Morgunblaðið - 05.12.1999, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 5. DESEMBER 1999 11
færari við erlenda banka og kleift
að veita fólki og fyrirtækjum ódýr-
ari þjónustu.
„Eg vii engin skilaboð senda um
einn sameiningarkost umfram ann-
an. Ég vil að þau boð komi frá
markaðnum," segir viðskiptaráð-
herra. Nánar spurður hvað við er
átt segir hann að stjómendur fjár-
málafyrirtækja, ekki aðeins bank-
anna heldur einnig lífeyrissjóða,
verðbréfafyrirtækja og trygginga-
félaga, séu betur færir um að meta
það en ráðuneytið hvemig best sé
að efla fyrirtækin og treysta í sessi.
Rétt sé að matið á því hvemig
mesta hagræðingin náist fram verði
gert í fyrirtækjunum og meðal eig-
enda þeirra. Varðandi þátttöku rík-
isins sem meirihlutaeigenda tveggja
banka segir viðskiptaráðherra að ef
menn komi fram með hugmyndir
um skynsamlegar aðgerðir sem full-
nægi skiiyrðum ríkisins muni hann
beita sér fyrir nauðsynlegum heim-
iidum svo þær nái fram að ganga.
Svör ríkisvaldsins við kröfum um
stefnumörkun ríkisins virðast því
skýr. Sagt er við stjómendur banka
og annarra fjármálafyrirtækja: Við
vOjum hagræða. Undirbúið málið og
við skulum vinna að framgangi
skynsamlegra aðgerða.
60% hlutdeild á bankamarkaði
Eignir viðskiptabanka og spari-
sjóða vom alls um 446 milljarðar kr.
í lok síðasta árs, vaxtatekjur þeirra
námu 32,6 milljörðum og starfs-
menn vom um 2700. Landsbanki ís-
lands er stærsti banki þjóðarinnar,
samkvæmt þessum mælikvörðum,
með 32-35% hlutdeild. íslandsbanki
er annar stærsti bankinn með
24-26% hlutdeild, þá sparisjóðimir
með 21-23% samanlagt og að lokum
Búnaðarbankinn með 20-21% hlut-
deild. Sameiginleg hlutdeild Lands-
bankans og Islandsbanka á íslenska
bankamarkaðnum er því rétt innan
við 60%, eða nærri þrefalt meiri en
keppinautanna hvors um sig.
Ef tveir stærstu bankamir renna
saman verður aðstaða þriðja bank-
ans, í þessu tilviki Búnaðarbankans,
og sparisjóðanna erfið. Ekki verða
sömu möguleikar til hagræðingar
hjá þeim og stóri bankinn ætti að
verða með yfírburðastöðu í sam-
keppninni.
„Það sér hver maður í hendi sér,
að með því yrði samkeppnismarkað-
urinn eyðilagður. Við verðum að
gera það upp við okkur hvemig
þjóðfélag við viljum skapa. Við höf-
um búið við frjálst hagkerfi þar sem
semkeppnin hefur ráðið. Því yrði
stefnt í voða,“ segir einn af forystu-
mönnum sparisjóðanna. Bendir
hann á að sameinaður Lands- og Is-
landsbanki hefði yfirburðastöðu,
nefnir reyndar allt að 65% markaðs-
hlutdeiid, og réði yfir 70-80% af
gjaldeyrisviðskiptum þjóðarinnar.
„Aðrir aðilar á markaðnum myndu
ekki geta átt frjáls viðskipti, verð-
myndun krónunnar færi fram innan
veggja þessa banka. Ég stórefa það
að nokkur þjóð sé tilbúin að afhenda
einum viðskiptabanka vald til að
ráða gengi gjaldmiðilsins."
Menn úr Islandsbanka og Lands-
banka sem rætt er við telja að það sé
of mikil einfóldun að líta á hlutdeild á
bankamarkaðnum þegar verið er að
athuga stöðu sameinaðs banka og
samkeppnisástæður ættu ekki að
þurfa að útiloka neinn sameiningar-
kost. Vekja þeir athygli á því að
greina verði hina ólíku þætti fjár-
málamarkaðarins í sundur, þar sem
auk banka og sparisjóða starfi
tryggingafélög, lífeyrissjóðir, Ibúð-
arlánasjóður og fjármögnunarleigur,
auk þess sem fyrirtæki eigi kost á að
leita eftir viðskiptum við erlendar
fjármálastofnanir. Þannig sé aðeins
um 25% af spamaði landsmanna
ávaxtaðui- í Islands- og Landsbanka.
Mikil samkeppni sé í útlánum og
hlutur þessara banka ekki stór þeg-
ar litið er á markaðinn í heild.
Ekki er hægt að deila um það að
sameinaður banki hefði yfirburða-
stöðu í gjaldeyrisviðskipum og í
greiðslumiðlun. Menn úr herbúðum
hans neita því þó alfarið að hann
myndi ráða gengi íslensku krónunn-
ar. Segja að Seðlabankinn sé öflug
stofnun, fylgi ákveðnum vinnuregl-
um og grípi inn í atburðarásina ef á
þurfi að halda. Engin ástæða sé til
að efast um að það verði gert áfram.

Markaðsvirði* 20,6^3^-
ÍgniM9^J0L5i!í-
Vaxtatekjuf e,7tggjg;
Fjöldi starfsm. 637

LANDSBANKI #.
MÁ V X
SPARISJÓÐIR (27) n
Markaðsvirði* 26,4 ma.kr. Eignir 1998 158ma.kr. Eignir 1998 92ma.kr.
Vaxtatekjur 10,5 ma.kr. Vaxtatekjur 7,4 ma.kr.
Fjöldi starfsm. 904 Fjöldi starfsm. 584
Sameiginleg hlutdeild Landsbank-
ans og íslandsbanka á íslenska
bankamarkaðnum er því rétt innan
við 60%, eða nærri þrefalt meiri en
keppinautanna hvors um sig.
Ef tveir stærstu bankarnir renna
saman verður aðstaða þriðja bank-
ans, í þessu tilviki Búnaðarbank-
ans, og sparisjóðanna erfið.
Sameinaður banki verður með stór-
an hluta greiðslumiðlunar í landinu
á sínum vegum og á meirihlutann í
greiðslukortafyrirtækjunum. Telja
talsmenn hans vel koma til greina
að selja hlut í þessum fyrirtækjum
og benda jafnframt á að samkeppni
sé að aukast með tilkomu nýrra
sjálfstæðra kortafyrirtækja.
Ágæt tækifæri á markaðnum
Stefán Pálsson, bankastjóri Bún-
aðarbankans, telur að bankinn gæti
starfað áfram, miðað við núverandi
forsendur, þótt sameinaður Lands-
og Islandsbanki yrði vissulega mjög
öflugur á markaðnum. Pálmi Jóns-
son, formaður bankaráðs, segir að
stjórnendur og bankaráðsmenn
Búnaðarbankans hafi viljað halda
honum sem sjálfstæðri stofnun.
Hins vegar sé ljóst að staða bank-
ans yrði erfið ef svo færi að stærstu
bankamir sameinuðust. Telur hann
koma til greina að gera ýmsar ráð-
stafanir til að bankinn haldi viðun-
andi samkeppnisstöðu.
Finnur Ingólfsson viðskiptaráð-
herra segir að vissulega eigi að
ríkja samkeppni á fjármálamark-
aðnum en í því sambandi þurfi að
líta vítt yfir sviðið, meðal annars til
samkeppni erlendis frá. Hann seg-
ist ekki hafa áhyggjur af því þótt til
yrði stór eining við sameiningu ís-
lenskra banka. Þeir sem þar yrðu
utan við myndu leita og finna leiðir
til að ná jöfnuði á nýjan leik. Einn
af áhugamönnum um sameiningu
Landsbanka og Islandsbanka tekur
í svipaðan streng: „Það þarf enginn
að styrkja Búnaðarbankann. Ef
hann telur sér ógnað þá grípur
hann til ráðstafna. Það eru ágæt
tækifæri á markaðnum til þess.“
Hugmyndir um að jafna stöðuna
Komið hefur til tals að jafna að-
eins stöðuna á bankamarkaðnum
eftir samruna tveggja stærstu
bankanna með því að færa eignir
frá Landsbankanum til Búnaðar-
bankans. Hefur verið nefnt í því
sambandi að Búnaðarbankinn fengi
að kaupa eignarhlut Landsbankans
í tryggingafélögunum VÍS og
LÍFÍS, verðbréfafyrirtækið Lands-
bréf og ef til vill fleiri eignir. Pálmi
Jónsson segir að þessi atriði og
fleiri gætu komið til álita en þörfn-
uðust meiri umræðu.
Landsbankinn á sem kunnugt er
50% í tryggingafélögunum og hefur
bankinn haft samvinnu við þau um
sölu trygginga.Ymsir af þeim
stjórnendum Lands- og íslands-
banka sem rætt var við vegna þess-
arar greinar telja vel koma til
greina að undanskilja eignarhlutinn
í VÍS/LÍFÍS í hugsanlegri samein-
ingu og á sumum var að heyra að
æskilegt væri að losa um tengsl
bankans og tryggingafélagsins.
Annað gildir um Landsbréf,
Landsbankamenn telja af og frá að
selja verðbréfafyrirtækið. Bent er á
að Landsbréf séu orðin hluti af dag-
legum rekstri og stjórnun Lands-
bankans og ekki gott fyrir bankann
að skijja þar á milli.
Hinn sameinaði banki myndi reka
tvö öflug verðbréfafyrirtæki, VÍB
og Landsbréf. Búnaðarbankinn hef-
ur byggt upp eigin verðbréfadeild
sem hefur stuðlað mjög að vexti
bankans og sparisjóðirnir reka sem
kunnugt er Kaupþing. Ljóst er að
Búnaðarbankinn myndi styrkja sig
verulega með kaupum á Landsbréf-
um.
VÍS í Búnaðarbankann?
Stjómmálin eru ekki langt undan
þegar rætt er um endurskipulagn-
ingu bankakerfisins, bæði flokksleg
og viðskiptaleg. Markaðsvirði
Landsbankans á hlutabréfamarkaði
er rúmir 26 milljarðar kr. um þess-
ar mundir og virði Islandsbanka
20-21 milljarður. Miðað við þennan
mælikvarða og aðra myndu núver-
andi eigendur Landsbankans eign-
ast meirihlutann í fyrirtækinu sem
yrði til með sameiningu þeirra
tveggja. Að lokinni sölu hlutabréfa í
lok ársins mun ríkissjóður eiga eftir
72% í Landsbankanum. Hins vegar
myndi ríkið aðeins eiga um 40% í
hinum sameinaða banka og núver-
andi hluthafar fslandsbanka yrðu
með heldur stærri hlut, eða tæp
44% samkvæmt núverandi mark-
aðsgengi.
Þótt stofn eigenda íslandsbanka
sé úr þremur ólíkum áttum, meðal
annars úr verkalýðshreyfingunni,
tengist hann í hugum margra hægri
öflunum í þjóðfélaginu, ekki síst
vegna fjárfestinga ýmissa fyrir-
tækja í hlutabréfum hans. Þannig
eru Sjóvá-Almennar og Eimskip
meðal stórra hluthafa. Kannski þess
vegna hafa heyrst raddir um að
styrkja þurfi ítök fyrirtækja sem
tengjast Framsóknarflokknum frá
fornu fari annars staðar á banka-
markaðnum, ef tií þess kæmi að
Landsbankinn sameinaðist íslands-
banka.
Hugmyndin um sölu Landsbank-
ans á eignarhlutnum í VÍS gæti fall-
ið að þessu, og þá sérstaklega ef nú-
verandi meðeigendur Landsbank-
ans að fyrirtækinu keyptu hlut
bankans og tryggingafélagið sam-
einaðist síðan Búnaðarbankanum.
Myndu núverandi helmingseigend-
ur VÍS/LÍFÍS ná með því ráðandi
hlut í Búnaðarbankanum, ef eignar-
aðildin yrði að öðru leyti dreifð.
Þess ber að geta að Sjóvá-Almenn-
ar eiga töluverðan hlut í íslands-
banka og sumir viðmælendur telja
að það gæti orðið erfitt fyrir hinn
nýja banka að vera í jafn nánu
eigna- og viðskiptasambandi við
annað tryggingafélag eins og
Landsbankinn er nú í við VÍS.
Þeir bankamenn sem rætt var við
vegna þessarar greinar neituðu því
að annarleg pólitísk sjónarmið
hefðu áhrif á atburðarásina. Einn
sagði að miklar breytingar hefðu
orðið á markaðnum á síðustu árum,
viðskiptaleg og nútímaleg sjónar-
mið réðu ákvörðunum. Yngri menn-
irnir hugsuðu ekki eftir pólitískum
línum. Fjárfestar litu á eign sína í
bönkum sem fjárfestingu sem ætti
að skila arði og gerðu fyrst og
fremst kröfu um að reksturinn skil-
aði hagnaði. Sem dæmi um þetta
var nefnt að stjómendur Sjóvá-AJ-
mennra trygginga gætu enga úr-
slitakosti sett varðandi hugsanlegt
samstarf hins sameinaða banka við
VIS eða önnur tryggingafélög.
„Ég tel að Búnaðarbankinn eigi
að vera sjálfstæður gagnvart póli-
tískum flokkum og þannig hefur
hann starfað um langan tíma. Það
yrði mikil afturför og ekki mér að
skapi ef á því yrði einhver breyt-
ing,“ segir Pálmi Jónsson, banka-
ráðsformaður. Telur Pálmi líklegt
að ef til þess kæmi að VIS færðist
til Búnaðarbankans myndi það ger-
ast með kaupum bankans á eignar-
hlut Landsbankans í fyrirtækinu.
Samstarfið ekki þróast
Mörkin milli starfssviða banka og
tryggingafélaga eru ekki eins skýr
og áður og það hefur leitt til þess að
víða erlendis hafa bankar og trygg-
ingafélög sameinast. Hér virðast
skiptar skoðanir meðal banka-
manna um það hvert beri að stefna.
Menn sem tengjast samstarfi
Landsbankans og VIS telja að sam-
vinna þeirra hafi gengið ágætlega,
eins langt og hún nær.
Það vekur hins vegar athygli að
samstarfið hefur ekki þróast út í
nána samvinnu eða sameiningu sem
myndi auka hagkvæmni í rekstri fyr-
irtækjanna þótt hagræðið yrði aldrei
neitt í líkingu við þann spamað sem
næðist með sameiningu almennra
viðskiptabanka. Samkvæmt heimild-
um Morgunblaðsins hafa meðeig-
endur Landsbankans í VIS verið
opnir íyrir hugmyndum um að stíga
þetta skref og nýta þannig betur þau
tækifæri sem felast í samtengingu
stærsta banka landsmanna og eins
stærsta tryggingafélagsins. Lands-
bankinn bindur mikið eigið fé í eign-
arhlut sínum í VÍS/LÍFIS sem ekki
hefur skilað honum nægum arði.
Telja sumir af stjómendum bankans
að þessi fjárbinding standi vexti
bankans fyrir þrifum.
Nú á hvor eignaraðili nákvæm-
lega helming í tryggingafélögunum.
Vandasamt er að vinna að fram-
gangi mála í slíku samstarfi, ef eig-
endurnir eru ekki algerlega sam-
stiga. Samkvæmt heimildum Morg-
unblaðsins hefur Landsbankinn lagt
til að VIS verði skráð á almennum
hlutabréfamarkaði með það í huga
að Landsbankinn minnkaði eignar-
hlut sinn. Rétt er að rifja upp í
þessu sambandi að Helgi S. Guð-
mundsson, formaður bankaráðs
Landsbankans, lagði eitt sinn til að
Landsbankinn hreinlega seldi eign-
arhlut sinn í tryggingafélögunum.
Búnaðarbankinn og
sparisjóðirnir
Aðrir möguleikar til að mynda
mótvægi við nýja risabankann virð-
ast ekki raunhæfu’, miðað við stöðu
mála í dag. Sparisjóðimir 27 gætu
gegnt lykilhlutverki í því efni en
sameiginleg markaðshlutdeild
þeirra og Búnaðarbankans er lið-
lega 40%. Rekstrarfyiúrkomulag
sparisjóðanna og sú staðreynd að
þeir eru margar og ólíkar peninga-
stofnanir hefur staðið í vegi þess að
þeir gætu orðið þátttakendur í sam-
runa banka. Forsvarsmaður spari-
sjóðs segir vaxandi skilning á því að
sparisjóðunum verði gefinn kostur á
því að breyta sér í hlutafélög, líkt og
gerst hafi víða á Norðurlöndunum.
Vinna við þetta væri því miður mjög
skammt á veg komin hér. Sparisjóð-
irnir gæti þó og þyrftu að sameinast
innbyrðis. Telur hann hugmyndina
um sameiningu sparisjóðanna og
Búnaðarbankans mjög áhugaverða.
Sparisjóðirnir sýndu sem kunn-
ugt er áhuga á að eignast FBA að
fullu og sameina dótturfélagi sínu,
Kaupþingi. Spennufall varð í því
máli eftir söluna á FBA og þráður-
inn virðist ekki hafa verið tekinn
upp eftir þær breytingar sem orðið
hafa á eignarhaldi Fjárfestingar-
bankans.
Sameining íslandsbanka og Bún-
aðarbankans hefur oft komið til um-
ræðu en sameiginleg markaðshlut-
deild þeirra er nálægt 45%. Þess ber
að geta að stjómendur og banka-
ráðsmenn Búnaðarbankans hafa
ekki sýnt mikinn áhuga á samein-
ingu við aðra. Þeir hafa haft þá
stefnu að reka bankann sem sjálf-
stæða stofnun og byggja hann upp
innanfrá. Þeir taka íram að umræð-
ur um aðild Búnaðarbankans hafi yf-
irleitt verið tengd íslandsbanka,
annaðhvort um sameiningu bank-
anna eða kaup Islandsbanka á Bún-
aðarbankanum, en rótgróin andstaða
er af einhveijum ástæðum við slíkt
innan Búnaðarbankans. í því sam-
bandi er nefrit 8 milljarða króna til-
boð Islandsbanka í hlutabréf ríkisins
í Búnaðarbankanum á síðasta ári.
Forsvarsmenn bankans töldu þá allt
of lágt verð boðið og nú geta þeir
bent á að markaðsvirði bankans er
orðið um 18 milljarðar. Þeir segjast
aldrei hafa útilokað aðra möguleika,
til dæmis sameiningu við Lands-
bankann, en þeir hafi ekki komið til.
I þessu sambandi má geta þess að
þótt Landsbankinn og Búnaðar-
bankinn hafi þar til nýlega verið að
fullu í eigu sama aðiia, íslenska ríkis-
ins, hefur þeim aldrei tekist að vinna
almennilega saman, til dæmis með
samræmingu útibúaneta sinna. Sa-
meinaður Lands- og Búnaðarbanki
yrði lítið smæm eining er Lands- og
Islandsbanki og efalítið kæmu fram
sömu raddir um yfirburðastöðu á
markaðnum. Sá er munurinn að rík-
ið yi'ði meirihlutaeigandi og má með
rökum halda því fram að sameining
þeirra myndi hægja á einkavæðingu
ríkisbankanna.
Tíðindi á næsta ári
Ljóst er af þessari yfirferð að bú-
ast má við tíðindum úr bankaheim-
inum á næsta ári. Miðað við hljóðið í
mönnum er rétt að gera ráð fýrir að
stjómendur Landsbankans og ís-
landsbanka láti fyrst reyna á það
hvort grundvöllur er fyrir samruna
tveggja stærstu bankanna enda
virðist það skila mestum árangri.
Tíminn verður að leiða í ljós tii
hvers sú vinna leiðir og hvort meiri-
hlutaeigandi Landsbankans, ís-
lenska ríkið, fellst á niðurstöðuna.
Aðstæður á markaðnum hljóta síð-
an að ráða því hversu lengi ríkið á
stóran hlut í nýja bankanum. Gangi
þetta eftir þurfa þeir sem eftir er á
markaðnum, Búnaðarbankinn og
sparisjóðirnar, vafalaust að gera
eitthvað róttækt til að verða ekki
undir í samkeppninni.