Morgunblaðið - 05.12.1999, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 5. DESEMBER 1999 35
I
A

...
Vísindi og
menn
En það athyglisverða er, aðgróði erfull-
komlega óvísindalegt hugtak, ogþess
vegna getur grœðgi einstakra vísinda-
manna í rauninni engin áhrifhaft á
vísindin sjálf
ÞAÐ er grundvallaratriði í vís-
indum að þau eru hlutlaus. En
vísindi eru stunduð af mönnum
(til þess gerðum vísindamönn-
um) og þeir eru ekki hlutlausir.
Tengslin á milli vísindanna
sjálfra og mannanna sem stunda
þau eru að miklu leyti óútskýrð,
en það koma alltaf öðru hverju
upp atvik sem minna á þessi
óumflýjanlegu tengsl. Þá verður
maður að passa sig á því að láta
ekki óheppilega vísindamenn
kasta rýrð á vísindin.
Árangurinn sem vestræn vís-
indi hafa náð á undanförnum
öldum er svo gífurlegur að sá
maður er talinn blátt áfram
hlægilegur sem dregur í efa
réttmæti vísindalegra fram-
kvæmda.
VIÐHORF
Eftir Kristján G.
Arngrímsson
Hvernig get-
ur nokkrum
manni dottið í
hug að vísindi
séu eitthvað annað en af hinu
góða, og að allt sem er „vísinda-
legt“ sé gott, og þá í rökréttu
framhaldi að það sem er
„óvísindalegt" sé vont?
Svo rammt kveður að þessu
vísindaviðhorfi að oft dugar að
kasta því fram að eitthvað sé óv-
ísindalegt til að kasta þar með
rýrð á það. Maður þarf ekki ein-
usinni að útskýra málið frekar.
Grunur um óvísindalegheit er
eins og grunur um morð: Hann
er grunur um eitthvað svívirði-
legt og verður ekki afmáður
nema með mikilli fyrirhöfn.
Hlutleysi vísindanna felst í því
að þau eru laus undan öllum
gildum. Náttúran er í eðli sínu
hvorki góð né vond og þar af
leiðandi er skilningur á náttúr-
unni, og það sem maður gerir við
þann skilning, hvorki gott né
vont. Hlutleysi vísindanna felst
ennfremur í því, að þau fjalla
ekki um tiltekna einstaklinga
eða einstaka hluti. Ekki svo að
skilja að viðfangsefni vísindanna
séu ekki einstaklingar; við-
fangsefnin eru það svo sannar-
lega, en það skiptir bara engu
máli frá hinu strangvísindalega
sjónarhorni.
Markmið vísindanna er að
fmna allsherjarlögmál sem ein-
staklingarnir falla undir, og þess
vegna þarf vísindamaðurinn að
strika út allt sem er sérstætt,
bundið tilteknu samhengi og
gerir hlutinn, sem verið er að
rannsaka, einstakan. Að segja að
eitthvað sé einstaklingsbundið er
því fullkomlega óvísindalegt. Til
að tala um einstaka hluti nota
vísindamenn síðan stærðfræði,
sem segja má að sé hið eiginlega
tungumál vísindanna - og þá
kannski sérstaklega eðlisfræð-
innar.
Á nítjándu öld ríkti að segja
má taumlaus vísindadýrkun - í
hinum vestræna heimi að
minnsta kosti - og mönnum lá á
að beita hinni vísindalegu aðferð
á hvað sem fyrir varð. Margir
líta svo á, að vísindaleg hugsun
sé kóróna mannlegrar skynsemi,
og í rauninni hinn endanlegi
dómstóll um rétt og rangt.
Þetta viðhorf er að miklu leyti
enn ríkjandi, þótt á seinni hluta
þessarar aldar hafl farið að bera
sífellt meira á því viðhorfí að hin
vísindalega aðferð dugi ekki til
að veita þekkingu á öllum svið-
um mannlegrar tilveru. Til dæm-
is geti vísindin engu svarað um
gott og vont þótt þau geti skorið
úr um orsakir sjúkdóma. En vís-
indaleg aðferð dugar engu að
síður ákaflega víða. Það er ekk-
ert athugavert við vísindin sjálf.
Árangur þeirra verður ekki
dreginn í efa. Hlutleysi þeirra
verður heldur ekki dregið í efa.
En þótt náttúran sé í eðli sínu
hvorki góð né slæm er það aftur
á móti staðreynd að það sem
gert er við vísindin - það er að
segja, það sem gert er við þekk-
inguna á náttúrunni - er ýmist
gott eða vont. Hlutleysi vísind-
anna nær því ekki út fyrir þau
sjálf, þannig að þótt maður sé
vísindamaður er maður ekki
sjálfkrafa hlutlaus. Og á hinn
bóginn nær gildismat vísinda-
mannanna ekki til hinnar vís-
indalegu aðferðar og hefur þar
af leiðandi ekki áhrif á hlutleysi
vísindanna sjálfra.
Eins og allt sem mennirnir
gera hafa vísindin orðið að
markaðsvöru. Kom í ljós að það
má græða á vísindum. Og þá fór
allt í háaloft, eins og alltaf þegar
málin fara að snúast um pen-
inga. En það athyglisverða er,
að gróði er fullkomlega óvísinda-
legt hugtak, og þess vegna getur
græðgi einstakra vísindamanna í
rauninni engin áhrif haft á vís-
indin sjálf.
I byrjun ársins komu nokkrir
skörpustu hugsuðurnir í
Harvardháskóla í Banda-
ríkjunum saman til að ræða
rannsóknir sínar á Alzheimers-
sjúkdómnum. Einn þessara
skörpu manna, Dennis Selkoe,
sagði frá ritgerð sem hann hafði
skrifað um rannsóknarniðurstöð-
ur sínar og yrði brátt birt í virtu
vísindatímariti.
En eins og fram kemur í
fréttaskýringu í kanadíska dag-
blaðinu National Post sagði
Selkoe hvorki kollegum sínum
né ritstjórum tímaritsins frá þvi
að hann ætti hlut í fyrirtæki sem
framleiddi nýja gerð blóðprófs
vegna AJzheimers. Fengist þetta
nýja próf samþykkt af lyfjayfir-
völdum myndi Selkoe að líkind-
um hagnast gífurlega. Einhver,
sem ekki lét nafns síns getið,
vakti máls á því við deildarstjóra
læknadeildar háskólans að Sel-
koe hefði í rannsóknarniðurstöð-
um sínum gert lítið úr öðrum
niðurstöðum sem drógu ágæti
blóðprófsins í efa.
Því má segja að Selkoe hafi
reynt að misnota vísindaniður-
stöður til að auka líkurnar á að
honum græddust peningar. Það
sem er athugavert við þetta hef-
ur þannig ekkert með vísindi að
gera (og ekki heldur viðskipti),
heldur snýst málið eingöngu um
óprúttinn mann - skarpan að
vísu. En það verður ekki sannað
vísindalega að hann sé óprútt-
inn. Slíkt felur í sér gildisdóm og
er þar af leiðandi utan við það
sem hægt er að beita hinni aðdá-
unarverðu vísindaaðferð á.
Það eru ekki vísindin sem
gera menn óprúttna. Og
óprúttnir menn draga ekki úr
gildi vísindanna.
MINNINGAR
ÁSTA
HJÁLMTÝSDÓTTIR
+ Ásta Hjálmtýs-
dóttir var fædd í
Reykjavík 26. mars
1917. Hún lést á
Sjúkrahúsi Reykja-
víkur, Landakoti, 25.
nóvember 1999. For-
eldrar hennar voru
Hjálmtýr Sigurðs-
son, d. 1956, og
Lucinda Hansen, d.
1966. Systkini Ástu
eru: María, látin,
Ludvig, látinn, Sig-
urður látinn, Gunn-
ar, Ásdís, Jóhanna
og Hjálmtýr.
Hinn 11. júní 1938 giftist Ásta
Guðmundi Sigurðssyni, f. 25.
september 1907, á Eyrarbakka,
d. 27. febrúar 1996. Synir Ástu og
Guðmundar eru: 1) Sigurður, f.
30. júní 1939, hans dóttir og
Ragnhildar Einarsdóttur er Ingi-
björg Sigurðardóttir, f. 29. aprfl
1966. 2) Hjálmtýr Axel, f. 27. jan-
úar 1944, kona hans er Guðrún
Björg Tómasdóttir, f. 17. nóvem-
ber 1946. _ Börn
þeirra eru: Ásta, f.
27. maí 1966, gift
Sigurði Sigurðssyni,
f. 27. aprfl 1964, þau
eiga fjögur börn. Jó-
hann Tómas, f. 29.
ágúst 1967, kvæntur
Lilju Margréti Óla-
dóttur, f. 11. júní
1972, þau eiga eina
dóttur. Harpa
Björg, f. 21. janúar
1972, gift Einari
Bjarka Hróbjar-
tssyni, f. 9. maí 1967,
þau eiga þrjár dæt-
ur. Hanna María, f. 15. janúar
1976, í sambúð með Sigurþóri
Yngva Ómarssyni, f. 21. ágúst
1964. Guðrún Ása Hjálmtýsdóttir,
f. 28. desember 1978.
Ásta ólst upp í Reykjavík og á
Stokkseyri.
Útför Ástu fer fram frá Bú-
staðakirkju mánudaginn 6. des-
ember og hefst athöfnin klukkan
13.30.
Það er svo undarleg tilfínning sem
grípur mann þegar nákomnir ætt-
ingjar hverfa á braut. Fólk sem hefur
kannski verið til alla manns ævi og
tilhugsunin um lífið án þess er nær
óhugsandi. Það er einhvem vegin
svona sem mér er innanbrjósts eftir
að amma mín Ásta Hjálmtýsdóttir
lést. Að vísu sóttu á mig álíka tilfínn-
ingar eftir að minn elskulegi afi Guð-
mundur Siguðsson lést fyrir þremur
árum. En í mínum huga eru heiðurs-
hjónin á Hæðargarðinum órjúfanleg
heild þótt ólík væra. Hún svona glett-
in, ástrík og stjómsöm og hann þessi
rólegi góði maður. Og víst er að nú
hafa þau sameinast enn á ný.
Eg var ekki gömul þegar foreldrar
mínir slitu samskiptum og við
mamma fluttum út á land. Fyrir vikið
urðu samskipti mín við föðurfjöl-
skylduna minni en ella. En hún
amma stjórnaði því að samband hélst
í gegnum tíðina. Og þegar borgar-
börnin voru send í sveitina á sumrin
var ég send til Reykjavíkur til afa og
ömmu.
Síðar þegar ég fluttist til Reykjar-
víkur kom amma þeirri hefð á að ég
heimsækti þau gömlu hjónin og
pabba á sunnudögum. Og í þeim efn-
um var ekki hægt að svíkjast undan
því annars fékk ég símtal frá ömmu
sem fyllti mig samviskubiti í langan
tíma á eftir. I fyrstu fannst mér kvöð
að hafa sunnudagana frátekna með
þessum hætti. En í hverfulleika lífs-
ins varð ég þess brátt áskynja að
sunnudagsheimsóknirnar voru eitt af
því fáa sem ég gat treyst á í lífinu.
Þegar allt lífið gekk mér í mót var
svo gott að koma í hlýjuna til afa og
ömmu og njóta umhyggju þeirra svo
ég tali nú ekki um matinn hennar
ömmu. En hún amma var listakokkur
og elskaði að gefa fólki góðan mat. Og
í gegnum matseld hennar skynjaði ég
ást hennai- á mér. Þannig urðu
sunnudagsheimsóknirnar nánast hei-
lagar í mínum huga. Eg vil að lokum
þakka afa og ömmu fyrir samfylgd-
ina og fullyrði að kynni mín af þeim
hafi gert mig að betri manneskju.
Elsku pabbi, Axel, Guðrún, Ásta,
Jóhann, Harpa, Hanna, Guðrún Ása,
tengdabarnaböm og barnabarna-
börn, ykkur votta ég mína dýpstu
samúð.
Ingibjörg Sigurðardóttir.
Þegar ævivegurinn er orðinn lang-
ur og líkaminn hættur að svara boð-
um okkar, birtist dauðinn oft sem
líknandi engill og hvíldin verður kær-
komin. Að þessu sinni er því svo farið.
Alltaf er þó sárt að kveðja, sér-
staklega þá sem hafa verið slíkir
gleðigjafar með lífi sínu einsog hún
Ásta föðursytir mín var.
Hún sagði oft við mig: „Erna mín,
þú skrifar nú eitthvað um mig þegar
ég dey.“ Þetta var bæði sagt í gríni og
alvöru. Auðvitað jánkaði ég því án
þess að hugsa um það nánar enda
fannst mér hún hlyti að verða alltaf
til staðar, alltaf nálæg, hún þessi fasti
punktur í lífi mínu.
En kynslóðir koma, kynslóðir fara,
og ég verð að sætta mig við þá stað-
reynd, að hinn líknandi engill hefur
nú tekið hana til sín, og komið að því
að standa við gefið loforð.
Það er ekki auðvelt að minnast ást-
vinar án þess að verða angurvær eða
jafnvel væminn þegar dýpstu og
sterkustu tilfinningar era settar á
blað, og margt er aldrei hægt að
segja með orðum heldur aðeins
geyma í hjarta sínu.
Eg vona að mér takist þó að koma
frá mér á skammlausan hátt og án of
mikillar viðkvæmni loforði mínu við
hana, enda ekki í hennar anda að
vera með neitt vol eða væl.
Eg var ekki gömul þegar ég eign-
aði mér hana Ástu mína svona sem
aukamömmu, hún passaði okkur
systkinin þegar foreldrar okkar voru
erlendis og fluttist þá gjarnan með
sína fjölskyldu inn á heimilið. Hún
kunni á mér lagið, gat tjónkað við
stelpuorminn með festu og blíðu í
senn og aldrei man ég eftir að hún
hafi orði mér reið utan einu sinni, en
sú reiði varði ekki lengi, og mikið höf-
um við hlegið að þeirri uppákomu síð-
an.
Laugardagsgleði hét stund sem
bara var til hjá Ástu frænku, þá var
maður þveginn hátt og lágt, settur í
stífstraujuð, tandurhrein náttföt og
síðan var sest til borðs þar sem hún
reiddi fram dýrindis tertur og des-
erta, og maður mátti borða eins mikið
og maginn þoldi, ekkert var skorið
við nögl þar frekar en annars staðar í
hennar veislum, en undir þessu dí-
sæta borðhaldi voru sagðar skemmti-
sögur sem hún kunni eða bjó til eftir
atvikum.
í mörg ár kom hún einu sinni í viku
og hjálpaði mömmu með húsverkin,
skúraði og skrúbbaði allt húsið, flögr-
andi um einsog hvítur stormsveipur
og fyllti heimilið með glaðværð sinni.
Ekki vorum við eina fjölskyldan sem
naut góðs af lífi hennar og starfi, það
gerði líka stór-fjölskyldan öll. Hún
lét sér annt um okkur, eitt og sér-
hvert, fylgdist með tilveru okkar,
gleði og sorgum. Hún miðlaði frétt-
um á milli okkar ef langt var frá sam-
fundum og tengdi þannig okkar stóra
hóp. Ásta vissi alltaf allt, án þess að
vera hnýsin.
Hún var hrókur alls fagnaðar í
orðsins bestu merkingu í þessum
hláturmilda og glaðværa hópi okkar,
gat sungið og leikið, hermt eftir og
fengið alla til að veltast um af hlátri.
Ásta var minnug og gat sagt sögur
frá gömlum dögum og uppfrætt okk-
ur yngra fólkið um ættir og uppruna.
Engin boð, fermingar, eða skírnir
var hægt að halda án Ástu á mínu
heimili og svo var um fleiri. Um miðj-
an aldur tók hún að sér að útbúa
veislur af öllu tagi og hafði það að að-
alstarfi langt fram yfir sjötugt. Ár-
æðið og dugnaðinn vantaði ekki þar,
allt var unnið fumlaust og skipulega
hvort sem um var að ræða pinnamat,
köld borð, eða margrétta máltíðir.
Hróður hennar barst um alla borg og
varð hún svo eftirsótt, að panta þurfti
langt fram í tímann. Vinnudagurinn
varð oft langur en atorkan og ósér-
hlífnin báru hana hálfa leið.
Að framangreindu má sjá að hún
Ásta mín var einstakur persónuleiki,
stjómsamur dugnaðarforkur án þess
að vera frek, áræðin í meira lagi,
hjálpfús, hjartahlý, skapgóð, hlátur-
mild og stórkostlegur húmoristi. Ég
er viss um að allir þeir sem áttu þess
kost að kynnast henni taka undir
þessa lýsingu.
Ekki safnaði hún veraldarauði en
var rík af manni sínum og sonum og
síðar tengdadóttiu-, ömmubörnum og
langömmubörnum. Þau umvöfðu
hana þegar á þurfti að halda og ellin
sótti að, og þegar hún ræddi um þau
ljómaði hún af stolti.
Á skilnaðarstund er hjartað þungt
af söknuði ásamt innilegu þakklæti
fyrir allt það sem hún var mér og
mínum og minningarnar góðu á ég og
geymi.
Guði þakka ég þau forréttindi að
hafa átt hana að, sem frænku og
aukamömmu.
Ég bið hinn líknandi engil að bera
hana að landi, þar sem birtan skín og
ástvinir sem á undan eru gengnir,
taka á móti henni, eins og hún sjálf
var svo viss um.
Ema Ludvigsdóttir.
Elskuleg frænka okkar, Ásta, er
látin og verður hennar sárt saknað.
Ásta var systir hans afa Sigga en
þau fylltu hóp átta lífsglöðustu systk-
ina sem sögur fara af.
Það hefur verið okkur systrum
dýrmætt að eiga að svo góða frænku,
sem með framkomu sinni kenndi
okkur svo margt. Þegar við vorum
fermdar, þá sá hún um matseldina,
minnumst við hennar í eldhúsinu
heima léttrar og kátrar framreiðandi
fyrir hverja og eina okkar veislu ald-
arinnar. Við brosum gegnum tárin
þegar við minnumst heimsókna í litlu
dúllulegu og sætu íbúðina í Hæðar-
garðinum. Hjartagæska hennar Ástu
frænku var einstök, ef eitthvað bját-
aði á sá hún alltaf bjartari hliðar
hvort sem það snéri að henni sjálfri
eðaöðrum.
Ásta og afi voru vön að kveðja okk-
ur með því að segja „Guð veri með
ykkur“ okkur þótti svo vænt um þá
kveðju þeirra.
Við þökkum fyrir að hafa átt Ástu
frænku og biðjum Guð um vera með
henni.
Við vottum Sigga, Axel og fjöl-
skyldu innilegustu samúð okkar.
Theódóra, Lucinda
Svava og Ólafía.
Þegar hugsað er til uppvaxtarár-
anna koma upp góðar minningar um
glaðværan hóp móður- og föður-
systkina og maka þeirra sem tóku
þátt í daglegu lífi með okkur og vora
ávallt reiðubúin að rétta hjálparhönd
ef á þurfti að halda. Ein í þessum hópi
var Ásta Hjálmtýsdóttir móðursystir
mín. Góð vinátta var á milli fjöl-
skyldnanna, meðal annars vegna
þess að Ásta var gift Guðmundi Sig-
urðssyni jámsmið frá Eyrarbakka,
bróður Baldurs Sigurðssonar sem
var kvæntur föðursystur minni Ingi-
björgu Heiðdal. Guðmundur lést í
febrúar 1996 en Baldur 18. nóvember
1999 og var hann jarðsettur 30. nóv-
ember sl.
Ásta ólst upp í Reykjavík og á
Stokkseyri þar sem fjölskyldan átti
sumarbústað og var einnig búsett þar
um tíma. Ásta var húsmóðir en starf-
aði einnig sem matreiðslukona og sá
oft um veislumat í heimahúsum og
veit ég að margir minnast hennar
þess vegna. Hún lærði ekki sérstak-
lega til þeirra starfa en lagni hennar,
dugnaður og smekkvísi gerðu hana
að góðum kokki. Hún sá um matinn í
brúðkaupsveislu minni, fermingar-
veislum barnanna og í fleiri skipti
þegar ég þurfti aðstoðar við. Veitti
hún mér ómetanlega hjálp og kenndi
mér margt um matargerð. Oft leitaði
ég til hennar þegar mikið lá við við
matargerðina og aldrei stóð á svörum
eða góðum ráðum og lánaðist mat-
seldin færi ég eftir þeim. Þegar frá
leið og ég þóttist búin að læra nóg af