Morgunblaðið - 10.10.1999, Page 33

32 SUNNUDAGUR 10. OKTÓBER 1999
+
Jlfagtnililiifeife
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
SK YN S AMLEGUR
KOSTUR
AMNINGURINN milli
menntamálaráðuneytisins
og Háskóla Islands um
kennslu og fjárhagsleg sam-
skipti sem undirritaður var í
vikunni tryggir aukinn stöðug-
leika í rekstri Háskólans en á
hann hefur stundum nokkuð
skort, ekki síst síðustu ár þeg-
ar nemendum skólans hefur
fjölgað mjög ört. Með samn-
ingnum gefur menntamálaráð-
herra út reglur um fjárveiting-
ar til háskóla sem byggjast á
því að ríkissjóður greiðir Há-
skólanum ákveðna upphæð,
svokallað nemendaframlag,
með hverjum nemanda sem
stundar nám til viðurkenndra
námsloka. Er áætlað að fram-
lög til skólans hækki um 246
milljónir á verðlagi fjárlaga
1999 en menntamálaráðuneyt-
ið gengur á næstu vikum til
samninga við aðra skóla á há-
skólastigi um fjárveitingar á
grundvelli þessara reglna.
Framlög til Háskólans á
hvern nemanda hafa verið
nokkuð lægri en gerist og
gengur í nágrannalöndunum
og hafa stjórnvöld verið gagn-
rýnd fyrir það en með þessari
aukningu er ætlunin að rekstr-
argrundvöllur skólans verði
svipaður og hjá sænskum og
dönskum háskólum með sam-
bærileg hlutverk. Hinn nýi
samningur veitir skólanum
svigrúm þannig að hann getur
brugðist við sveiflum í aðsókn
án þess að skerða þjónustu
sína eins og iðulega hefur
komið fyrir á undanförnum ár-
um. Eins og fram kom í máli
Páls Skúlasonar rektors mun
þetta framlag þess vegna gera
það kleift að skipuleggja starf
skólans til nokkurra ára í
senn.
Samningurinn er án efa
framfaraskref í starfi Háskóla
Islands og styrkir stöðu hans
sem eina af mikilvægustu
menntastofnunum landsins.
Slíkt hið sama mun aukin fjár-
veiting til rannsókna Háskól-
ans gera en stefnt er að gerð
sérstaks samnings þar um í
tengslum við undirbúning fjár-
laga fyrir árið 2001. Aukin
áhersla á menntamál og rann-
sóknir er skynsamlegur kostur
í því alþjóðlega samkeppn-
isumhverfí sem þjóðin tilheyr-
ir.
TILLÖGUR
VESTUR-
BYGGÐAR
BÆJARSTJÓRN Vestur-
byggðar óskaði eftir því
fyrir skömmu, að fá að leigja
hinn svonefnda byggðakvóta,
sem kom í hlut sveitarfélagsins
á þann veg, að kvótinn yrði
leigður hæstbjóðanda og leigu-
gjaldið yrði nýtt til þess að efla
atvinnulífið í Vesturbyggð.
Röksemd bæjarstjórnarinnar
fyrir þessari ósk er m.a. sú, að
það sé ómögulegt fyrir sveitar-
stjórnir að standa að úthlutun
byggðakvóta vegna þess, að
um fjárhagsleg hlunnindi sé að
ræða.
Þessi afstaða bæjarstjórnar
Vesturbyggðar er rétt.
Byggðakvótinn er ekkert ann-
að en fjárhagsleg hlunnindi og
það er fáránlegt að úthluta
slíkum hlunnindum samkvæmt
geðþótta sveitarstjórna eða
annarra hverju sinni. Eina
réttláta aðferðin er sú, sem
bæjarstjórn Vesturbyggðar
hefur lagt til. Bæjarstjórnin
stóð frammi fyrir því, að 26 að-
ilar höfðu sótt um 205 tonn,
sem Vesturbyggð fékk úthlut-
að. Bæjarstjórnin stefndi að
því að stofna Atvinnuþróunar-
sjóð Vesturbyggðar og skyldi
leigugjaldið renna í þann sjóð.
Peningana átti að nota til þess
að veita styrki og lán og kaupa
hlutafé í fyrirtækjum á svæð-
inu.
I greinargerð bæjarstjórnar
Vesturbyggðar segir, að að-
koma bæjarstjórnar að úthlut-
un byggðakvóta sé vart til
annars fallin en að veikja innri
stoðir sveitarfélaga og jafnvel
ala á tortryggni á milli þeirra,
sem fá kvóta úthlutað og hinna
sem ekkert fá. Allt er þetta
rétt hjá bæjarstjórn Vestur-
byggðar. Eins og Morgunblað-
ið hefur áður bent á lýsir
byggðakvótinn í hnotskurn
vanda kvótakerfisins á lands-
vísu. Einstök byggðarlög fá út-
hlutað kvóta. Uthluti þau svo
einstökum aðilum þeim kvóta
fyrir ekki neitt er verið að
skapa þeim hinum sama for-
skot á aðra aðila í sjávarút-
vegi. Þetta hafa forráðamenn
bæjarstjórnar Vesturbyggðar
séð og vilja ekki taka þátt í
þeim leik. Með því að gefa öll-
um sjávarútvegsfyrirtækjum í
Vesturbyggð, smáum og stór-
um, kost á að leigja kvótann er
öllu réttlæti fullnægt og um
leið gengur andvirðið í al-
mannasjóð.
Þessa sjálfsögðu aðferð gat
Byggðastofnun ekki fallizt á og
hefur hafnað tillögum bæjar-
stjórnar Vesturbyggðar. Af-
staða Byggðastofnunar ein-
kennist af sjónarmiðum fortíð-
arinnar. Bæjarstjórn Vestur-
byggðar hefur hins vegar vísað
veginn í rétta átt.
Þessar endurminning-
ar eru mér flestar sem
ljúfur draumur, segir
Gunnlaugur Scheving,
en þó ber þar einn
skugga á, því næsta
haust brann húsið á
Unaósi. Eg var svo ungur, að ég
gerði mér raunverulega ekki grein
fyrir, hvað var að gerast, en man þó
glöggt eftir því, þegar ég horfði á
eldinn éta upp þessa paradís æsku
minnar. Það var um nótt og ég sá
alltaf dökkan næturhimin á bak við
húsið, sem logamir læstu sig um
með óhugnanlegum þyt, braki og
brestum. Að síðustu stóð grindin
ein eftir, svo hrundi hún einnig.
Daginn eftir komu menn með
hesta, ég fluttur á næsta bæ og
dvaldist þar nokkrar vikur, síðan
hef ég ekki komið að Unaósi.
M: Og hvert fóruð þið?
G: Eftir þetta dvaldist ég með
fósturforeldrum mínum á ýmsum
stöðum austanlands, á Tjarnarlandi
í Eiðaþinghá, ég held að sá bær sé
nú í eyði, á Kolfreyjustað í Fá-
skrúðsfírði, en þó lengst af á Seyðis-
firði, þar sem fóstri minn var síldar-
matsmaður.
Áhugi minn á myndlistinni varð
meiri eftir því sem ég varð eldri. Á
þessum tímum var það almennt ekki
í móð að vera lífsþreyttur og vand-
látur, eða blaseraður sem kallað er
nú á dögum. Maður var hrifinn,
þakklátur og skoðaði allt það með
bamslegri gleði, sem heitið gat list
eða var henni skylt. Það var heil-
brigð forvitni. Ég man
glöggt, hvað ég hafði
gaman af auglýsinga-
myndunum utan á
ávaxtadósum eða kaffi-
bæti, að ógleymdum
kössum með hrollvekj-
andi tígrisdýramyndum eða yndis-
fögrum konum. Þar við bættust stór-
fenglegar myndir af sjóorustum eða
friðsælum, gömlum húsum úti í
skógi, af riddaraliði í fullum gangi,
að ég ekki tali um þá dýrðlegu mynd
sem hékk uppi á vegg hjá Jóni kenn-
ara, en hún vai' af ljónaveiðum ein-
hvers staðar úti í löndum. Ég hafði
ekki verulega gaman af postulíns-
hundum og ekki af dúkkum, jafnvel
þó þær gætu lokað augunum, ég var,
ef svo mætti segja, ekki nógu þrosk-
aður í listinni. Mér þóttu postulíns-
hundar ekki nógu líkir hundum, eins
og ég hafði séð þá. Þegar ég löngu
síðar kynntist abstaktlist og lærði
þá kenningu nútímans, að listin ætti
ekki að vera eftiröpun náttúrunnar,
þá opnuðust augu mín fyrir ágæti
postulínshunda, þ.e.a.s. gömlu teg-
undinni, sem nú er löngu uppseld,
en var í háu verði úti í Danmörku
fyrir eitthvað sextíu árum. Mér
finnst ennþá margt þessu líkt eins
og smáenglamyndir, fallegt vegg-
fóður, rósir og mynstur á klútum og
taui, gerviblóm, skrítnar dúkkur,
póstkort með gylltum snjókomum
og englum og margt sem böm hafa
sér til gamans, vera skemmtilegt.
Það er eitthvað inspírerandi og
pósitívt við þetta allt og laust við
blýlóð hátíðleikans og vandfýsninn-
ar. Skáldin skrifa sjaldan sögur af
stómennum eins og Alexander
mikla og Kristi, hvað þá af sjálfum
himnaföðiu'num, en þau skrifa mik-
ið um frekar venjulegt fólk; jafnvel
fátæklinga eða marghrjáðar mann-
eskjur. Skáldin hefja svo þessar
umkomulausu persónur upp í æðra
veldi og gera úr þeim merkisfólk,
sem sómir sér vel á síðum þeirra
bóka sem taldar era góðar bók-
menntir, jafnvel heimslist. Þessu er
líkt farið með myndlistina, hvers-
dagslegum mótífum er oft lyft upp í
æðra veldi og fer vel á því í verkum
stóru meistaranna. Listinni er eðli-
legt að gera mikið úr litlu, hitt er
óeðlilegt að gera meira úr miklu. Til
dæmis fmnst mér óeðlilegt að skrifa
skáldsögu um Drottin. Picasso hef-
ur sagt að dauðinn einn sé fullkom-
inn. Ég álít að gleðin yfir þessu
ófullkomna lífí okkar sé listamann-
inum nauðsynlegri en fyrirlitning
og lífsleiði vandlætarans. Það telst
ekki viðburður, þegar neisti hrekk-
ur úr stóru báli, hitt er meira, þegar
lítill neisti kveikir bál. Sá sem á það
ímyndunarafl, en jafnframt lítillæti
og natni að sjá list í einhverju því
sem öllu venjulegra fólki finnst
nauðaómerkilegt, hann mun að síð-
ustu reynast sterkari vandlætaran-
um.
Mér þykir dálítið vænt um
Andrés önd og postulínshundinn,
þeir era góðir félagar mínir og pró-
fessorar.
HELGI
spjall
MORGUNBLAÐIÐ MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 10. OKTÓBER 1999 33>
EINATT VELTA MENN
því fyrir sér hvemig
verja skuli því fjánnagni
sem það opinbera hefur
yfir að ráða, þ.e. skatt-
peningum fólksins í land-
inu. Það virðist ríkja sátt
um það, að hið opinbera
sjái um velferð þegnanna, ef með þarf, og
einkum lögð áherzla á tvo þætti, menntun og
heilbrigðismál. Það þarf ekki að ganga í graf-
götur um það, að Islendingar vilja að ríki eða
sveitarfélög hafi forystu um uppbyggingu
menntunar og heilsugæzlu og ætlast til að
grandvöllur og uppbygging þessara þátta
þjóðfélagsins séu kostuð af opinberu fé. Með-
an svo er - og þá einnig sæmilega réttlát
skattlagning - er augljóst að þegnamir sætta
sig við hlut sinn í þessum fjárútlátum ríkis og
sveitarfélaga, sem sagt þess er raunar kraf-
izt af öllum þorra manna að hér ríki velferð-
arþjóðfélag, með rætur í sáttargjörð borgar-
anna eftir frönsku stjómarbyltinguna. Um
þetta er sátt milli allra flokka og þarf á eng-
an hátt að ganga í berhögg við þá stefnu, að
einstaklingar vinni að menningar- og heil-
brigðismálum, eins og þeir hafa bolmagn til.
Þannig er þetta kerfi einnig í reynd því að
margvíslegir þættir þessara nauðsynjamála
era á vegum einstaklinga, bæði skólahald og
heilsugæzla, þótt þeir einstaklingar sem að
slíkri starfsemi standa geti sótt stuðning tO
ríkis og bæja. Allt slíkt er eðlOegt og kemur
heim og saman, þótt augljóst sé, að hið opin-
bera hljóti að sjá um mestan hluta þess gífur-
lega fjármagns, sem veitt er tO fyrmefndra
tveggja velferðarþátta þjóðfélagsins.
ÞANNIG HEFUR
þetta raunar verið í
gegnum aldimar,
einkum á sviði menn-
ingar og lista. Lista-
starfsemi hefur æv-
inlega notið mikOs stuðnings hins opinbera,
ekki sízt meðan kóngar og furstar vora odd-
vitar samfélagsins, enda höfðu þeir forystu
um margvíslegar byggingar tO listastarfsemi
og þá lögðu þeir ekki síður fram verulegan
hlut skattgreiðenda í því skyni að styðja við
bakið á listamönnum og starfsemi þeirra.
Listsköpun hefur ævinlega þótt hin mesta
prýði hvers þjóðfélags, hvort sem var í
fomöld, á miðöldum eða seinni tímum og
sjaldnast amazt við því, að fjármunir rfldsins
renni til slíkrar starfsemi.
Einstaka bæjarfélög eru þá einnig stolt af
framlögum sínum til lista og menningai- og
má benda á hin síðustu dæmi þess efnis hér á
landi, nú hefur Hafnarfjarðarbær boðizt tfl
að hýsa listháskólann, þó að ævintýrið um
Korpúlfsstaði, sem var bæði glæsOegt og
hefði verið ágætlega viðráðanlegt, færi í súg-
inn vegna skammsýni úrtölumanna og tæki-
færissinna.
Eða - dettur einhverjum í hug að Korp-
úlfsstaðir verði rifnir?!
Þá var leitað annarrar lausnar og nú hefur
verið unnið að list- og menningarhúsi við
höfnina um margra mánaða skeið og sér eng-
inn fyrir endann á þeim kostnaði. Ollum þyk-
ir aftur á móti sjálfsagt að Hafnarhúsinu ver-
ið breytt og lagt undir þá starfsemi sem að er
stefnt; þá má einnig benda á hið nýja og
glæsOega tónlistarhús í Kópavogi, en af því
er bæjarfélagið bæði stolt og hreykið, enda
efni tO. Engum hefur dottið í hug að einstak-
lingai’ byggðu óperahallirnar í Evrópu, ekki
heldur listasöfnin eða háskólana. Engum hef-
ur heldur dottið í hug að einstaklingar hefðu
átt að byggja Háskólann, Þjóðleikhúsið,
RÚV eða Þjóðarbókhlöðina, svo að dæmi séu
nefnd. Fólki hefur ekki þótt fremur ástæða
tO þess að einstaklingar sæju um þessar
byggingar en hið opinbera hlypi undan
skyldum sínum í þeim efnum; ekki frekar en
öllum þykir það sjálfsagður hlutur að
Reykjavíkurborg eigi sér ráðhús og ríkið Al-
þingishús. Það hefur enginn amazt við því að
sundlaugar og íþróttahús séu byggð af al-
mannafé, svo nauðsynlegur þáttur í samtíma-
lífi sem slík athvörf eru. Það talar enginn um
þenslu, þegar þessar byggingar eiga í hlut,
en auðvitað er ástæða til þess að haga segl-
um eftir vindi og ráðast í þær framkvæmdir,
sem nauðsynlegar era, þegar efni standa til
og nauðsyn krefur.
Eða - hver átti að byggja Skálholtskirkju?
Slíkt hús er hugsjón, guði tO dýrðar. Eng-
inn sá í þá fjánnuni sem fóru á sínum tíma í
þetta minnismerki yfir mikOvæga þætti ís-
lenzkrar sögu og engum datt í hug að bænd-
urnir í Skálholti og á Spóastöðum fjármögn-
uðu slíkt guðshús sem nú hýsir m.a. stór-
merkilega tónlistarstarfemi. Jón í Möðrudal
byggði að vísu sína kirkju og var hálfrar ald-
ar afmæh hennar haldið hátíðlegt ekki alls
fyrir löngu. En sú smíð var einum manni við-
ráðanleg og ekki til annars en minna á þá ör-
fáu einstaklinga, sem enn þreyja þorrann
þarna á heiðum uppi, þar sem flest býlin hafa
nú verið yfirgefin og dæmigerð þróun, að nú
hafa verið sumarveitingar í Sænautaseli þar
eystra, en þar ekki alllangt frá stóðu Vetur-
hús, sem era með vissum hætti fyrirmyndin
að Sumarhúsum Bjarts og KOjans.
Slíkt einstaklingsframtak eins og heimatil-
búin bændakirkja er að sjálfsögðu góðra
gjalda vert, en það dregur engin þung hlöss,
það byggir hvorki Þjóðleikhús, Kjarvalsstaði,
Þjóðminjasafn né Háskóla. Um þetta þarf
ekki mörg orð og þeir, sem vOja ekki skilja
svo einfalt mál, eiga að fá að vera í friði með
sérvizku sína.
Eða - hvað um íþróttamannvirki? Átti ein-
hver stórlaxinn að byggja Laugardalsvöllinn,
svo að dæmi sé nefnt?!
Það er hvað sem öðru líður alvarlegt mál,
þegar þess er krafizt, að slík sérvizka sem
nefnd var sé einhvers konar stefnumörkun
stjómmálaflokka, svo að ekki sé nú talað um,
þegar krafan lýtur að stefnumörkun stærsta
stjómmálaflokks landsins.
það eru margar
Listin þarf Ijósvakastöðvar á ís-
,, n landi nú um stundir.
atnvarr Þær hafa vaxið eins
og gorkúlur á mykju-
haug. Þangað er ekki alltaf hægt að sækja
mikla andlega næringu, þar eru ekki endi-
lega þau verðmæti sem mikOvægust hafa
þótt. Það má þakka fyrir meðan íslenzka er
töluð í þessum húsum og arfleifðin birtist
þar, þótt ekki sé nema í mýflugumynd. Einn
þessara fjölmiðla er ríkisútvarpið og sem
betur fer rís það að veralegu leyti undir
nafni, enda vinsælt af öllum þoma manna,
ekki sízt sú ágæta_ menningarviðleitni sem
þar er haldið uppi. I forystugrein hér í blað-
inu hefur verið bent á að sjónvarpið mætti
efla innlenda innviði sína, en þar hefur sumt
verið ágætlega gert, eins og allir vita. Það
tók langan tíma að hýsa þessa mikilvægu
starfsemi, þar sem íslenzk tunga á sér must-
eri og arfleifðin er væntanlega í góðu skjóli,
eins og vera ber.
Það kostaði mikla peninga að reisa út-
varpshúsið. Hvaðan komu þeir? Auðvitað frá
skattgreiðendum. Og þótt ýmsir séu andvígir
núverandi áskriftarfyrirkomulagi ríkisút-
varpsins, er hitt engum vafa undirorpið, að
meginþorri þjóðarinnar fagnar því, að starf-
semi þess sé vel húsuð, svo mikilvæg sem
hún er, ekki sízt í þeirri erfíðu baráttu að við-
halda tungu okkar og rækta hana, eins og
kostur er. Það hlýtur einnig að vera mai-kmið
ýmissa annarra opinberra fyrirtækja, bæði
Þjóðleikhússins, Borgai’leikhússins og ekki
sízt bókasafna. Við höfum aftui- á móti ekki
enn borið gæfu tO þess að hýsa íslenzka tón-
listarstarfemi eins og verðugt væri.
Við höfum átt stórmerkileg tónskáld, sin-
fóníuhljómsveit, sem sækh' í sig veðrið á al-
þjóðavettvangi, merka tónlistarmenn og
söngvara. Allt þetta fólk hefur aukið á reisn
íslenzkrar menningar, margir borið hróður
hennar víða um heim. Engum dettur í hug
annað en sjálfsagt sé að setja ný og fullkomin
orgel í nútímakirkjur eins og Langholts-
kirkju og Neskirkju og hafa þeir áfangar
verið fagnaðarefni.
En hví þá ekki tónlistarhús? Hvers vegna
væri goðgá að byggja slíkt athvarf undir
þennan einhvern mikflvægasta þátt íslenzkr-
ar menningar? Þar er mikill vaxtai’broddur
og þar eru mikil fyi'irheit. Við eigum ekki að
tvínóna við að gefa sjálfum okkur þá glæsi-
legu afmælisgjöf á tímamótum tveggja alda,
sem slíkt hús gæti orðið, öllum til gleði, upp-
byggingar og örvunar. Menn sóa ekki pen-
ingum í listir. Menn sóa almannafé í flesta
hluti aðra, ónauðsynlega. Margt sem á ekk-
ert skylt við menningarverðmæti. Margt sem
eru einungis tímabundnar uppákomur. Þeir,
sem ekki skOja það, eiga að sjálfsögðu að
hafa þröngsýni sína og forpokun í friði. En
þeir eiga ekki að móta stefnu stjórnmála-
flokka, þeir eiga ekki að stinga út kóssinn í
pólitík. Þeir eiga ekki frekar að stjórna and-
Stuðningur
við menn-
ingu og listir
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 9. október
legu lífi íslendinga en þeir sem hafa ekki tO-
finningu fyrir landinu eigi að hafa forystu um
náttúravemd.
Eftir ítrekaðar ályktanir er stjóm Sam-
bands ungra sjálfstæðismanna áreiðanlega
komin vel á veg með að sannfæra fjölda fólks
um það, að í ungliðahreyfingu Sjálfstæðis-
flokksins séu menningarfjandsamleg öfl með
asklok fyrir himin. I tvígang hefur stjóm
SUS með ályktunum sínum um tónlistarhús
vegið að menntamálaráðherra Sjálfstæðis-
flokksins, sem hefur með störfum sínum lagt
áherzlu á menningarlegan metnað flokksins
og aflað honum trausts og virðingar, og þá
ekki sízt með afstöðu sinni til byggingar tón-
listarhúss.
I fyrri ályktun stjómar SUS er lýst megnri
óánægju vegna áforma rfldsvaldsins og
Reykjavíkurborgar að eyða fjóram mflljöðr-
um króna af skattfé tO byggingar tónlistar-
húss, eins og þar segir. Þama sé um að ræða
undanlátssemi hins opinbera við „háværa
þrýstihópa", virðingarleysi sumra stjóm-
málamanna við skattgreiðendur. Það getur
varla talizt tO virðingarleysis við skattgreið-
endur að veija fjármagni þeirra tO að stuðla
að menningarlegri reisn í landinu og bæta úr
brýnni þörf sem einstaklingum væri að öllum
líkindum ofraun að standa straum af.
Það er rangt að það gangi gegn grandvall-
arstefnu Sjálfstæðisflokksins að verja fjár-
magni til lista og menningar, þvert á móti
hefur flokkurinn staðið vörð um slíka star-
femi - og þá m.a. með opinberam fjárfram-
lögum.
■■■■■■■■■■ TONLIST ER MIK-
Listvænt Ovægur þáttur í nú-
«túnasamfélagi. Hún
samieiag hefur raunar verið
það frá fyrsta fari.
Furstarnir sáu um Haydn og Mozart og aðra
snillinga síns tíma, að öðram kosti hefðu þeir
ekki getað séð sér farboða. Það vora skatt-
greiðendur þess tíma sem stóðu straum af
listrænni uppbyggingu í Evrópu og líklega sá
enginn eftir því fjármagni sem tO þeirrar
starfsemi rann. Þvert á móti hefur listræn
starfsemi verið sá þáttur þjóðlífsins sem not-
ið hefur hvað mestra vinsælda. Við eigum að
rækta þennan garð. Við eigum að sjá til þess
að listamenning blómstri og dafni. Við eigum
ekki að horfa út um asklokið, þegar menning-
arleg reisn þjóðarinnar er annars vegar. Það
er dýrt að vera Islendingur, sagði nóbels-
skáldið. Það er dýrt að rækta stolt sitt og
metnað. Aumingaskapur kostar ekki neitt.
List er samfélagsleg nauðsyn, hún ýtir undir
þjóðemisvitund, blæs lífi í sjálfstæðisbaráttu
sem á einatt undir högg að sækja. Arthur
MOler öfundar Islendinga einungis af einu:
Þjóðleikhúsinu. Hann virti Islendinga hálfu
meira en ella vegna þeirrai’ starfsemi sem
þar fer fram. Arfleifð okkar og bókmenntir
era grundvöllur þjóðlífsins og það kostar sitt
að rækta þennan dýrmæta garð. Það er ekk-
ert sjálfsagðara en ríkið taki þátt í þessari
ræktun, hafi forystu um hana, þegar þörf
krefur. íslendingar eiga enga rokkefellara,
þó að fyrirtæki eins og Eimskip og Islands-
banki hafi Iagt fram álitlegan skerf til lista og
menningar. En Ragnar í Smára er allur.
En þetta getur víst breytzt, þótt skatt-
skráin segi að stórlaxarnir séu á vinnukonu-
launum!
í síðari ályktun stjómar SUS, sem birt var
14. september sl., er vegið í hinn fyrra
knérann. Sú ályktun er þó verri en hin fyrri
að því leyti, að hún er á mun verri íslenzku
og sýnir því miður afturför í þeim efnum. Nú
er talað um að ráðamenn landsins hafi „gefið
sig út fyrir að vilja“ og átt við það, sem allir
vita, að nauðsynlegt sé að hafa aðhald og fyr-
irhyggju, þegar landsfeðurnir úthluta skatt-
peningum. Þeir fara einatt í verri hít en þá,
sem tfl þess er ætluð að renna stoðum undir
menningarlega reisn þjóðarinnar.
Fimmtudaginn 16. september sl. birtist
hér í blaðinu samtal við tvo stórsöngvara,
sem báðir lýsa því yfir að þeir séu sjálfstæð-
ismenn, þá bræðurna Guðbjöm og Gunnar
Guðbjörnssyni. Þessir flokksbundnu sjálf-
stæðismenn liggja ekki á skoðunum sínum,
telja að stefna Sambands ungra sjálfstæðis-
manna um byggingu tónlistarhúss sé ekki tO
uppörvunar eða auki á bjartsýni þeirra sem
hafa menningai'legan metnað. „Menn virðast
halda að menningin reki sig sjálf eða að
einkafjármagnið í þessu fámenna landi geti
haldið henni uppi. Svo er ekki.“ Þeir bæta því
Morgunblaðið/Ómar
REGNBOGI YFIR ÖXARÁRFOSS
við að „þessi andmenningarlegu viðhorf SUS
era mjög skaðleg fyrir flokkinn", eins og
Guðbjörn tekur fram. „Þetta kemur óorði á
hann og gefur ranga mynd af honum. Ég
held að viðhorf sem þessi eigi ekki upp á pall-
borðið hjá mörgum kjósenda hans. Sú stefna
sem ríkisstjóm Davíðs Oddssonar hefur
haldið fram endurspeglar vilja þeirra miklu
fremur þó að betur megi gera.“
Þetta era áreiðanlega orð að sönnu og þá
ekki síður sú fullyrðing, að tónlistarhús verði
ekki reist nema ríkið komi þar við sögu og
Gunnar bætir við, að það sé hneisa að ekki sé
tO almennilegt hús, t.a.m. undir starfemi Sin-
fóníuhljómsveitarinnar „sem hefur ítrekað
sýnt og sannað að hún er á heimsmæli-
kvarða. Islenzkir tónlistannenn standa al-
mennt mjög framarlega á sínu sviði og það er
ótrúlegt að það skuli ekki vera betur hugsað
um þá.“
Allt er þetta rétt og um það mætti stjóm
SUS hugsa, áður en hún verður búin að
sannfæra stóran hluta þjóðarinnar um það,
að framtíð stærsta flokks landsins hljóti að
vaxa af einhvers konar kaldri peningahyggju
og hægri menn hafi engan áhuga á list eða
menningu. Áram saman reyndu sósíalistai'
að sannfæra fólk á Islandi um þessa firru.
Borgaralegt þjóðfélag sækir þvert á móti afl
sitt og næringu í sköpunarþrá einstaklings-
ins, list hans og mannúðarstefnu. En nú er
engu líkara en stjóm SUS ætli sér að sanna
þá firra, sem vinstri menn tönnluðust á um
og uppúr miðbiki aldarinnar, þegar reynt var
að halda því fram, að þeir einir væru hið
menningarlega afl íslenzks þjóðfélags, sjálf-
stæðismenn hið dæmigerða úrhrak kapítal-
ismans. Borgarastéttin hristi þessa atlögu af
sér, en mikið hljóta gamlir marxistar að vera
þakklátir og gleðjast yfir þeim ungu sam-
herjum sínum í SUS sem ítrekað ganga fram
fyrir skjöldu og reyna að sanna fullyrðingar
þeirra frá því í kalda stríðinu!
Góðir listamenn geta sem betur fer oft séð
sér farboða, en það er síður en svo nein goð-
gá að rétta listskapendum hjálparhönd, svo
þeir geti sinnt list sinni, ýmist með öðram
störfum eða ekki. Það fer eftir hverjum og
einum. Mörg helztu tónskáld þjóðarinnar
hafa t.a.m. unnið önnur störf með listsköpun
sinni. Listamenn nærast á umhverfi sínu,
rétt eins og annað fólk. Fflabeinsturninn er
ekki ákjósanlegasta umhverfi listsköpunar.
Það vissu bæði Páll Isólfsson, Sigfús Einars-
son og Árni Thorsteinsson, svo að nokkur
nöfn séu nefnd. Margir tónlistarmenn hafa
verið kennarar, skólastjórar, sumir unnið í
bönkum, aðrir við útvarp. Slíkt réð engum
úrslitum um listsköpun þeirra.
Stuðningur við listamenn er sjaldnast ann-
að en einhvers konai' viðurkenning fyrir mik-
ilvæg störf. Togstreita um tónlistarhús er
annar handleggur. Það verður ekki reist fyr-
ir einleikara eða aðra túlkendur tónlistar,
heldur viðamikla starfsemi sem ekki er unnt
að hýsa annars staðar, ef vel á að vera, t.d.
óperar og sinfóníur. Slík hús byggir enginn
nema hið opinbera eins og alltaf hefur tíðk-
azt. Listsköpun og listtúlkun er eitt, en að-
stæður til að flytja leikverk eða tónverk, eða
halda yfírgripsmiklar myndlistarsýningar er
annað. Það hlýtur að teljast í verkahring op-
inberra aðila að skapa þessar aðstæður. Ónn-
ur sköpunarverk era ekki í höndum hins op-
inbera, heldur annarra; listsköpun er verk-
efni einstaklinga.
„Tónlist er mikil-
vægur þáttur í nú-
tímasamfélagi.
Hún hefur raunar
verið það frá
fyrsta fari. Furst-
arnir sáu um
Haydn og Mozart
og aðra snillinga
síns tíma, að öðr-
um kosti hefðu
þeir ekki getað
séð sér farboða.
Það voru skatt-
greiðendur þess
tíma sem stóðu
straum af list-
rænni uppbygg-
ingu í Evrópu og
líklega sá enginn
eftir því fjár-
magni sem til
þeirrar starfsemi
rann.“
M.