Morgunblaðið - 18.12.1998, Blaðsíða 28

28 FÖSTUDAGUR 18. DESEMBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
ÁRÁSIN Á ÍRAK
Ákvað að gera árásir og
leita síðan eftir stuðningi
Setið fyrir svörum
Bandaríkjamenn leituðu
ekki ráða hjá banda-
mönnum sínum varð-
andi árásirnar á Irak,
heldur skýrðu þeim ein-
faldlega frá ákvörðun
Bills Clintons þess efnis
að af þeim yrði.
AÐDRAGANDINN
BILL Clinton Bandaríkjaforseti
ákvað að hefja árásirnar á Irak án
þess að ráðfæra sig áður við evr-
ópska og arabíska bandamenn lands-
ins. Madeleine Albright, utanríkis-
ráðheira Bandaríkjanna, ræddi að
vísu við um 16 utanríkisráðherra
aðildarríkja öryggisráðs Sameinuðu
þjóðanna og bandamanna í Evrópu
og Mið-Austui'löndum áður en árás-
irnar hófust, en markmiðið var að
skýra þeim frá ákvörðun Clintons,
ekki að leita ráða.
Bandarískir embættismenn segja
að Madeleine Albright hafí ekki rætt
árásimar á Irak við Igor Ivanov, ut-
anríkisráðherra Rússlands, fyrr en
eftir að þær hófust í fyrrakvöld.
Viðbrögð Ivanovs við ákvörðun Clint-
ons Bandaríkjaforseta voru harka-
legri en annarra utanríkisráðherra,
sem Albright ræddi við, en hún
hafnaði staðhæfingum rússneska
ráðherrans um að Richard Butler,
formaður vopnaeftirlitsnefndar Sam-
einuðu þjóðanna (USCOM), ætti
meiri sök á nýjustu deilunni um
vopnaeftirlitið en Saddam Hussein
íraksforseti.
Fjölþjóðieg íhlutun sögð
of tímafrek
Embættismenn í vamarmálaráðu-
neyti og utanríkisráðuneyti Band-
aríkjanna ræddu hins vegai' við
embættismenn í Sádi-Arabíu, sem
samþykktu að leyfa breskum og
bandarískum herflugvélum að nota
flugvelli í landinu til að taka elds-
neyti.
Sandy Berger, þjóðaröryggis-
ráðgjafí Clintons, sagði að þegar for-
setinn og aðstoðarmenn hans
hringdu í leiðtoga annama ríkja
BILL Clinton, AI Gore varaforseti
og Henry Shelton, herforingi og
yfirmaður bandaríska heraflans,
hefðu þeir komist að því að afstaða
hans nyti „verulegs stuðnings í heim-
inum“. Bandaríkjastjóm hefði
ákveðið að óska ekki eftir því að önn-
ur ríki en Bretland tækju þátt í árás-
unum þar sem slíkar aðgerðir tækju
of langan tíma.
„Við ákváðum að gera árásimar
með Bretum og með stuðningi
maj’gra annarra ríkja, en ekki endi-
lega með þátttöku þeh-ra,“ sagði
Berger og bætti við að það hefði
tekið „marga daga, ef ekki vikur“ að
undirbúa fjölþjóðlega hemaðaríhlut-
un.
Clinton hefur einkum verið gagn-
rýndur fyrir tímasetningu árásanna
og að hafa ekki haft samráð við
öryggisráðið og bandamenn stjórnar-
innar í Washington, auk þess sem
margir líta á árásimar sem tilraun af
hálfu forsetans til að bjarga eigin
skinni og komast hjá málshöfðun til
embættismissis.
Háttsettir embættismenn í Was-
hington sögðu að ákveðið hefði verið
að hefja árásirnar í fymakvöld til að
koma Irökum í opna skjöldu og til að
komast hjá því að þurfa að grípa til
hernaðaraðgerða í Irak á fóstumán-
uði múslima, ramadan, sem hefst á
svara spurningum blaðamanna
um flugskeytaárásirnar á Irak í
Hvíta húsinu í gær.
laugardagskvöld. Margir frétta-
skýrendur töldu þó líklegt að yfirvof-
andi málshöfðun á hendur forsetan-
um hefði ráðið miklu um þá ákvörðun
hans að láta strax til skarar skríða
gegn Irökum.
Töldu árásimar
óhjákvæmilegar
Bandarísku- embættismenn sögðu
að þótt Clinton hefði gert sér grein
fyrir þvi að ákvörðunin um tafarlaus-
ar árásir yrði umdeild hefði hún ekki
verið mjög erfið fyrir forsetann, því
hann hefði átt fáa kosti í stöðunni.
Bandaríkjastjóm hefur þrisvar
sinnum hótað að beita Iraka hervaldi
á síðustu þrettán mánuðum vegna til-
rauna þeirra til að hindi-a leitina að
gereyðingarvopnum í Irak. Band-
arísku embættismennimir sögðu að
ákvörðunin um hernaðaraðgerðirnar
hefði í reynd verið tekin fyrir mán-
uði, er Clinton ákvað að hefja árásir á
Irak en hætti við þær aðeins 15
mínútum áður en þær áttu að hefjast
þegar Irakar létu undan síga og
lofuðu fullu samstarfi við vopnaeftir-
litsnefndina.
Clinton var í flugvél sinni á leið til
Washington eftir þriggja daga ferð
Reuters
Mótmæli í
Beirút
NEMENDUR bandaríska
háskólans í Beirút í Líbanon voru
á meðal þeirra sem mótmæltu
árásum Bandaríkjamanna og
Breta á írak í gær. Hvöttu þeir
forsetann til að huga frekar að
kvennamálum sínum heimafyrir en
á skiltinu stendur: „Clinton, farðu
og hittu Monicu [Lewinsky].
til ísraels og sjálfstjórnarsvæða
Palestínumanna þegar Butler birti
skýrslu sína þar sem Irakar voru
sakaðir um að hafa svikið loforð sin
um að hindra ekki vopnaleitina.
Forsetinn og ráðgjafar hans
ræddu m.a. hvort bandaríska þjóðin
myndi telja að niðurstaða skýrslunn-
ar réttlætti hernaðaraðgerðir og
hvort bandamennimir í arabaheimin-
um myndu styðja þær. Þegar þeir
komust að þeirri niðurstöðu að
hemaðaraðgerðimar myndu fá næg-
an stuðning snerist umræðan um
hvemig hægt væri að svara ásökun-
um um að markmiðið með árásunum
væri í reynd að beina athyglinni frá
vandræðum forsetans vegna tillög-
unnar á þinginu um málshöfðun á
hendur honum til embættismissis.
Clinton komst að þeirri niðurstöðu að
þetta pólitíska vandamál væri óleys-
anlegt, hann yrði að útskýra
ákvörðun sína og vona það besta, að
sögn heimildarmanna The Was-
hington Post.
Eftir heimkomuna ræddi Clinton
við leiðtoga demókrata á þinginu,
Thomas Daschle og Richai-d
Gephardt. Aður höfðu skrifstofu-
stjóri Hvíta hússins og Berger þjóð-
aröryggisráðgjafi rætt hernaðarað-
gerðimar við aðra frammámenn á
þinginu, m.a. Trent Lott, leiðtoga
repúblikana í öldungadeildinni, Newt
Gingrich, fráfarandi forseta fulltrúa-
deildarinnar, og eftirmann hans, Bob
Livingston.
Heimildarmenn í Washington
sögðu að einn af leiðtogum repúblik-
ana hefði svarað að hann myndi
styðja árásimar ef þær hæfust eftir
að fulltrúadeildin greiddi atkvæði um
málshöfðunartillöguna. Embættis-
menn Hvíta hússins urðu æfir yfír
þessu svari, sögðu það sýna að
repúblikanar notuðu sjálfir
íraksmálið í pólitískum tilgangi eins
og forsetinn hefur verið sakaður um
að gera.
Cohen og Henry Shelton, yfii’-
maðui- bandaríska herraflans, voru
einnig þráspurðir um tímasetningu
árásanna á fundi með þingmönnum
fulltrúadeildarinnai' í fyrrakvöld.
Tom DeLay, einn af forystumönnum
repúblikana, spurði þá hvort einhver
ástæða væri til þess að fulltrúadeild-
in frestaði atkvæðagreiðslunni um
málshöfðunartillöguna vegna Iraks-
málsins. Cohen svaraði að það væri
undir fulltrúadeildinni komið hvenær
atkvæðagreiðslan færi fram. DeLay
gafst þó ekki upp og spurði hvort það
væri í þágu „öryggishagsmuna þjóð-
arinnar“ að atkvæðagreiðslunni yrði
frestað. Cohen var þá sagður hafa
misst þolinmæðina og sagt að ef um-
ræðan um málshöfðun á hendur for-
setanum hæfist á þinginu meðan
árásimar stæðu yfir myndi það
draga úr baráttuvilja bandarísku
hersveitanna.
Kom Ijöhniðlunurn í
opna skjöldu
Lítil umfjöllun var um Irak í band-
arískum fjölmiðlum síðustu vikurnar
fyrii' árásirnar og heimildarmenn í
Washington sögðu að embættismenn
í Hvíta húsinu hefðu ákveðið að tala
sem minnst um vopnaleitina til að
halda öllum kostum opnum og kom-
ast hjá gagnrýni ríkja sem eru and-
víg því að hervaldi sé beitt gegn
Irökum.
Berger sagði að bandarískir
embættismenn hjá Sameinuðu
þjóðunum hefðu fengið fyrstu upp-
lýsingamar um skýrslu Butlers á
sunnudag. Bandaríska stjórnin hafði
einnig verið undh' það búin í nokkrar
vikur að niðurstaða skýrslunnar yrði
Irökum í óhag. Vikuna áður en árás-
irnar hófust hafði James Steinberg,
aðstoðai'þjóðaröryggisráðgjafi for-
setans, stjómað daglegum fundum
með embættismönnum á sviði örygg-
ismála um skipulagningu hugsan-
legra árása.

BANDARÍSKIR fréttamenn höfðu í nógu að
snúast í fyrrakvöld er ljóst var að tvö
feiknastór fréttamál; málsóknin á hendur
Bill Clinton Bandaríkjaforseta og árásir á
íraka rákust á. Lengi vel virtust menn ekki
vita í hvom fótinn þeir ættu að stíga, „þetta
er himnaríki eða helvíti, eftir því hvernig á
það er litið," sagði einn fréttahaukanna.
Andstæðingar forsetans virtust hins vegar
í miklum vafa um hvernig bæri að túlka
ákvörðun hans að ráðast á íraka er mála-
reksturinn á hendur honum var að ná há-
marki. Kvikmyndin „Wag the Dog“ var ofar-
lega í huga margra og ljóst að margir telja
að með þessu hafi forsetinn viljað beina at-
hyglinni frá yfirvofandi atkvæðagreiðslu í
fulltrúadeildinni.
Hugtakið „Wag the Dog“ (Skottið dillar
hundinum (en ekki hundurinn skottinu)) er
orðið Bandaríkjamönnum tamt í munni en
það vísar til samnefndrar kvikmyndar sem
frumsýnd var í ársbyijun, um það leyti sem
vandamál Clintons kennd við Monicu Lewin-
sky létu fyrst á sér kræla. I kvikmyndinni
lendir forseti í vandræðum vegna kvenna-
mála og setur á svið árásir á Albaníu til að
beina athyglinni frá kvennavandræðunum.
í ágúst sl. gerðu Bandaríkjamenn flug-
skeytaárásir á miðstöðvar hryðjuverka-
manna í Afganistan og Sómaliu á sama tíma
og Lewinsky-málið var að ná hápunkti sín-
um. Þá þegar gripu margir til samlíkingar-
innar við „Wag the dog“ og það sama var
uppi á teningunum í fyrrakvöld er fréttist af
árásinni á Iraka, kvöldið fyrir fyrirhugaða
atkvæðagreiðslu í fulltrúadeild Band-
aríkjaþings um ákærur á hendur Clinton,
m.a. fyrir meinsæri.
Stórmálin skyggja
á hvort annað
Efasemdir hafa verið uppi um raunverulega ástæðu
árásarinnar á Iraka en repúblikanar segja Clinton
vilja beina athyglinni frá málarekstrinum í þinginu.
EFASEMDIRNAR
Nokkrir repúblikanar lýstu þegar yfir efa-
semdum um að tímasetning árásanna væri
tilviljun. Trent Lott, leiðtogi repúblikana í
öldungadeild, braut óskrifaða reglu stjórn-
málamanna um að gagnrýna ekki forsetann
á átakastund, er hann sagði „timasetningu
og markmið árásarinnar vekja spurningar".
Þá sagði Gerald Solomon, formaður þing-
skapanefndar þingsins, að menn skyldu
„ekki vanmeta örvæntingarfullan forseta".
Nokkrir repúblikanar lýst yfir stuðningi
við árásirnar, t.d. Newt Gingrich, fráfarandi
forseti fulltrúadeildarinnar. Hins vegar er
ljóst að menn munu áfram tengja þær máls-
höfðuninni. Standi árásirnar í skamman
tíma, verður forsetinn vísast sakaður um að
hafa ekki haft raunverulega ástæðu til að
fyrirskipa þær. Standi þær lengi, verður for-
setinn væntanlega sakaður um að draga þær
á langinn í von um að málareksturinn á
hendur honum deyji drottni sinum eða snúist
honum í vil.
Almenningur vantrúaður á
tengsl málanna
The New York Times sagði að „pokarair
undir augum [forsetans] og andi tvenns kon-
ar erfiðleika" hefðu gefið tengslin til kynna
og sjálfur komst Clinton ekki hjá því að
tengja málin í sjónvarpsávarpi sínu á
miðvikudagskvöld. Sagði hann Bandaríkja-
menn ekki myndu kippa sér upp við „hina al-
varlegu umræðu sem nú fer fram í fulltrúa-
deildinni". Þótti forsetinn þreytulegur og
ekki eins mælskur og venjulega.
Joe Lockhart, talsmaður Clintons, vísaði
því algerlega á bug að ákvörðun forsetans
um árásir á írak tengdist á nokkurn hátt
málarekstri repúbiikana og svo virðist sem
bandarískur almenningur sé sammála því.
I skoðanakönnun sem ABC-sjónvarps-
stöðin gerði í snatri á miðvikudagskvöld,
lýstu um þrír fjórðu svarenda yfir stuðningi
við árásirnar og yfir 60% töldu fráleitt að
málshöfðunin hefði haft áhrif á gjörðir for-
setans f Iraksmálinu. 32% lýstu hins vegar
grunsemdum um að málin tengdust, svipað-
ur fjöldi og í ágúst er sama spurning var
borin upp.
Fréttamenn vissu Iengi vel ekki hvernig
þeir áttu að bregðast við, hvort málið væri
stærra, ákærurnar eða árásin. Smám saman
viku ákærurnar þó fyrir árásinni. Frétta-
stjóri hjá Los Angeles Times líkti hama-
ganginum við það vera sleginn utanundir á
sitthvora kinnina. Vandinn væri sá að átta
sig sig á því hvort um væri að ræða „1%
stórmál eða eitt risamál". Voru sumir á því
að þeir væru að upplifa viðburðaríkustu
dagana á fréttamannsferli sínum. „Það ger-
ist ekki betra“ sagði aðstoðarforstjóri NBC.
í fótspor Trumans og Reagans
Þetta er þó ekki í fyrsta sinn sem Band-
aríkjaforseti er gagnrýndur fyrir hernað-
arafskipti af öðrum ríkjum. Lyndon B. John-
son lá undir miklu ámæli vegna Víetnam-
stríðsins og innrásin, sem Ronald Reagan
fyrirskipaði í Grenada, var af andstæðingum
hans sögð sett á svið til að beina athyglinni
frá getuleysi stjórnvalda til að vernda líf
hermanna sem voru drepnir í Líbanon
skömmu áður. Ekki hefur þó verið lýst yfir
jafnalvarlegum efasemdum um ástæður
nokkurs forseta og Clintons, frá því í
Kóreustríðunu, er Harry S. Truman var við
völd.