Morgunblaðið - 21.10.1999, Side 13

Morgunblaðið - 21.10.1999, Side 13
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 21. OKTÓBER 1999 13 FRÉTTIR Deilurnar um kjarnavopn á Islandi hafa staðið í áratugi Þáttur Williams Arkins fyrirferðarmikill EINN þriggja höfunda greinarinnar um kjarnorkumál sem varð frétta- efni bandarískra fjölmiðla í gasr er William Arkin. Nafn hans hefur oft borið á góma í umræðum um það hvort kjarnorkuvopn séu geymd hér á landi. Hér á eftir verður rakinn þáttur Arkins í umræðunum. Deilur um hugsanlega staðsetn- ingu kjarnavopna á Islandi voru áberandi í fjölmiðlum og á Alþingi árið 1980. Hinn 20. maí það ár átti Ríkisút- varpið viðtal við William Arkin, starfsmann Center for Defence In- formation, sem taldi allar líkur á að kjarnorkuvopn væru geymd á ís- landi. Benti Arkin m.a. á að í opin- berum gögnum um Keflavíkurstöð- ina væri vísað til handbókar sjóhers- ins um kjarnorkuöryggismál, sem væri í notkun í Keflavíkurstöðinni. Kom til snarpra orðaskipta við ut- andagskrárumræðu um málið á AI- þingi 22. maí. Þar sagði Eiður Guðnason, Alþýðuflokki, að það væri orðinn árviss viðburður hér á landi að íslenskir kommúnistar þyrluðu upp moldviðri áróðurs og blekkinga og héldu því fram að geymd væru kjarnorkuvopn á íslandi. Ólafur Ragnar Grímsson, þáver- andi þingmaður Alþýðubandalags- ins, sagðist ekki draga í efa yfirlýs- ingar íslenskra utanríkisráðherra um þessi mál en teldi í ljósi sögunnar fyllstu ástæðu til að draga í efa að bandarísk stjórnvöld hefðu sagt all- an sannleikann. Ólafur Ragnar sagði að komið hefði skýrt fram í útvarps- viðtalinu við William Arkin að hann teldi að kjarnorkuvopn væru stað- sett á Islandi. Tók Ólafur Ragnar málið upp í utanríkismálanefnd og fór fram á að aflað yrði ýmissa upp- lýsinga um málið. Ólafur Jóhannesson, þáverandi ut- anríkisráðherra, sagðist ekki telja nein líkindi til þess, að kjarnorkuvopn væru á Islandi en lofaði að afla allra fáanlegra gagna um málið. Utanríkis- ráðuneytið sendi frá sér yfirlýsingu í tilefni þessara umræðna þar sem greint var frá því að bandarísk stjóm- völd hefðu upplýst að í umræddri handbók sjóhersins væri um að ræða almennar leiðbeiningar sem föst venja væri að senda öllum mikilvæg- um stöðvum á vegum flotans um allan heim, óháð því hvort þar væru geymd kjamorkuvopn eða ekki. 31. maí 1980 sendi Center for Defence Information frá sér yfirlýs- ingu um kjarnorkuvopnamál og Is- land, þar sem stofnunin skýrði hvernig hún hefði komist að þeirri niðurstöðu, að ýmislegt benti til þess að kjarnorkuvopn hefðu verið stað- sett á íslandi. Voru tilgreind ýmis atriði sem styddu þetta, m.a. tilvist P-3C Orion-kafbátavarnaflugvéla á íslandi, sem hefðu venjulega kjarn- orkuvopn til taks til nota á stríðstím- um og F-4 Phantom orrustuvéla, Margsinnis hefur komið til umræðna og deilna á Islandi á undanförnum áratugum um það hvort kjarnorkuvopn hafí verið . ■ - ——— t geymd í Keflavíkurstöðinni. I umræðum um þessi mál hin síðari ár hefur nafn Willi- ams Arkins verið áberandi. sem teknar voru í notk- un í Keflavíkurstöðinni 1973, sem stofnunin segir að eigi venjulega kost á því að geta notað kj arnorkueldflaugar, sem unnt sé að skjóta á skotmörk á flugi. „Ofan- greint bendir til þess, að kjamorkuvopn kunni að vera á Islandi eða að þau kunni að verða flutt til Islands á hættu- eða stríðstímum,“ segir í yf- irlýsingu stofnunarinn- ar. Játa hvorki né neita 11. ágúst 1980 lagði Ólafur Jóhannesson utanríkisráð- herra fram skriflega yfirlýsingu sem borist hafði frá sendiherra Banda- ríkjanna á íslandi, Richard A. Eric- son, um þessi mál. Svar Bandaríkja- manna var þríþætt: í fyrsta lagi er tekið fram að það hafi lengi verið stefna Bandaríkjanna að játa hvorki né neita tilvist kjarnavopna nokkurs staðar. I öðru lagi sé staðsetning kjamorkuvopna háð samþykki þeirra ríkja sem beinan hlut eigi að máli í samræmi við ákvörðun leiðtogafund- ar NATO frá árinu 1957 og í þriðja lagi sé þetta í samræmi við 3. grein varnarsamnings Islands og Banda- ríkjanna um að það sé háð samþykki íslands með hvaða hætti vamarliðið hagnýti sér aðstöðuna á íslandi sem veitt er með samningnum. „Ég vona, að þetta nægi öllum þeim, sem ekki eru íyrirfram ákveðn- ir að hafa þá trú, að hér muni leynast kjarnorkuvopn. Yfirlýsingin útilokar algjörlega staðsetningu kjarnorku- vopna hér á landi, svo vel sem unnt er að útiloka nokkuð," sagði Ólafur Jó- hannesson utanríkisráðherra á frétta- mannafundi sama dag. Samhliða þessum yfirlýsingum var lögð fram greinargerð sem Öryggis- málanefnd hafði unnið vegna umræðu og skrifa um kjarnorkuvopn á íslandi og var niðurstaða hennar sú, skv. frá- sögn Morgunblaðsins, að allar yfírlýs- ingar erlendra aðila um kjamorku- vopn í tengslum við ísland ættu ræt- ur að rekja til greinar sem Barry Schneider, starfsmaður CDI, birti ár- ið 1975. Frá því að sú grein birtist virtist ekki hafa verið um neinar sjálf- stæðar athuganir á þessu að ræða. Fram kom í greinar- gerð Öryggismála- nefndar að Gene La Rocque, forstjóri CDI, og Bertram Gorwitz, aðstoðarforstjóri stofn- unarinnar og fyrrver- andi hershöfðingi, hefðu í samtölum við starfsmann Öryggis- málanefndar tekið mun ákveðnari afstöðu til spurningarinnar um hvort kjarnorkuvopn væru á Islandi en fram kæmi í yfirlýsingu CDI 31. maí og haldið því beinlínis fram að á ís- landi væru staðsett kjarnorkuvopn. Var meginröksemd- in sú, að það væri fost regla hjá bandaríska flotanum að staðsetja vopnin þar sem áætlað væri að nota þau. „Að vísu sagðist La Rocque ekki vera alveg 100% ömggur vegna þess að flotinn gæti auðveldlega flutt vopnin burtu á mjög skömmum tíma og kynni að hafa gert það nú þegar,“ segir í greinargerðinni. Einnig vora fræðimenn á sviði ör- yggismála hjá Brookings Institute og Congressional Research Service spurðir álits á því hvort tilvist hand- bókar fyrir landgönguliða um örygg- isgæslu kjarnorkuvopna á Keflavík- ui-flugvelli sannaði að hér væra stað- sett slík vopn. Vora þessir aðilar á einu máli um að sennilega væri gert ráð fyrir flutningi kjarnorkuvopna til íslands á hættu- eða ófriðartímum en töldu ólíklegt að hér væra stað- sett slík vopn. William Arkin kemur aftur til sögunnar Þætti Williams Arkins í umræðu um kjarnavopn á íslandi var þó ekki lokið, en í byrjun desember árið 1984 kom Arkin til íslands í boði félasvís- indastofnunar Háskóla íslands. Hann kvaðst nú hafa haft rangt fyrir sér árið 1980 þegar hann hélt því fram að kjarnorkuvopn væru geymd á Islandi en sagðist hins vegar hafa aflað upplýsinga um að kjarnorku- vopn yrðu flutt til íslands á ófriðar- tímum. Arkin gekk á fund Geirs Hallgrímssonar, þáverandi utanrík- isráðherra, og afhenti honum afrit, sem hann sagði vera af bandarískum skjölum og sýndu að Gerald Ford, William Arkin þáverandi forseti Bandaríkjanna, hefði veitt heimild, fjárlagaárið 1975, fyrir flutningi 48 kjarnorkudjúp- sprengna til Keflavíkurstöðvarinnar í ófriði og ekki væri gert ráð fyrir að leitað yrði samþykkis íslenskra stjórnvalda. Kvaðst hann hafa aflað þessara upplýsinga hjá ónefndum bandarískum embættismanni. Fékkst listinn aldrei birtur opinber- lega. Síðar viðurkenndi Arkin að framkvæmd þessarar heimildar væri háð samþykki íslenskra stjórnvalda. Geir Hallgrímsson lýsti yfir af þessu tilefni að það væri óbreytt stefna Islands að hér yrðu ekki stað- sett kjarnorkuvopn, hvorki á friðar- né stríðstímum. Geir kvaðst, við ut- andagskráramræðu, sem fram fór um málið á Alþingi, hafa krafíð yfir- mann bandaríska sendiráðsins hér skýringa á málinu, þegar Arkin hefði fært sér ljósrit af meintum gögnum um þetta efni, en nauðsynlegt væri að kanna áreiðanleika þessa plaggs, m.a. í ljósi þess að fyrri fullyrðingar sama aðila um kjarnorkuvopn hér á landi hafi reynst rangar. „Aðeins að fengnu samþykki íslensku ríkisstjórnarinnar“ 19. desember barst utanríkis- ráðuneytinu svar frá bandaríska sendiráðinu vegna málsins. „Sér- hver heimild til Bandaríkjahers til þess að flytja kjarnavopn til íslands mundi aðeins verða veitt að fengnu samþykki íslensku ríkisstjórnarinn- ar,“ segir í bréfinu. Þar var ítrekað að Bandaríkin hefðu í einu og öllu farið eftir og muni halda áfram að fara eftir ákvæðum varnarsamn- ingsins við ísland og samþykkt NATO varðandi staðsetningu kjarn- orkuvopna. í fréttatilkynningu sem íslenska utanríkisráðuneytið sendi frá sér segir að skv. bréfi banda- ríska sendiráðsins sé ljóst að heim- ild til geymslu kjarnavopna á Is- landi á ófriðartímum hafi ekki verið veitt. Geir Hallgrímsson og Stein- grímur Hermannsson, þáverandi forsætisráðherra, töldu svar Banda- ríkjastjórnar fullnægjandi, en nokkrir þingmenn stjórnarandstöð- unnar vora á öðru máli við utandag- skrárumræður sem fram fóra á Al- þingi 20. desember og vildu þeir láta knýja á um fyllri svör. 13. febrúar 1985 birti bandaríska dagblaðið The New York Times frétt á forsíðu um að bandarísk stjórnvöld hefðu látið gera áætlun um flutning kjaraorkuvopna til íslands, Kanada, Bermúda og Puerto Rico, ef séi-stak- ar aðstæður sköpuðust. Blaðið sagði að flutningur vopnanna væri hins vegar háður samþykki viðkomandi ríkisstjórna. Fyrir þessu bar blaðið ónafngreinda embættismenn og vitn- aði þar að auki í leyndarskjal, sem það sagði William Ai’kin, sérfræðing um vígbúnaðarmál, hafa komið á framfæri. Hugsanleg kaup á rafveitu Hveragerðis Hag- kvæmnis- sjónar- mið ráða ORKUVEITA Reykjavíkur hefur lýst áhuga á að leigja eða kaupa Rafveitu Hveragerðis. Að sögn Alfreðs Þorsteinsson- ar, formanns stjórnar veitu- stofnana, ræður hagkvæmnis- sjónarmið áhuga Orkuveitunn- ar en stærri veita gæti leitt til lægri orkugjalda. „Þetta er í raun það sama og á sér stað víðast hvar erlendis, að stærri orkufyrirtæki kaupa upp minni rafveitur og sjá þá hagkvæmni stærðarinnar í því, sem gæti leitt til betri veitna, sem aftur skilaði sér í lægri orkugjöldum,“ sagði Alfreð. „Það er kannski fyrst og fremst það sem réði áhuga Orkuveit- unnar þegar fréttist af því að Hvergerðingar hefðu áhuga á að selja sína rafveitu. Við send- um þeim bréf og óskuðum eftir viðræðum um annaðhvort kaup á rafveitunni eða þá langtíma leigu. Það er augljóslega hag- kvæmt fyrir bæjarstjóm Hveragerðis að ræða við fleiri aðila en Rafmagnsveitu ríkisins um kaup á rafveitunni og geta þannig betur gert sér ljóst hvaða verðmæti þeir era með í höndunum.“ Alfreð benti á að Orkuveita Reykjavíkur seldi nú þegar þjónustu sína til annarra sveit- arfélaga svo sem Kópavogs, Mosfellsbæjar, Seltjarnamess og hluta Garðabæjar. Járnblendið Ofninn er enn bilaður EKKI hefur enn tekist að komast að orsökum bilunarinn- ar í Járnblendiverksmiðjunni á Grandartanga sem olli því að mikinn kísilreyk lagði upp úr skorsteini verksmiðjunnar um helgina. Bjami Bjarnason fram- kvæmdarstjóri Islenska Járn- blendifélagsins sagði að ekki væri hægt að segja hversu langan tíma það tæki að kom- ast að rót vandans og lagfæra hann. Bilunin er í búnaði tengdum þriðja ofninum í verk- smiðjunni. Enginn reykur kom frá honum í gær vegna þess að lækkað hefur verið á álagi á ofninum meðan á viðgerð stendur. þvottavél 1000 sn. L1041 Tekur 5 k' 13 þvottalcerfi Flýtiþvottur UÍIarþvottakerfi Hitastillir o.m.fl. q. af þvotti 1K€ Þvottavél á frábœru verdi! 39.900. Verðádur 52.900. Þú sparar kr. 13.000.- ROFTffKJflUERZLUM ISLflMDS If - ANNO 1 929 - Skútuvogur 1 • Sími 568 8660 • Fax 568 0776 cc CE o

x

Morgunblaðið

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.