestm-
inn verður einkar þægUegm’.
MikUl fjöldi mynda er í bókinni og
margar þeirra sögulega merkar og
fáséðar. Yfirleitt hafa þær prentast
vel. Að vísu þykja mér hinar örlitlu
handritamyndh’ óþarfar, þar sem
þær eru ólesanlegar vegna smæðar.
Aðeins örfáar villur rakst ég á, en
viðurkenna verður, að hratt var les-
ið. Mér virðist frágangur bókarinnar
vera með ágætum.
I bókarlok eru miklar skrár eins
og vera ber: Mannanafnaskrá, Ski'á
yfir staði, örnefni, fyrirtæki, félög,
stofnanir o.fl., Myndaskrá og Til-
vitnanaski’á, sundurgreind eftir
köflum, sem jafnframt er heimilda-
skrá. Líklega hefði verið betra að
hafa Heimildaskrána sér, þar sem
seinlegt er annars að leita uppi
heimildirnar, enda þótt mér sýnist
þær vera nægjanlega vel skráðar.
Það er mikill fengur að þessari
bók og ég hygg að hún verði mörg-
um kærkominn lestur.
Sigurjón Björnsson
Við Sundin blá
Þorgrímur
Gestsson
Vísindi í Öræfasveit
BÆKUR
Heiðursrit
KVÍSKERJABÓK
Rit til heiðurs systkinunum á
Kvískeijum. Útg.: Sýslusafn Austur-
Skaftafellssýslu, Höfn í Hornafirði,
1998, 303 bls.
AUSTUR í Öræfasveit er bærinn
Kvísker. Ekki hefur hann beinlínis
verið í þjóðbraut talinn, þar til fyrir
skömmu. Tólf kílómetrar eru til
næsta bæjar á annan veg og sextán
á hinn. Skaðræðisfljót á báðar hend-
ur og mesti jökull Evrópu í norðri.
En á þessum bæ hefur samt gerst
merkileg saga. Enginn bær á ís-
I
Við bióðum
alla velkomna.
_____ Rauðarárstíg 14,
art cállery sími 551 0400.
Tryggvi Ólafsson • • • •
Tryggvi Ólafsson, listmúlnri,
verður í Gallerí Fold, Rauðarórstíg 14,
í kvöld, milli kl. 20.00 og 22.00
og áritar grafíkmyndir sínar.
landi hefur verið meira í þjóðbraut
náttúruvísinda en Kvísker. Þar hafa
alist upp níu systkini og flest dvalist
þar langan aldur, sjö bræður og
tvær systur. Skólamenntun þeirra
hefur að mestu verið heimafengin,
en sá heimaskóli hefur verið öðram
drýgri. Eitt þeirra varð tungumála-
garpur mikill, annað hagleiks- og
hugvitsmaður. Þar eru og jökla-
fræðingar, fugla- og skordýrafræð-
ingar, svo og grasafræðingar og
fróðleiksmenn á sögu og þjóðhætti.
Svo langt hefur Kvískerjafólk náð í
fræðum sínum, að erlendh- spreng-
lærðir vísindamenn sem og íslenskir
telja sér til happs að kynnast því og
ausa úr fræðabrunni þess.
Nú eru fjögur þessara systkina á
lífí. Þrír bræður, Hálfdan, Sigurður
og Helgi og systirin Guðrún.
Á síðasta ári varð Hálfdan sjötug-
ur og Sigurður áttræður. Af því til-
efni og þó líklega fremur vegna
verðleika og framlags Kvískerja-
systkina var efnt til þessa heiðurs-
rits. Að því stendur hópur fólks, sem
tengist Sýslusafni Áustur-Skafta-
fellssýslu og gefur Sýslusafnið bók-
ina út. Ritstjóri hennar er Gísli
Sverrir Ái’nason, en ritnefnd skipa
ásamt honum Björn Gísli Arnarson,
Eiríkur Páll Jörundsson, Guðný
Svavarsdóttir og Zophonías Torfa-
son.
Að loknu ávarpi forseta íslands er
geysilöng heillaóskaskrá, hátt í eitt
þúsund nöfn einstaklinga og stofn-
ana. Sýnir það vel hversu margir
bera hlýjan hug til Kvískerjasystk-
ina og þekkja til þeirra.
Þeir hinir mörgu, sem bók þessa
fá í hendur, verða ekki heldur svikn-
ir af innihaldi hennar og útgerð allri.
Hún er einstaklega fjölbreytileg og
aðlaðandi á alla lund. í henni er að
finna 26 ritgerðir eftir 27 höfunda.
Þar er fyrst ritgerð um Kvísker og
Kvískerjaheimilið, eins konar kynn-
ing. Síðan rekur hver ritgerðin aðra.
Þrjú rifja upp endurminningar sínar
frá sumarvist á Kvískerjum, eru það
hugljúfar minningar um lærdóms-
ríkt uppeldi hjá góðu fólki. Einn
Kvískerjabræðra, Sigurður, ritar
um ábúendur og sögu Kvískerja,
efnismikla og vandaða grein. Annar
bróðir, Hálfdan, segir frá vísinda-
leiðangri til Meistaravíkur í Græn-
landi og sá þriðji, Helgi, hugvits-
maðurinn, gerir grein fyrir vatns-
myllunni á Kvískerjum.
Þá er mikill fjöldi vísindalegra rit-
gerða, yfirlits- og fræðslugreina,
sem of langt yrði upp að telja. Þess
má þó geta að allar eru þær vel læsi-
legar almenningi og sumar býsna
skemmtilegar. I mörgum þessara
ritgerða er gerð grein fyrir niður-
stöðum rannsókna í jöklafræði,
grasafræði og jarðfræði, upp-
græðslu lands, gróðui-vernd, land-
friðun, fuglaskoðunarferðum o.fl. Þá
eru ritgerðir um þjóðhætti. En á öll-
um þessum sviðum hafa hinir fjöl-
hæfu Kvískerjabræður komið við
sögu með einum eða öðrum hætti,
stundum meira en lítið.
Ein ritgerðin nefnist Rannsóknar-
stöð á Kvískerjum. Þar segir frá því,
að í undirbúningi er að koma upp
rannsóknar- og dvalaraðstöðu fyrir
náttúruvisindamenn á Kvískerjum.
Skilst mér að sá undirbúningur sé
vel á veg kominn og skammt sé til
framkvæmda. Vissulega er það vel
til fallið sem virðingarvottur þeirrar
merku starfsemi, sem þar hefur far-
ið fram, auk þess sem staðsetningin
er hin ákjósanlegasta.
í bókarlok er ritaskrá fimm
Kvískerjabræðra. Sést þar að sumir
þeirra hafa verið mikilvirkir á rit-
vellinum.
Þessi bók er einstaklega vel útgef-
in. Sérstök ástæða er til að vekja aL
hygli á miklum fjölda stórgóðra ljós-
mynda og korta. Rit þetta er öllum til
sóma, sem að því standa og má lengi
una sér við að lesa það og skoða.
Sigurjón Björnsson
Sönn matarást
BÆKUR
Mal arliók
eftir Nönnu Rögnvald-
ardóttur. 700 bls.
Iðunn 1998.
ÞAÐ þarf ekki að
fletta ritinu „Matarást"
iengi til að sjá hvílíku
stórvirki Nanna Rögn-
valdardóttir hefur skilað
af sér og sannfærast um
að heiti bókarinnar
komi beint frá hjarta
höfundar.
Á þeim sjö hundruð
síðum sem bókin spann-
ar er að finna gífurlegt
magn fróðleiks og upp-
lýsinga um flest það sem viðkemur
mat og matargerð auk um sextán
hundruð uppskrifta. Þrátt fyrh’ að
Matarást sé öðru fremur umfangs-
mikið alfí’æðirit uni mat, með köflum
um allt frá einstökum hnetutegundum
upp í kafla um „franska matargerð",
er hún því ekki síður uppskriftabók.
Það má því segja að það ætlunarverk
höfundar, sem lýst er í formála henn-
ar hafi tekist, að gera bók ætlaða þeim
„sem njóta þess að elda mat og reyna
eitthvað nýtt og ekki síður þeim sem
hafa gaman af að lesa og fræðast um
mat og matargerð”.
Styrkur bókarinnar liggur ekki
síst í fjölbreytni hennar. Auðvitað
sækir hún mikið til sígildra rita á
borð við Larousse Gastronomique,
sem er gi-undvallamt á þessu sviði,
en jafnframt því að leggja áherslu á
sígilda alþjóðlega matargerð tekst
Nönnu listavel að setja allt í sam-
hengi sem hentar íslendingum og
flétta inn þau hráefni, uppskriftir og
hefðir sem tengjast íslenskum matar-
venjum og matarmenningu. Þannig
má á sömu opnu finna kafla um
mexíkóska enchilada-rétti, svissnesk-
an Emmenthaler-ost, þýsk Eiswein,
frönsku skurðaðferðina émincé og ís-
lenska hrútspunga.
I raun var sama hvað ég reyndi að
láta mér detta í hug. Aldrei var komið
að tómum kofunum í
Matarást og nær undan-
tekningarlaust um hnit-
miðaðan, vandaðan og
upplýsandi texta að
ræða. Vissulega er stór
hluti bókarinnar lagður
undir undirstöður
franskrar og ítalskrar
matargerðar, enda ann-
að varla hægt. Öðrum
svæðum er hins vegar
ekki síður gert hátt und-
ir höfði og til að mynda
allar upplýsingar um
asíska matargerð, sem
þarna er að finna í miklu
magni, til fyrirmyndar.
Helst sakna ég þess
að bókin skuli ekki vera
myndskreytt í ríkari mæli. Blaðsíður
17-64 eru lagðar undir litmyndh’ af
fjölmörgum tegundum grænmetis,
ávaxta, ki-yddjurta, sveppa og krydd-
tegunda. Að öðru leyti eru engar
myndir í bókinni, hvorki myndir af
kjöt- og fisktegundum né heldur ein-
hverjum þeirra rétta og aðferða sem
fjallað er um í bókinni. Eflaust hefur
ekki þótt framkvæmanlegt kostnað-
arins vegna að leggja í umfangsmeiri
myndskreytingu, sem er synd sökum
þess hve vandaður textinn er. Það
sem helst truflaði mig við bókina var
hins vegar kápuskreyting hennai’,
einmanaleg jarðar- og hindber á hvít-
um grunni. Kápa sem ætti kannski
frekar heima á bók um sultugerð og
nær að mínu mati ekki sjálfu inntaki
bókarinnar - matarástinni.
Hvað sem því líður er þetta tíma-
mótaverk fyrir íslenskt mataráhuga-
fólk. Maður getur ekki annað gert en
tekið ofan fyrir Nönnu Rögnvaldar-
dóttur og þakkað henni fyrir þá
ómældu vinnu og alúð sem hún hefur
lagt í þessa miklu bók, sem eflaust á
eftir að verða mikið notuð ó þeim
heimilum er fjárfesta í henni. Bók
sem á það skilið að vera ekki geymd
uppi í hillu heldur í eldhúsinu, þar
sem hennar er þörf.
Steingrímur Sigurgeirsson
Nanna
Rögnvaldardóttir