Morgunblaðið - 10.10.1999, Síða 22

Morgunblaðið - 10.10.1999, Síða 22
22 SUNNUDAGUR 10. OKTÓBER 1999 MORGUNBLAÐIÐ NYR SAMSKIPTAMATI - KRKIÐ OG SMÁSKILABOÐIN ISLENDIN GA- SAGNASTÍLL UNGLINGANNA AUK umræðna um ýmis dægurmál er daðrað á irk- inu, ráðgerð stefnumót, auglýstir munir til sölu og skipst á skólaritgerðum. Fjöldi þeirra sem tengdir eru irkinu á Is- landi í gegnum vefþjón Intís fer yfir 500 manns í einu. Flestir eru að irka, spjalla á Netinu, upp úr klukkan sjö á kvöldin til tvö á nóttunni. Þeir sem tengjast irkinu í gegnum íslenskan vefþjón tengjast í gegnum fyrirtækið Intís. Hægt er að fara inn í mismunandi rásir. A rás sem nefn- ist #Iceland ena flestir á aldrinum 12-16 ára. Arni Arent, einn af gæslumönnum #Iceland-rásarinnar, segir að á rásinni sjálfri fari ekki fram mikið af samræðum heldur sé frekar verið að auglýsa eftir ein- hverjum til að eiga samræður við. Þá eru myndaðar rásh- í kringum Iceland-rásina sem eru minni og sérhæfðari. Losnar um hömlur Mörgum finnst sem það losni um ákveðnar hömlur þegar þeir spjalla við ókunnugt fólk í gegnum tölvu. Enginn þeirra sem eru á spjall- rásinni veit meira um annan en fólk gefur upp. Þá sést hvorki hvernig fólk lítur út né heyrist rödd þess. Fólk getur þvi verið bólugrafið og stamað án þess að nokkur hinna á spjallrásinni viti af því. Sumum finnst lika að þeir geti látið ýmislegt flakka án þess þeir þui’fi að taka afleiðing- unum af því. Bjarni Rúnar Einarsson, forritari og fyrrverandi kerfisstjóri hjá net- þjónustu Margmiðlunar, til þriggja ára, hefur irkað í níu ár: „Sumir verða árásargjarnir og átta sig ekki alveg á því að þeir eiga samskipti við fólk en ekki tölvu og sleppa sér alveg. Það eru miklu meiri öfgar í allar áttir á irkinu, sérstaklega hjá þeim sem eru nýbyrjaðir að irka, en þegar fólk er aðeins búið að venjast þessu veit það að það kemst ekki upp með hvað sem er.“ Flestir irkarar vilja hafa einhverja hugmynd um við hvem þeir eru að spjalla. Því er ein af fyrstu spurning- unum ASK, sem stendur fyi’ir aldm’, staður og kyn. Bjarni heldm- að flest- ir gefi réttar upplýsingar því fólk hafi sjaldnast ástæðu til að villa á sér heimildir. „Það er ekki hægt að skemmta sér lengi yfir því að þykjast vera einhver gervipersóna." Arni er ekki samþykkur þessu og telur að um helmingur unglinga gefi rangar upplýsingar um sig oftast um aldur og kyn. „Þetta er sýndarveröld þeirra," bætir hann við. Daður og ritgerðir Dagny Stuedahl, fræðimaður í menningar- og upplýsingatækni- deildum Háskólans í Ósló, hefur rannsakað samskipti ungs fólks á Netinu. Hún segir að fólk sýni ákveðna hlið á sjálfu sér, þ.e. velji hvaða upplýsingar það gefi um sig og sýni oft aðrar hliðar en það gerir til dæmis í skólanum. „Þau eru leik- stjórar lífs síns á Netinu. Að hluta til gerum við það sama í raunveruleik- anum. Við erum okkur meðvitandi um það hvernig við lítum út, ákveð- um hvað við segjum. A Netinu hefur fólk fleiri möguleika til að leikstýra sjálfu sér en í raunveruleikanum." Jón Pétur Zimsen vann ásamt Skúla Ki'istjánssyni lokaverkefni í Kennaraháskólanum um málfar á irkinu síðastliðið vor. Hann segir að mikið sé daðrað á irkinu og það notað til að mæla sér mót utan netheima. Hann segir að ýmist sé verið að stofna til sambanda eða til einnar nætur kynna. Fyrir helgamar sé Mikill fjöldi unglinga nýtir sér spjallrásir á Netinu. I sumar varð sprenging í fjölgun textasendinga milli GSM-síma. Unglingar hafa verið fljótir að tileinka sér nýja tækni og fundið leið fram hjá takmörkununum með því að þróa nýtt ritmál. Stílnum svipar til Islend- ingasagna, setningarnar kjarnyrtar og lítið um orðflúr. Kristín Sigurðardóttir kynnti sér hvað fer fram á irkinu, hvort nýja ritmálið hafí áhrif á málfar og hvað beri að varast. FYRIR þá sem ekki hafa irkað kann h’kið að virðast talsvert torskilið. En hvað er þetta irk, hvað þarf til að irka og hvaða reglur eru irkurum settar? Irkið er dregið af skammstöfuninni IRC (Internet Relay Chat) og höfundm’ upphaflegu útgáfu þess árið 1988 er Finninn Jarkko Oikar- inen. Irkið er notað í rúmlega sextíu ríkjum í heiminum. Bjami Rúnai’ Ein- arsson, fomitari og fyrrver- andi kerfísstjóri hjá netþjón- ustu Margmiðlunar, segir að gróflega megi þýða þetta sem keðjutengt net- spjallkerfi. Irkið sé í raun safn margra IRC- þjóna (tölva) sem tengjast saman og láta ganga sín á milli skilaboðin sem fólk sendir hvert öðra. Með því að tengja sig við IRC-þjóninn á Islandi (irc.isnet.is) sé verið að tengja sig við stórt net slíkra þjóna sem allir vinna saman til að gera fólki kleift að spjalla við annað fólk víðsvegar í heiminum. Þá segir Bjarni að hægt sé að tengja sig inn á önnur IRC-net og það sé gert með því að nota annan IRC-þjón en þann íslenska. Stærst hinna netanna eru EFnet í Bandaríkjun- um og undernet. Irkið Til að komast inn á irkið þarf í fyrsta lagi að hafa aðgang að tölvu með nettengingu. Því næst þai’f að sækja sér sérstakt forrit á vefnum. PC- notendur ná sér í forritið á vefnum http://www.mirc.com en Macintosh-notendur http://www.ircle.com. Til að komast inn á ís- lenska irkið þarf að skrá nafn sitt og netfang og velja sér gælunafn. Svo er valin einhver _af spjallrásum Internets á ís- landi hf. (INTIS), wwwr.is- net.is, t.d. spjallrásin #Iceland eða #Iceland20+. Með spjallrásunum íylgjast bæði sérstakir gæslumenn (svokallaðir oppar á irkinu) og vél- menni (robotar) eða sérstök forrit. Hlutverk gæslumanna er mismunandi eftir rásum og get- ur farið eftir duttlungum þeirra sjálfra því hver sem er getur stofnað nýja spjallrás og við það öðlast hann stjórnenda- eða gæslumannsrétt- indi. Það er svo hans hlutverk að velja sér með- stjórnendur. Á rásinni #Iceland sem er vinsælasta spjall- rásin hér á landi eru nokkrir sem fai’a með hlut- verk gæslumanna. Þeii’ stjórna rásinni sam- kvæmt reglum Félags íslenskra irkara. Megin- Teikning/Andrés inntak þeirra reglna er að lágmarkskurteisi gildi í samskiptum, að fólk sé ekki að svívirða hvert annað, ekki lagt í einelti og að koma í veg fyrir auglýsingar og söiu muna. Vélmennin henda notendum sjálfkrafa út af rásinni ef nákvæmlega eins skilaboð era endur- tekið send út á spjallrásina, ef of oft er skipt um gælunafn á of skömmum tíma og ef of mikill texti er sleginn inn í einu. Hlutverk gæslumanna er jafnframt að taka við kvörtunum frá notendum og veita fólki áminningar. Þá koma þeir gjarnan með innlegg inn í samræðurnar til þess að reyna að beina þeim inn á ákveðnar brautir eða skapa umræður um tiltekið efni. Á #Iceland-rásinni eru aðallega yngstu irkar- arnir, á aldrinum 12-16 ára. Á rásinni er fólk að- allega að sjá hverjir era að irka og ná sambandi við fólk. Síðan er iðullega stofnuð önnur rás sem færri safnast inn á og stundum fer fram spjall milli einungis tveggja einstaklinga. Sumir eru á mörgum spjallrásum í einu. #Ieeland-rásin er því nokkurs konar félagsmiðstöð eða kaffihús og svo sest fólk saman niður við borð í minni hópum og ræðir saman. mikið um það að krakkar og ungling- ar auglýsi partí. „Ef krakkarnir era búnir að drekka eitthvað era þeh’ ekkert hræddir við að hittast eftir að hafa mælt sér mót við einhvern sem þeir þekkja bara í gegnum h'kið.“ Ennfremur segist Jón Pétur margoft hafa séð á irkinu auglýst eft- ir ritgerðum og spjallað við einstak- linga sem sögðust vera komnir með safn ritgerða allt frá grunnskólastigi yfir á háskólastig. Hægt er að senda ritgerðir í gegnum irkið á netformi. Þá er ekkert annað en að breyta nafni á forsíðu, prenta út og skila til kennara „Eg veit ekki hvort kennar- ar gera sér almennt grein fyrir þess- um möguleika. Ég spyr mína nem- endur út í ritgerðirnar þeirra til að vera viss um að þeir hafi sjálfir skrif- að þær.“ Sölumennska og aðgangsorð Jón Pétur segir að ýmislegt sé selt á irkinu, til dæmis GSM-símar, boðtæki og skellinöðrur. Þá sé mikið um myndasendingar, til dæmis klámmyndir, og svo sé skipst á upp- lýsingum. Talsvert sé um að að- gangsorð inn á ýmsa vefí á Netinu séu látin ganga á milli. Oft séu þetta aðgangsorð inn á klámvefi. Jón Pét- ur segir að þetta gangi yfirleitt í nokkra klukkutíma, svo sjái umsjón- armaður vefjarins að óeðlilega mikill fjöldi manna sé inni á vefnum á sama aðgangsorðinu og breytir því. Þó að ekki sé leyfilegt að auglýsa muni til sölu segir Ami ómögulegt að fylgjast með öllu því sem fi'am fer á irkinu. En oft séu veittar áminn- ingar vegna þessa. Dagny Stuedahl líkir Netinu við myrkraherbergi. Hún segir það bæði vera ógnvekjandi en einnig herbergi möguleikanna og möguleikai’nir eru margs konar. Líkaminn sé fjarver- andi og fólk hafi frelsi til að gera ým- islegt. Hefðbundin kynhlutverk Þó segir hún að þegar allt komi til alls séu kynhlutverkin mjög hefð- bundin. Stúlkurnar tali og upplifi og strákarnir framkvæmi. Hún bætir við að margir séu að gera tilraunir með að vera annars kyns en þeir era í raun. En það sé í sjálfu sér ekki hættulegt því að ekki sé hægt að smitast, t.a.m. af eyðni, á Netinu. Hún segir að sumu leyti megi líkja kynlífi á Netinu við símaklám sem hafi verið stundað mjög lengi og að hið falda kynferði hafi alltaf heillað marga. Bjarni segir að þar sem kynlíf sé eitt helsta áhugamál fólks komi það fram á irkinu. Hann segir að fólk myndi upplifa það sama á skemmti- stað ef það væri aðeins minna bælt. Þegar menn setjist niður fyrir framan skjáinn sé eins og það losni um einhverjar hömlur og þar sem unglingar séu sérstaklega bældir fái þeir mjög mikið út úr því að vera á irkinu og líða eins og enginn geti séð þá. Fólk láti því ýmislegt flakka sem það myndi annars ekki gera. Ái’ni vildi taka fram að irkið geri mörgum gott, sértaklega fólki sem ekki á vini og er jafnvel lagt í einelti í skóla því að á irkinu skipti ekki máli hvernig maður líti út eða hvort mað- ur eigi við líkamlega fötlun að stríða. Sjálfur segist hann hafa eignast góð- an vin á irkinu sem er fatlaður. Árni segist ekki hafa vitað af fötluninni fyri’ en hann hitti hann í eigin per- sónu. Bjarni segir kosti irkisins heil- mikla. Hann hefur notað irkið frá því hann var fjórtán ára eða í um níu ár. Hann segist hafa verið mjög bældui’ unglingui’ en á irkinu hafi hann feng- ið mikla æfingu í mannlegum sam- skiptum. Annar kosturinn við irkið er hversu auðvelt sé að halda tengslum við vini sem eru staddir í öðru landi. Samskiptareglur og hefðir Félag íslenskra irkara sem hefur umsjón með #Iceland-rásinni hefur sett fram ákveðnar reglur fyrir not- endur sem gæslumenn rásarinnar framfylgja. Megininntak reglnanna er að sýna öðrum kurteisi og sóa ekki tíma, peningum og skjáplássi fyrh’ öðrum og auglýsa ekki. Stuedahl segir að þó að Netið bjóði fólki upp á ýmsa nýja möguleika eins og til dæmis að gera tilraunir með ímynd sína, sýna af sér aðra mynd er í raunveruleikanum og jafnvel segj- ast vera annars kyns, þá séu netsam- skiptin byggð á gamalli hefð og göml- um siðareglum, reglum um það hvernig við eigum að hafa samskipti og reglum til að tryggja að fólk skilji hvert annað. Hún segir að á Netinu gangi menn fram án hiks og samskiptin eigi að vera auðveld. Til þess að þetta sé hægt þarf að hafa reglur. Þessi sam- skipti kosta líka peninga, það þarf að hugsa um símreikninginn. „Sá sem er bara að fíflast á Netinu sóar pen- ingum og allir hinir þurfa að eyða tíma í að lesa bullið frá honum.“ Þá segir Stuedahl að samskipti á spjallrásunum séu ekki ósvipuð gam- alli frásagnarhefð þar sem sögumað- ur breytir áherslum eftir því hverjum hann segir söguna. Hann verður að gera sig skiljanlegan og lesa í viðtak- endahópinn. Samfélagið í hverjum hópi á Netinu viðheldur reglunum og refear þeim sem brýtur þær. Þeim sem brýtur reglurnar er spai’kað út af rásinni, bætfr Stuedahl við. Hún telur að á irkinu skrifi fólk yf- irleitt það fyrsta sem kemur upp í hugann, dálítið eins og götumál. Þetta minni sig á leikhússpuna, því flæðið sé oft mjög hratt. Að verða vinsæll og þekktur Þeir sem eru hraðskreiðir á lykla- borðinu, fljótir að hugsa og hafa hnyttin tilsvör á reiðum höndum, „slá í gegn“ á irkinu. Sumir gera ýmislegt til að vekja á sér athygli til dæmis með því að nota stóra stafi eða liti. Þá er líka öruggt að tekið sé eftir því ef maður brýtur reglurnar og er spark- að út af rásinni. Við það birtast skila- boð á skjánum um að Jónu irkara hafí verið sparkað út. Jón Pétur segir þann hóp unglinga sem stunda irkið vera mjög breiðan, allt frá íþróttaiðkendum til tölvusér- fræðinga. Á sunnudögum geta verið allt að 400 manns inni á sömu rásinni og til að vera gjaldgengur í umræð- um þar sem 50 manns tala í einu gild- ir að vera fljótm- að hugsa og vélrita, segir hann. „Ef það kemur spurning á irkinu þýðir ekkert að fletta svai’- inu upp í bók því að eftir 2-3 mínútur snýst umræðan um annað.“ Jón Pétur segir að þeir ki’akkar sem draga að sér mesta athygli á irk- inu séu þeir sem eru fljótir að svara fyrir sig og tekst oft að gera grín að öðrum. „Það virkar vel ef einhver kemui’ inn og er mjög skemmtilegur og með hnyttin tilsvör." Stuedahl tekur undir þetta og seg-

x

Morgunblaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.