Morgunblaðið - 30.05.1999, Qupperneq 12

12 SUNNUDAGUR 30. MAÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
Anne-Christine Eriksson, almannatengslafulltrúi fyrir svæðisskrifstofu
Flóttamannahjálpar Sameinuðu þjóðanna fýrir Norðurlönd og Eystrasaltsrikin
„Framlag Islands til
flóttamannahjálparinnar
til fyrirmyndar“
„Flóttamannastraumurinn meiri og hraðari en við áttum von á“
STRAUMUR flóttafólks frá
Kosovo-héraði í Serbíu hef-
ur verið meiri en flestir
höfðu gert sér í hugarlund
áður en loftárásir Atlantshafs-
bandalagsins (NATO) hófust á Jú-
góslavíu, sambandsríki Serbíu og
Svartfjallalands. Samkvæmt heim-
ildum Flóttamannahjálpar Samein-
uðu þjóðanna (UNHCR) hafa um
779.400 manns flúið til nágranna-
ríkja Serbíu frá því í mars sl.
Þar af eru 65.000 flóttamenn í
Svartfjallalandi, 252.300 í Makedón-
íu, 440.600 í Albaníu og 21.500 í
Bosníu-Herzegovínu. Um 65.700
flóttamenn hafa verið fluttur til
„þriðju landa“ þ.e. annarra landa en
þeirra sem eiga landamæri að Ser-
bíu.
ísland fellur í hóp þriðju land-
anna og hingað kom fyrir skömmu
Anne-Christine Eriksson, almanna-
tengslafulltrúi svæðisskrifstofu
UNHCR fyrir Norðurlönd og
Eystrasaltsríkin, á leið sinni til
flóttamannabúðanna í Makedóníu.
Á íslandi hitti Anne-Christine
meðal annarra að máli fulltrúa Am-
nesty International, Mannréttinda-
skrifstofu íslands, Bamahjálpar og
félagsmálaráðuneytisins, en þó var
erindi hennar aðallega að ræða við
fulltrúa Rauða Kross Islands.
Á fundi með fulltrúum Rauða
Kross Islands var almennt rætt um
það flóttamannastarf sem farið hef-
ur fram á íslandi, hvemig flótta-
fólkið hefur komið sér fyrir og hvort
einhver vandamál hafi komið upp.
Einnig vom ræddar hugmyndir um
hugsanleg kynningarátök til að
auka meðvitund íslendinga um
flóttamannavandann, að sögn Anne-
Christine.
Hún sagði UNHCR sérstaklega
ánægða með viðbrögð íslenskra
stjómvalda.
„Viðbrögð íslenskra stjómvalda
við flóttamannaástendinu hafa verið
tfl fyrirmyndar. fsland var eitt af
fyrstu löndunum sem buðu sig fram
til að taka ákveðinn fjölda flótta-
manna og hundrað flóttamenn er
mildll fjöldi fyrir land eins og ísland.
ísland var ekki aðeins eitt af
fyrstu löndunum til að taka við
flóttafólki, heldur einnig eitt af
fyrstu löndunum til að flytja flótta-
fólk frá nágrannaríkjum Serbíu
með flugi,“ sagði Anne-Christine.
Nú hefur flóttamannastraumur-
inn verið mun meiri en menn höfðu
gert ráð fyrir áður en loftárásir
NATO hófust.
„Já, fjöldi flóttafólks hefur verið
gífurlegur. Bæði hraði og stærð
flóttamannastraumsins kom okkur í
opna skjöldu. Sá fjöldi -------------------
flóttafólks sem við vomm Alþjóðasamfé
búin að búa okkur undir lagið hefur
FLÓTTAMANNASTRAUMURINN frá Kosovo hefur verið meiri og hraðari en menn höfðu gert ráð fyrir
áður en loftárásir Atlantshafsbandalagsins á Júgóslavíu hófust. Yfirfullar fióttamannabúðir valda því að
sumir hafa þurft að sofa og hafast við undir beru lofti.
Anne-Chrístine Eriksson, almannatengsla-
fulltrúi fyrír svæðisskrifstofu Flóttamanna-
hjálpar Sameinuðu þjóðanna (UNHCR) fyr-
ir Norðurlönd og Eystrasaltsríkin var stödd
— 7
hér á landi fyrir skömmu. I samtali við
Hrund Gunnsteinsdóttur sagði hún frá er-
indi sínu hér á landi, hlutverki annarra
landa við lausn á flóttamannavandanum
o g stöðu mála í Kosovo.
að taka á móti áður en
loftárásirnar hófust var _____
einungis 100.000 manns til
Makedóníu, Albaníu og Svartfjalla-
lands, landanna sem liggja að
Kosovo," sagði Anne-Christine.
UNHCR hefur síðan þá undirbú-
ið sig fyrir æ fleira flóttafólk frá
Kosovo, en fyrir u.þ.b. þremur vik-
um var markið sett við 950.000
manns.
Ákveðið mynstur í frásögn
fióttamanna
En hvernig hefur ástand flótta-
manna verið í Kosovo-héraði sjálfu
sl. vikur?
„Við fáum töluverðar up
um ástandið í héraðinu í
sem kemur þaðan. Það segir okkur
og starfsmönnum annarra samtaka
frá því sem það hefur upplifað og
séð. í frásögn þess er að finna ákveð-
ið mynstur þar sem það hefur verið
hrakið frá heimilum sínum og fjöl-
skyldum margra sundrað. Oft eru
karlar aðstóldir frá konum og settir í
rútur eða lestir og keyrðir á brott.
Við fáum vitnisburði um barsmíð-
ar, stundum morð og nauðganir en
við höfum engan beinan tengilið í
Kosovo þannig að við getum ektó
fyllilega staðfest þessar frásagnir.“
Nú hafa fregnir borist af slæmu
ástandi í flóttamannabúðum og ekki
síst í Makedóníu. Einnig
hafa yfírvöld þar í landi
verið treg til að taka við
fleiri fíóttamönnum
vegna slæms efnahags-
legs ástands og við-
kvæmrar þjóðemisblöndu í landinu.
Því hefur flóttafólki oftar en einu
sinni verið meinaður aðgangur inn í
landið.
„Já, það má segja að yfirvöld í
Makedóníu hafi verið treg til að
taka á móti flóttafólki. Þar eru
flóttamannabúðimar löngu orðnar
yfirfullar og er sama vandamálið
uppá teningnum í Albaníu. Ástandið
í Álbaníu er þó örlítið frábrugðnara
því þarlend yfirvöld leggja mikið af
mörkum við að sinna flóttafóltónu.
En það er ekki einungis í höndum
yfirvalda að veita land undir flótta-
mannabúðir því löndin sem notuð
brugðist vel við
eru, eru oft á tíðum í einkaeign.
Einstaklingar vilja ektó alltaf gefa
land sitt undir flóttamannabúðir
vegna þess að allar líkur eru á að
það eyðileggist.
Hins vegar má segja að yfirvöld í
Makedóníu séu sérlega hæg á sér
að fínna land undir búðirnar. í raun
hófust flutningar á flóttafólki til
þriðju landa er Makedóníumenn
lokuðu landamærunum því flótta-
mannastraumurinn varð þeim of-
viða af fyrmefndum ástæðum.
Til þess svo að geta haldið landa-
mærunum opnum fyrir fóltó sem
þarf að komast í ömgga höfn, leit-
uðum við til annarra rítósstjóma
um hæli fyrir flóttafólkið.
Flutningur flóttafólks til þriðju
landa hefur hins vegar ekki numið
þeim fjölda sem kemur til ná-
grannaríkja Kosovo á degi hverjum
og hefur það valdið okkur töluverð-
um vandræðum. Til að stemma
stigu' við þessu vandamáli höfum við
hvatt yfirvöld í öðmm löndum til að
taka við enn fleira flóttafólki."
Anne-Christine segir það hafa
verið stefnu UNHCR í upphafi að
halda flóttafólkinu í nágrannaríkj-
um Kosovo, enda gerði stofnunin
ekki ráð fyrir svo mörgu flóttafólki
eins og nú er orðið.
„Hins vegar varð straumur flótta-
fólks það mikill eins og raun ber
vitni, að við þurftum að biðja fleiri
Evrópulönd um að taka á móti
flóttafólki, en loks var svo komið að
Morgunblaðið/Jón
ANNE-CHRISTINE segir brýnt
að mál flóttamanna séu betur
kynnt fyrir almenningi.
við neyddumst til að biðja lönd eins
og Bandarítón, Kanada, Átralíu og
Nýja-Sjáland, sem em ennþá
lengra í burtu frá Kosovo, um að
taka við flóttafólki.
Flutningur til þessara landa hef-
ur verulega aukist sl. vikur en enn
vantar töluvert upp á að hann full-
nægi raunvemlegri þörf.“
Hafa ríki almennt staðið und-
ir kröfum sem gerðar eru til
þeirra hvað varðar flóttamanna-
vandann? ________
„Almennt séð já. Ég hef
stundum verið spurð að
því hvort sá fjöldi sem ríki
bjóðast til að taka við af
flóttafólki sé nægilegur. —
En um það snýst málið raunvera-
lega ekki. Málið snýst um það hvort
vilji sé til staðar til að taka á móti
flóttafólki meðal ríkja, því allir eiga
rétt á að leita hælis.“
Réttur þessi er tryggður í grein
14 í Mannréttindayfirlýsingu SÞ
sem kveður á um að: „Rétt skal
mönnum vera að leita og njóta
griðlands erlendis gegn ofsókn-
um.“ Hvernig er þessum rétti
framfylgt í Kosovo-deilunni í dag
að þínu mati?
„Aiþjóðasamfélagið hefur sýnt
gífurlega sterk viðbrögð við flótta-
manna ástandinu. Viðbrögðin hafa
til að mynda sýnt sig í flutningi
fólks frá nágrannalöndum Serbíu og
í því að rító hafa boðið flóttafóltó
hæli eða tímabundna vist. í mínum
huga er þetta til marks um að fjórt-
ánda greinin lifir góðu lífi. Hins
vegar er ljóst að rítósstjómir túlka
rétt flóttamanna skv. alþjóðalögum
misjafnlega strangt."
Hvað geturðu sagt mér um
ástand barna sem flóttafólks frá
Kosovo í dag?
„Því má ektó gleyma að þau börn
sem upplifað hafa Kosovo-átökin
hafa orðið fyrir gífurlegum áföllum.
Mörg þeirra hafa horft upp á er for-
eldrar þeirra eða nánir ættingjar
em drepnir og því þurfa þau á mikl-
um stuðningi að halda.
Nú þegar eru samtök og hópar
sem starfa með börnum í flótta-
mannabúðunum, bæði við ráðgjöf
og við að koma allskyns félagsstarfi
í kring sem vex með degi hveijum.
Þó virðist meiri áhersla hafa verið
lögð á þarfir bama og því hafa ung-
lingar oft gleymst. Nú er hins vegar
verið að taka á því, með því að finna
samtök og hópa sem tilbúnir eru til
að starfa með þeim.
Hjálparstarf og uppbyggingar-
starf beinist að sjálfsögðu ekki ein-
ungis að bömum og unglingum, en í
flóttamannabúðum í Albaníu og Ma-
kedóníu starfa nú um 80-100 óháð
félagasamtök. Ástandið breytist
daglega og því þurfa ný ráð að
koma til á degi hverjum til að takast
á við flóttamannavandann.“
I ljósi Kosovo-átakanna og stöðu
flóttamanna, hvað er þér efst í huga
í dag?
„I dag er mér efst í huga að finna
skjól fyrir allt þetta fólk, hvað orðið
hefur um fólk sem horfið hefur frá
landamærunum yfir nótt og hvemig
því fóltó sem enn er í Kosovo vegnar.
Fólk hefur verið innlyksa á milli
landamæranna þar sem kallast á
„einstós manns landi“ í marga daga
án þess að við vitum um líðan þess.
Við landamærin að Kosovo hefur
mörgum jarðsprengjum verið kom-
ið fyrir sem veldur okkur einnig
miklum áhyggjum. Fyrir nokkram
vikum létust nokkrir flóttamenn
sem vom á ferð í skóginum við
landamærin er þeir ferðuðust um
jarðprengjusvæði.
Ég sé fyrir mér öll andlitin.
Hversu mikilvægt það er að flutn-
ingur flóttafólks frá nágrannaríkjum
Serbíu gangi sem greiðast fyrir sig
og að reynt verði eftir fremsta megni
að leyfa fjölskyldum að vera saman.
Allt þetta reikar um huga minn.
Enn á sama tíma veitir það mér
styrk að vita til þess að það era mörg
samtök að vinna með flóttafólkinu og
margar rítósstjómir og almenningur
sem leggur sitt af mörkum við að að-
stoða flóttamennina.“
Brýnast að pólitisk lausn fínnist
Anne-Christine segist sérstak-
lega hrifin af því starfi sem unnið
hefur verið á Islandi af hálfu yfir-
valda, fyrirtækja, samtaka og ein-
staklinga.
,,Að mínu mati hefur ísland mikla
og góða reynslu af því að taka á
móti flóttafóltó og ég vil leggja
áherslu á það hversu þakklátt
UNHCR er fyrir framlag íslands. I
viðræðum okkar við aðrar ríkis-
stjómir nefnum við oft framlag ís-
lands er við ræðum flóttamanna-
hjálp, kerfi ykkar er mjög til fyrir-
myndar og má þá nefna það fyrir-
komulag að hafa fósturforeldra sem
dæmi.“
Anne-Christine sagði brýnast í dag
__________________ að pólitísk lausn verði
UNHCR tekur fundinn á Kosovo-deil-
unni „eins og UNHCR
hefur ítrekað lagt
áherslu á frá sl. sumri,“
að hennar sögn.
Hvað varðar umfjöllun um að
Reuters
Island til
fyrirmyndar
pólitískar leiðir hafi verið reyndar
til hins ýtrasta áður en loftárásimar
hófust sagði Anne-Christine fólk
vissulega geta verið viturt eftir á.
„En eigi UNHCR hins vegar að
tryggja flóttafólkinu öragga heim-
komu og að réttindi allra íbúa
Kosovo, óháð þjóðemi, verði virt,
verður að finna pólitíska lausn á
endanum því hemaðaríhlutunin ein
og sér kemur því ekki til leiðar.
í þessu felst að mikið uppbygg-
ingarstarf er framundan bæði í
þágu mannúðar- og hagkvæmnis-
sjónarmiða.“