Morgunblaðið - 26.10.1999, Blaðsíða 38

38 ÞRIÐJUDAGUR 26. OKTÓBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ

STOFNAÐ 1913
UTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
MENNIN GARLEGT
JAFNVÆGI
HÁSKÓLAREKTOR, Páll Skúlason, gerði fólksflutningana
til höfuðborgarsvæðisins að umræðuefni við brautskrán-
ingu kandídata í Háskólabíói á laugardag. Rektor sagði að til
þess að sporna við þessum flutningum þyrfti að skapa menn-
ingarlegt mótvægi við höfuðborgarsvæðið úti á landi.
I ræðu sinni sagði rektor: „Höfuðborgarsvæðið virkar í dag
eins og segull einmitt vegna þess að þar er blómlegt og öflugt
menningarlíf sem á ekki sinn líka neins staðar á landinu. Þess
vegna verður sú þróun sem nú á sér stað ekki stöðvuð nema
með því að skapa menningarlegt mótvægi við höfuðborgar-
svæðið. Til þess eru tvær leiðir sem hvorug hefur verið farin.
Önnur er sú að mynda annað eða önnur svæði á landinu sem
hefðu burði til að laða til sín fólk vegna fjölbreytts og skapandi
menningar- og atvinnulífs. Hin leiðin er að berjast fyrir við-
horfsbreytingu með því að opna augu fólks fyrir margvíslegum
kostum þess að búa úti á landi, ekki síst þeim að njóta frið-
semdar og nábýlis við náttúruna sem ekki finnst í fjölmenninu
„fyrir sunnan“.“
Nýlega birtist grein hér í Morgunblaðinu, viðtal við Márten
Johansson í fínnska innanríkisráðuneytinu, um þróunarsjóði
ESB. Finnar telja að ýmislegt í byggðastefnu þeirra hafi
heppnazt vel og hafi skilað miklu í héruðum, sem áður áttu í
vök að verjast. Kjarninn í stefnu Finna hefur verið sá að há-
skólar og hagvöxtur fari saman. I viðtalinu segir: „Háskólar á
vel völdum stöðum úti um landið hafa verið kjarninn í svæða-
þróun. Það er ekki tilviljun að alls staðar þar sem er vöxtur í
Finnlandi, þar eru háskólar." Reynsla Finna er að háskólarnir
gera því aðeins gagn að starfsvettvangur þeirra gagnist svæð-
inu á einhvern hátt og ýti undir atvinnuuppbyggingu þar. Há-
skólinn í Joensuu einbeitir sér að rannsóknum á sviði skógnýt-
ingar og umhverfis, sem gagnast skógiðnaðinum á svæðinu. A
sama hátt þjónar háskólinn í Oulu sínu svæði með rannsóknum
í rafeindafræði, líftækni og læknavísindum. Ahersla á svæðið
þýðir þó ekki að háskólinn eigi ekki að horfa lengra. Fyrsta
hlutverk háskóla er að vera alþjóðlega tengdur. Það skiptir
máli að háskólarnir veiti straumum að utan inn í nágrenni sitt.
Þessi ummæli og reynsla Finna í byggðamálum er einkar at-
hygliverð, ekki sízt vegna þeirrar reynslu, sem við Islendingar
höfum á sama sviði, þ.e. Háskólanum á Akureyri. Eftir stofnun
hans hefur myndast vísir að svæði, sem hefur haldið sínu
gagnvart höfuðborgarsvæðinu vegna þess að með háskólanum
hefur myndast menningarlegur kjarni norðan heiða, sem er í
raun eina mótvægið við „seguláhrif* höfuðborgarsvæðisins,
sem nú er á landsbyggðinni. Það er því augljóst að ígrunda
þarf vel á hvern hátt unnt er að skapa blómlegt og arðbært
mannlíf í öllum landsfjórðungum, svo að unga fólkið sjái ein-
hvern akk í því að búa þar um ókomna tíð. Ummæli háskóla-
rektors verða hvatning til þess.
RÚSSAGULLIÐ
SU VAR tíðin, að staðhæfíngar Morgunblaðsins um fjár-
stuðning kommúnistaflokka í Austur-Evrópu við Sósíalista-
flokkinn hér og tengda aðila voru afgreiddar af vinstrimönn-
um, sem lygar einar. Þegar Morgunblaðið birti fyrr á árum
upplýsingar um þetta efni voru þær oft byggðar á heimildum,
sem á þeim tíma var ekki hægt að skýra frá opinberlega. Frá
því kalda stríðinu lauk hafa hins vegar smátt og smátt komið
fram upplýsingar úr skjalasöfnum í Rússlandi, austurhluta
Þýzkalands og víðar, sem sýna að þessar fréttir Morgunblaðs-
ins frá fyrri tíð voru réttar.
Á föstudagskvöld birti Stöð 2 athyglisverða frétt, þar sem
frá því var skýrt að Sameiningarflokkur alþýðu - Sósíalista-
flokkurinn hefði fengið tæplega 30 milljóna króna fjárhags-
stuðning frá sovézka kommúnistaflokknum á árunum 1956 til
1966. I fréttum sjónvarpsstöðvarinnar kom fram, að sovézka
leyniþjónustan KGB hefði séð um að koma þessum peningum
til Sósíalistaflokksins. í gærkvöldi upplýsti Stöð 2 svo, að upp-
lýsingar hennar væru fengnar frá norskum fræðimanni.
Fjárstuðningur kommúnistaflokka Sovétríkjanna, Austur-
Þýzkalands og sennilega að einhverju leyti kommúnistaflokks-
ins í Tékkóslóvakíu eða tengdra aðila þar við sósíalista á ís-
landi er söguleg staðreynd. Hann varpar ákveðnu ljósi á þá
pólitísku baráttu, sem háð var fyrr á árum. Saga stjórnmála-
átakanna á Islandi á árum kalda stríðsins verður ekki skilin til
fullnustu nema þessar upplýsingar komi fram. Æskilegt hefði
verið, að þeir sem að þessu stóðu skýrðu sjálfír frá málavöxt-
um. Á meðan þær upplýsingar koma ekki fram verðum við að
byggja á gögnum úr skjalasöfnum fyrrverandi kommúnista-
ríkja.
Itarleg könnun á starfsumhverfi ríkisstarf
Viðhorf til launa
Hversu sammála ertu eftirfarandi staðhæfingu?
Ég er ánægð(ur)
með laun mín
Laun mín eru
í samræmi við
vinnuframlag mitt
Laun mín eru
sambærileg við laun
annarra í hliðstæðum
störfum hjá ríkinu
Laun mín eru
sambærileg við laun
annarra í hliðstæðum
störfum í einkageiranum
5,5%
Mjög eða frekar sammála
Hvorki sammála
né ósammála
Frekar eða
mjög ósammála
Fáar konur eru í
stj órnunarstöðum
Ríkisstarfsmenn eru
almennt ánægðir með
starfsumhverfi sitt,
vinnuaðstöðu og vinnu-
fyrirkomulag. Meirihluti
þeirra telur sig þó vera
undir miklu vinnuálagi
og margir segjast fínna
fyrir streitu. Þetta er
meðal þess sem kemur
fram í nýrri rannsókn
á starfsumhverfi
ríkisstarfsmanna.
Omar Kristmundsson
ritstjóri skýrslunnar
sagði Rögnu Söru
Jónsdóttur frá helstu
niðurstöðum hennar.
/
ARIÐ 1998 voru ríkisstofnanir
hérlendis tæplega 250 talsins.
Það jafngildir því að nærri
ein stofnun er á hverja þús-
und íbúa. Ríkisstofnanir hérlendis eru
því margar en fámennar, sú minnsta
var með 1,5 stöðugildi og 45% stofnana
voru með færri en 20 stöðugildi. í
skýrslunni er bent á úrlausnarefni
vegna mikils fjölda ríkisstofnana. Þar
segir að setja þurfi viðmiðunarreglu
um lágmarksstærð þeirra og skil-
greina þurfi formlega hvaða rekstrar-
viðfangsefni teljast sérstakar ríkis-
stofnanir.
Stöðugildi ríkisstarfsmanna í dag-
vinnu voru rúmlega 16.000 á árinu
1998. Hlutfall opinberra starfsmanna
af virku vinnuafli hérlendis er tæplega
20% sem er nokkuð hærra hlutfall en
meðaltal OECD-rikjanna en lægra en
á öðrum Norðulöndum. Hlutfall ríkis-
starfsmanna af virku vinnuafli var um
11% árið 1998.
Þrátt fyrir mikla fjölgun ríkisstarfs-
manna á síðastliðnum fjórum áratug-
um, hefur þeim fækkað verulega á síð-
ustu þremur ái’um, eða um 28%. Vegur
þar þyngst flutningur grunnskóla til
sveitarfélaga og hlutafélagavæðing
Pósts og síma.
Ekki hefur áður verið gerð sam-
bærileg könnun á viðhorfí opinberra
starfsmanna að sögn Ómars og er um-
rædd könnun ein sú umfangsmesta
sem gerð hefur verið á þessu sviði hér-
lendis. Þó hafa minni kannanir um til-
tekna hópa ríkisstarfsmanna verið
gerðar og eru þær notaðar til viðmið-
unar.
t
Kynhlutfall stjórnenda
ríkisstofnana í okt. 1998
Forstöðumenn
I
KARLAR
84,4%
15,6%
Aðrir stjórnendur með a.m.k. 10 undirmenn
61,3%
38,7%
Aðrir stjórnendur með færri en 10 undirmenn
60,2%
Undirmenn
39,8%
34,9%
65,1%
KONUR
Konur í stjórnunar-
stöðum fáar
Könnunin leiðir í Ijós
að hlutfall kvenna í
stjórnunarstöðum hjá rík-
inu er mjög lágt. Þrátt
fyrir að 54% ríkisstarfs-
manna séu konur, er eng-
in kona forstöðumaður
ríkisstofnana átta ráðu-
neyta af fjórtán. Hjá
tveimur ráðuneytum er
ein kona forstöðumaður
og hjá einu ráðuneyti eru
þær þrjár. Um fjórir af
hverjum tíu millistjórn-
endum eru konur en að-
eins tæplega tveir af
hverjum tíu forstöðu-
mönnum.
Ómar segir þessar niðurstöður
verulega sláandi. I skýrslunni segir að
þegar litið sé til núgildandi ráðningar-
fyi’irkomulags og meðalstarfsaldurs
stjórnenda sé ljóst að langt sé í að
þessi hlutföll breytist nema gripið
verði til sértækra aðgerða. Skoða þurfi
til dæmis hvort unnt sé að auka hlut
kvenna með því að færa forstöðumenn
mai’kvisst til í starfi.
Ómar bendir á að það sé mjög at-
hyglisvert, í framhaldi af þessum stað-
reyndum um kynferði stjórnenda, að
kvenkyns stjórnendur fái heldur betri
einkunn en karlar þegar spurt var um
afstöðu svarenda til stjórnunarhátta.
Hann segir að þótt munurinn hafí að
jafnaði ekki verið mikill hafi hann
komið fram í afstöðu svarenda til
ílestra þeirra stjórnunarþátta sem
spurt var um.
Streita farið vaxandi
undanfarin tvö ár
í könnuninni kemur fram að átta af
hverjum tíu ríkisstarfsmönnum eru
ánægðir í starfí og er hlutfallið sam-
bærilegt við það sem gerist á almenn-
um vinnumarkaði. Meirihluti svarenda
í könnuninni var jafnframt ánægður
með vinnuaðstöðu sína og
vinnufyrirkomulag, þótt
hlutfallið væri breytilegt
eftir stofnunum. Þrátt
fyrh’ ánægju meirihluta
starfsmanna er mikið
vinnuálag og steita áber-
andi. Um 20% þátttak-
enda töldu sig sig nær
alltaf vera undir miklu
vinnuálagi en 40% oft. Þá
töldu tæplega fjórir af
hverjum tíu sig nær alltaf
eða oft finna fyrir streitu.
Ómar segir margt
benda til þess að streita
meðal starfsmanna hafi
aukist sl. 2 ár og hún
mælist sérstaklega innan
ákveðinna hópa, til dæm:
is starfsmanna sjúkrastofnana. I
skýi’slunni segir að þessir þættir geti
haft í för með sér heilsufarsleg vanda-
mál, haft áhrif á einkalíf og starfsanda.
Greina þurfi betur þennan vanda og
meta hvernig bregðast skuli við hon-
um.
Yfírmenn ánægðari með laun
en almennir starfsmenn
Ómar bendir á að niðurstöður könn-
unarinnar bendi til þess að breytingar
sem átt hafa sér stað undir formerkju-
um nýskipunar í ríkisrekstri hafi haft
umtalsverð áhrif. Forstöðumenn ríkis-
stofnana meti breytingar þessar á já-
kvæðan hátt en afstaða annarra starfs-
manna sé ekki eins jákvæð.
Nokkur munur kom jafnframt fram
á afstöðu til launa eftir stöðu starfs-
manns innan stofnunar og eðli starfs.
Starfsmenn með mannafoiTáð voru að
jafnaði ánægðari með laun sín en aðr-
ir. Þá var hlutfall þeirra sem ánægðir
voru með laun sín fremur lágt og held-
ur lægra en meðal starfsmanna á al-
mennum vinnumarkaði, en áberandi
lítill hluti taldi laun vera í samræmi við
vinnuframlag. Óverulegur munur kom
fram á afstöðu svarenda til launa eftir
kynferði, aldri eða menntun.
Ómar
Kristmundsson