Morgunblaðið - 10.10.1999, Page 24

Morgunblaðið - 10.10.1999, Page 24
24 SUNNUDAGUR 10. OKTÓBER 1999 MORGUNBLAÐIÐ NYR SAMSKIPTAMATI - IRKIÐ OG SMASKILABOÐIN ORYGGI OG HEIÐ- ARLEIKIÁ NETINU Fréttir af nauðgunarmálum sem rakin voru til kynna fólks á spjallrásum á Netinu og orðrómur um sölu þýfís og fíkniefna vekja ugg hjá mörgum. Lögreglunni í Reykjavík eru farnar að berast kærur frá unglingum sem urðu fyrir áreitni eða ein- elti frá öðrum unglingum 1 gegnum SMS-skilaboð GSM-símanna. Teikning/Andrés IEVRÓPU og Bandaríkjunum hafa verið iramin höfundarrétt- arbrot á Netinu þar sem af- brotamennirnir eru unglingar. Einnig standa ýmis fyrirtæki frammi fyrir þeim vanda að starfs- fólk þess greinir ekki á milli hvenær það skrifar tölvupóst í nafni fyrir- tækisins og hvenær persónulegan tölvupóst. Margir þeirra sem eru á spjallrás- unum finna til mikils frelsis og tjá sig mjög óþvingað og stundum með miður skemmtilegum athugasemd- um um aðra. Þetta á einna helst við um þá sem eru nýbyrjaðir að nota rásirnar. Gæslumenn með rásunum reyna að koma í veg fyrir að fólk sé að h'tilsvirða hvað annað á irkinu. Ef einhver lætur sér ekki segjast eftir nokkrar aðvaranir frá gæslumanni er haft samband við fyrirtækið eða netþjónustuna þar sem hann hefur netaðgang. Ólátabelgjum úthýst Árni Arent, einn af gæslumönn- um #Iceland-rásarinnar á irkinu, segir að nokkrum sinnum hafi það komið fyrir að loka hafi þurft fyrir netaðgang ákveðinna notenda vegna óláta á irkinu. Þó svo að margir af irkurunum gefi upp rangt nafn og netfang þegar þeir tengja sig inn á irkið er hægt að rekja slóð hvers og eins í gegnum netþjón- ustufyrirtækið sem veitir þeim net- aðgang. Bjarni Rúnar Einarsson, forritari og fyrrverandi kerfisstjóri hjá net- þjónustu Margmiðlunar til þriggja ára, sagði að í sumum tilvikum hefðu rifrildi á irkinu þær afleiðingar að annar aðilinn reyndi að brjótast inn á net netþjónustu „óvinarins" til að valda usla þar. Hann segir að sá sem rífst við einhvem á irkinu finni sjaldnast sjálfur fyrir afleiðingunum af því heldur netþjónustufyrirtækið sem viðkomandi hefur netaðgang hjá. Bjarni segir slíkar árásir vera helstu rökin fyrir því að hótað sé að loka fyrir netaðgang þeirra sem eru með leiðindi á irkinu. Hann segir að þeir sem sífellt eru leiðinlegir við aðra í raunveruleikan- um séu ekkert betri í netheimum. „Það eru alltaf einhverjir leiðinlegir og þeir þrífast á irkinu af því að það eru fáir sem kunna að stöðva þá og henda þeim út og oft er erfitt að gera það því að tæknin er mjög fmm- stæð.“ Bjami segist hafa heyrt sögur af fólki sem hafi verið að rífast á irk- inu og svo hafí rifrildið þróast í slagsmál á skólalóðinni. Hann hikar þó við að kenna irkinu um slagsmálin og segir að þeir sem um ræðir myndu áreiðanlega finna sér ein- hverja leið til að rífast og slást, hvort sem irkið væri til eða ekki. Þá bendir Bjami á að fjarlægðir skipti miklu máli. Erlendis era yfir- leitt meiri fjarlægðir en hér á milli þeirra sem em að ræða saman á irk- inu og ef tvær manneskjur ákveða að hittast í eigin persónu séu þær oftast nær búnar að kynnast vel áður en til þess kemur, þ.e. spjalla mikið á irk- inu og skiptast á upplýsingum hvor um aðra. En vegna nálægðarinnar á Islandi eigi fólk þess oft kost að hitt- ast án mikillar fyrirhafnar í eigin persónu. Það sé því ekki endilega búið að afla sér mikilla upplýsinga um hvort annað eða orðnir góðir vin- ir í gegnum Netið þegar það hittist í raunveruleikanum eins og væri lík- legra ef það væri mikil fyrirhöfn að hittast. Símanúmer og stefnumót Bjarna finnst yfirleitt óhætt að gefa einhverjum símanúmerið sitt eða mæla sér mót á fjölmennu kaffi- húsi í gegnum irkið. „Menn virðast af einhverjum ástæðum mjög hræddir við margt á Netinu sem þeir eru ekki hræddir við dagsdag- lega. Til dæmis allt þetta fár yfir því að fólk gefi upp kreditkortanúmer sitt þegar það verslar í gegnum Netið. En svo fer það út í sjoppu og borgar 200 krónur með kortinu sínu og kreditkortanúmerið stendur á hvíta miðanum sem verður eftir í sjoppunni." Þá segir Bjarni að Net- ið sé ekki miklu óöraggara en um- hverfið en af því að fólk þekki það minna þá viti það kannski síður hvernig það á að bregðast við ef eitthvað bregður út af. Helsti vand- inn sé sá að fólk gleymi stundum að vera varkárt í netsamskiptum, gefi of miklar upplýsingar um sjálft sig eða mæli sér mót við einhvern sem það veit ekkert um. Jón Pétur Zimsen vann lokarit- gerð í Kennaraháskólanum um mál- far á irkinu. Hann segist oft hafa orðið vitni að því að fólk hældi fíkni- efnum á irkinu eða spyrði um þau. Hann segir að hægt sé að svara fólki með því að senda skilaboð til fyrirspyrjanda án þess að aðrir á rásinni sjái þau eða sjái að verið sé að senda einkaskilaboð. Þá sjá hvorki umsjónarmenn rásarinnar að verið sé að senda slík skilaboð né netþjónusta. Jón Pétur segist þó ef- ins um að þetta sé leið sem fíkni- efnasalar myndu nota til að afla nýrra viðskiptavina því að fíkniefna- salinn veit ekkert við hvern hann er að spjalla. Brot gegn höfundarrétti I Evrópu og Bandaríkjunum hef- ur talsvert komið upp af kærum vegna ólöglegrar dreifingar efnis á Netinu þar sem brotinn er höfund- arréttur. I mörgum tilvikum er um að ræða unglinga. Gunnar Thoroddssen, lögfræðingur, segir að Netfíklar flýja til netheima NETFÍKILL er sá sem er hel- tekinn netnotkun, eyðir sífellt meiri tíma í netheimum, hefur gert ítrekaðar en árangurs- lausar tilraunir til að draga úr vera sinni í netheimum, stefnir starfsframa, skólagöngu eða nánu sambandi í voða með net- notkuninni, lýgur til um hversu miklum tíma hann eyðir í netheimum, flýr frá vandamál- unum til netheima og gengur á nauðsynlegan svefntíma sinn til að geta eytt meiri tíma í netheimum. Þetta era niður- stöður rannsóknar dr. Kim- berley Young um netfíkn, sem hún segir vera vaxandi vanda- mál og að neikvæð netnotkun hafi alvarlegar afleiðingar á líf fólks. Hún segir persónuleynd þess sem ferðast um netheima gera honum auðveldara fyrir að ala á fikn sinni og geti jafn- vel hvatt hann til netafbrota eins og t.d. að sækja sér ólög- legt efni af vefnum. Mark Grittiths, kennari í sálarfræði við Nottingham Trent háskólann, hefur rann- sakað áhrif mikillar netnotk- unar og hefur kynnt sér rann- sókn Young. Hann segir að netfíkn sé enn sem komið er smávægilegt vandamál og að viðmiðun Young skilgreini of marga sem netfíkla. Margir þeirra sem hún segi vera net- fíkla séu það ekki heldur séu þeir háðir kynlífi eða fjár- hættuspilum og noti Netið sem tæki til að svala þeirri fíkn. oft sé um það að ræða að hugverk annarra séu beinlínis afrituð og þeim dreift undir öðru höfundar- nafni. Gunnar segir að alls kyns efni sé dreift á Netinu sem menn hafi ekki leyfi til að dreifa. Þetta geti verið texti, hugbúnaður, myndir, tónlist og fleira. Gunnar tekur sem dæmi að nýlega birti ónefndur fréttavefur breytta útgáfu af merki fyrirtækisins OZ.COM. Hann segir hafa færst í vöxt að mál, þar sem grunur leikur á höfundarréttarbroti á Netinu, séu sótt fyrir dómstólum bæði í Bandaríkjunum og Evrópu. Hann segir lagarammann mjög svip- aðan að þessu leyti bæði á Islandi og annars staðar í Evrópu, svo og í Bandaríkjunum. Dagny Stuedahl, fræðimaður í menningar- og upplýsingatækni- deildum við Háskólann í Ósló, telur unglinga sem brjóta af sér á þennan hátt ekki gera sér grein fyrir því að Strákar heillast af tækninýjungum og stelpur hugsa um notagildið STÚLKUR virðast sýna tækn- inni á Netinu minni áhuga en drengir. Þær velja síður tölvu- fræðival í skólum og virðast al- mennt ekki eins fljótar og strák- ar að læra á Netið og það sem það býður upp á. Á Norðurlöndunum hefur ver- ið umræða um það hvernig megi laða stúlkur að náttúruvisindum og þá er talað um að í kennslu náttúruvísinda í skólum sé byijað á röngum enda. Stúlkur sjái eng- an tilgang í að læra formúlur og reglur þegar þær viti ekki til hvers hægt sé að nota þær. Jón Pétur Zimsen, sem vann lokaritgerð í Kennaraháskólan- um um málfar á irkinu, segir að af þeim sem stundi irkið séu drengir í miklum meirihluta. Hann segir það sjáist í tölvu- fræðivali i skólunum að strákar séu miklu áhugasamari um tölv- ur og Netið en stelpur. Hann segir að þegar stelpur fari á Netið skoði þær fyrstu síð- una á vefnum sem þær fari inn á og lesi allan textann sem er þar, en strákarnir fara á fyrstu síð- una, sleppi því að lesa textann á síðunni, heldur smelli óðara á „next page“ og fara í næstu síðu, og fari því miklu víðar um Netið en stúlkurnar. „Þeir eru miklu hvatvísari, en stelpurnar eru miklu samviskusamari og því staðnaðri í þessu. Strákarnir æða áfram og Iæra miklu hraðar á þetta þó að þeir brenni sig eitt- hvað. Stelpurnar eru hræddar um að skemma eitthvað." Kynbundinn munur Dagny Stuedahl, fræðimaður í menningar- og upplýsingatækni- deildum Háskólans í Ósló, segir að karlar og konur noti Netið á ólíkan hátt. Hún segir þó erfitt að alhæfa nokkuð um þetta og það skorti sárlega tölulegar upplýs- ingar og kannanir. En Stuedahl segir að það hafi komið fram í viðtölum hennar við fólk, þegar hún vann að rannsókn um ímynd fólks á Netinu, að konur velji per- sónulegri leiðir til að íjá sig t.d. með spjallrásum og tölvupósti. Aftur á móti hafi karlmenn frek- ar tilhneigingu til að nota vefinn og fréttalista sem eru opnari og almennari. Stuedahl segir þetta vera endurspeglun á því hvernig karlar og konur hafa valið sér ólíkar leiðir til tjáningar. Áður fyrr, að minnsta kosti, hafi kon- urnar verið meira inni á heimil- inu en karlarnir meira út á við. Stuedahl bendir þó á að þetta sé mikil einföldun. Þó er óhætt að fúllyrða, segir Stuedahl, að al- mennt fylgist konur ekki með tækniþróuninni sem fer fram á Netinu. Þær missi fljótt áhugann. Þær sjái þetta ekki sem mikil- væga tækni í framtíðinni heldur tæki til samskipta. Karlmenn byrji hins vegar nijög ungir, jafn- vel sjö ára, að kynna sér Netið og hugbúnaðinn sem tengist því. Stuedahl segir mjög mikilvægt að breyta því viðhorfi sem sé ríkjandi meðal stórs hluta kvenna, að Netið sé bara leikur og skipti ekki máli. Ef ekki takist að fá stúlkur til að mennta sig í upplýsingatækni muni þær ekki taka þátt í að móta Netið og vef- inn og þess vegna muni tækninni ekki fleyta jafnt ört frain á þeim sviðum Netsins og vefsins, sem veki mestan áhuga þeirra. Alvarlegt vandamál Stuedahl segir að frá jafnræðis- sjónarmiði finnist henni þetta mjög mikið vandamál. Norðmenn hafi fram að þessu reynt að þvinga stúlkur til að læra forrit- un, kenna þeim að skoða tækið. En þær hafi ekki haft áhuga. Hún segir sífellt fleiri kannanir sýna fram á að stúlkumar hugsi ætíð um notagildið. „Hvers vegna ætti ég að forrita þetta, til hvers er þetta notað?“ Hefðin í kennslu náttúruvísinda í Noregi hafi verið að kenna fyrst reglur og formúlur og svo bent á notagildið. Stuedahl segir að um Ieið og rætt sé hvernig hægt sé að fá stúlkur til að leggja stund á raungreinar sé þessi kennsluað- ferð gagnrýnd. Hún segir að sú aðferð sem verið sé að reyna sums staðar í Svíþjóð, að byija á hinum cndanuin, lofi góðu. Hún segir að meginmunurinn felist í því að með nýju aðferðinni sé byrjað á því að tala um upplýs- ingasamfélagið við nemendurna og hvernig tæknin og samfélagið fléttist saman. Hvernig notagild- ið mótast af tækninni og hvernig hægt sé að þróa tæknina þannig að notendum séu settar sem minnstar hömlur. Stuedahl segir að eftir að hafa lært allt þetta sé farið að kenna stúlkunum þær formúlur og reglur sem þær þurfi að nota til að geta fram- kvæmt það sem þær lærðu. Við ættum að varast að skamma stelpur og segja að þær séu heimskar ef þær sýna tækn- inni ekki áhuga, segir Dagny Stuedahl að lokum.

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.