Morgunblaðið - 22.01.2000, Blaðsíða 55

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 22. JANÚAR 2000 55
UMRÆÐAN

Bætt stjórnsýsla-
aukið réttaröryggi
ALÞINGI sam-
þykkti 1998 þingsálykt-
un sem ég flutti ásamt
nokkrum öðrum þing-
mönnum Samfylking-
arinnar um að skipuð
yrði nefnd til að kanna
starfsskilyrði stjórn-
valda, eftirlit með
starfsemi þeirra og við-
urlög við réttarbrotum
í stjórnsýslu. Nefnd
undir forystu Páls
Hreinssonar, dósents
við lagadeild Háskóla
íslands, hefur nú skilað
niðurstöðu.
Þar er að finna ýms-
ar gagnmerkar tillögur
til að bæta stjórnsýslukerfið og auka
réttaröryggi borgaranna sem og að
bæta eftirlit með starfsemi stjóm-
valda, ekki síst þegar um er að ræða
að framkvæmdavaldið teloir ákvarð-
anir sem byggjast á matskenndum
lagaheimildum og stjórnvaldsfyrir-
mælum. Sérstaklega er þar verið að
vísa í óskráðar reglur sem ríkja um
embættisfærslur í opinberri
stjómsýslu, þar sem treyst er á heið-
arlega siðferðisvitund og ábyrgð
þeirra sem trúað er fyrir að reka
hina opinberu stjórnsýslu, hvort sem
um er að ræða opinbera embættis-
menn eða kjörna fulltrúa þjóðarinn-
ar. Sé það vald misnotað í eigin þágu
eða annarra sérhagsmuna brýtur
það í bága við hagsmuni og siðferðis-
vitund þjóðarinnar og
leiðir stundum til trún-
aðarbrests milli
stjórnsýsluhafa og
fólksins í landinu. Full
ástæða er til að fylgja
þessum tillögum eftir á
Alþingi og tryggja að
þær komist til fram-
kvæmda. Helstu mál
sem nefndin leggur til
að verði tekin til úr-
lausna og skoðunar em
eftirfarandi:
Ráðherraábyrgð og
réttur þingmanna
til upplýsinga
• að endurskoðuð
verði lög um ráðherraábyrgð, sem
séu óskýr og matskennd og vafi leiki
á að teljist nægilega skýr samkvæmt
þeim kröfum sem í dag eru gerðar til
refsiákvæða;
• að þingmönnum verði tryggður
meiri, skýrari og víðtækari réttur til
upplýsinga frá framkvæmdavaldinu
með breytingum á þingskaparlög-
um, en þar vísar nefndin til deilna
sem upp hafa komið um hvort og þá
að hvaða marki ráðherra er heimilt
að undanþiggja í svörum sínum upp-
lýsingar sem þagnarskylda ríkir um
lögum samkvæmt.
Meinbugir á íslenskri löggjöf
• að koma á fót lagaskrifstofu við
Stjórnarráð íslands vegna þess að
Tillögur
Full ástæða er til að
fylgja þessum tillögum
eftir á Alþingi, segir Jó-
hanna Sigurðardóttir,
og tryggja að þær kom-
ist til framkvæmda.
miklu fleiri hnökrar eða meinbugir
eru á íslenskri löggjöf en löggjöf
annars staðar á Norðurlöndum. Þar
eru starfræktar sérstakar lagaskrif-
stofur, sem kanna hvort einhverjir
lagatæknilegir hnökrar eru á stjórn-
arfrumvörpum, auk þess sem kann-
að er hvort þau séu samrýmanleg
ákvæðum stjórnarskrár. Ekki er
heldur starfandi lagaráð hjá Alþingi
sem hefur þetta hlutverk með hönd-
um.
Framtíðarstefna um þróun
sij órnsýslukerfisins
• að mótuð verði framtíðarstefna
um þróun stjórnsýslukerfisins þar
sem m.a. væri tekin afstaða til þess í
hvaða tilvikum réttlætanlegt er að
gera undantekningu frá meginreglu
íslenskrar stjórnskipunar og setja á
fót sjálfstæða stofnun eða stjórn-
sýslunefnd. Bent er á að þegar það
er gert þá svipti löggjafinn ráðherra
stjórnunar- og eftirlitsheimildum og
lagastaðan verður þá sú að enginn
ber þessa ábyrgð gagnvart Alþingi.
Heildarlöggjöf um skaðabótaá-
byrgð rflkis og sveitarfélaga
• að undirbúin verði heildarlög-
gjöf um skaðabótaábyrgð ríkis og
sveitarfélaga, en 40 ár eru liðin síðan
Alþingi samþykkti ályktun þar að
lútandi, án þess að frumvarp um það
efni hafi verið
lagt fram.
Brot í opinberu starfí
• að endurskoðun fari fram á
ákvæðum XIV gr. almennra hegn-
ingarlaga um brot í opinberu starfi,
en ekki hafa verið gerðar breytingar
á meginefni refsiákvæðanna frá gild-
istöku laganna fyrir tæplega 60 ár-
um.
Siðareglur og stjórnsýsluskóli
• að opinberum starfsmönnum
verði settar siðareglur
• að starfræktur verði
stjórnsýsluskóli íyrir starfsmenn
stjórnsýslu ríkis og sveitarfélaga,
eins og gerist víða í nágrannalöndum
okkar. Telur nefndin að óhjákvæmi-
lega hljóti að rísa vandamál þegar
opinberir starfsmenn með aðra
menntun en lögfræði koma að töku
ákvarðana og beitingu almennra efn-
isreglna stjórnsýsluréttarins hafi
þeir ekki hlotið grunnmenntun á
þessu sviði.
Réttaröryggi borgaranna
• að brugðist verði við óskýrum
þagnarskylduákvæðum starfsmanna
og starfsstétta sem finna má nú í yfir
80 lögum og enn fleiri reglugerðum;
• að æskilegt sé að tekið verði til
sérstakrar athugunar hvort þörf er á
að setja sérákvæði í lög um meðferð
einkamála, til þess að auðvelda ein-
staklingum og félögum þeirra að
sækja mál á hendur opinberum aðil-
um. Einnig er rætt um stjómgæslu-
dómstól í þessu sambandi.
• að skoða þurfi ákvæði laga sem^
mæla fyrir um fullnaðarúrskurðar-
vald stjómvalda og erfitt sé að finna
þeirri skoðun viðhlítandi rök að
borgararnir eigi ekki rétt á að geta
fengið endurskoðað af dómstólum
hvort matskennd ákvörðun stjóm-
valds um rétt þeirra eða skyldu sé
lögmæt og byggð á málefnalegum
sjónarmiðum. Mælir nefndin ein-
dregið með að a.m.k. verði það
tryggt í lögum að aðila máls sé heim-
ilt að bera mál sitt undir dómstóla
hafi hið æðra setta stjórnvald ekki
leyst úr því innan þriggja mánaða frá
því að kæra berst.
• að bætt verði úr þeim brota-
lömum sem eru hjá sveitarfélögum
um birtingu samþykkta og reglna
sem sveitarstjórnir setja og ekki er
lögmælt að ráðherra staðfesti;
• að sveitarfélög, sem sam-
kvæmt lögum er ætlað að setja nán-
ari reglur um rétt eða skyldu íbúa
sveitarfélagsins, eins og t.d. um
framkvæmd félagsþjónustu sveitar-
félaga, dragi það ekki úr hömlu. Til
að bregðast við því er hægt að setja í
lög að ráðherra á hlutaðeigandi sviði
gefi út reglur sem gilda skulu þar til
sveitarfélag hefur sjálft sett sér
reglur á umræddu sviði.
Brýnt er að Alþingi taki þessar og
aðrar tillögur í skýrslunni til um- :<r
ræðu og fylgi því eftir að þær komist
til framkvæmda. Þær munu allt í
senn tryggja betur réttaröryggi
borgaranna, herða allt eftirlit með
framkvæmd stjórnsýslunnar og
skýra betur hvar ábyrgðin liggur
auk þess sem viðurlög við réttar-
brotum í stjómsýslunni verða virk.
Höfundur er alþingismaður.
Sjúkrahús
framtíðarinnar
STÆRSTA fyrir-
tæki landsins varð til
um síðustu áramót er
ein stjórn var sett yfir
stóru sjúkrahúsin tvö í
Reykjavík, Landspítal-
ann og Sjúkrahús
Reykjavíkur. Fyrir
réttu ári var rekstm’
Sjúkrahúss Reykjavík-
ur færður til ríkisins
frá Reykjavíkurborg
og einn forstjóri ráðinn
yfir bæði sjúkrahúsin,
sem lutu þó áfram
tveimur stjórnum. Þótt
ef til vill séu skiptar
skoðanir um þróun
þessara mála er skipan einnar
stjórnar yfir sjúkrahúsunum rök-
rétt framhald fyrri ákvarðana. Ef
vel á að takast til er hins vegar mik-
ilvægt að gera sér grein fyrir helstu
göllum breytingarinnar og leiðum
til að draga úr áhrifum þeirra.
Stærsta fyrirtæki landsins
Á sjúkrahúsunum eru starfandi
um 5.000 manns í um 4.000 stöðu-
gildum og rekstur sjúkrahúsanna
kostar um 19 milljarða króna skv.
fjárlögum ársins 2000. Þetta er
langstærsta þekkingarfyrirtæki
landsins og leitun að fyrirtæki, þar
sem menntunarstig starfsmanna er
jafn hátt.
Markmið sameiningar
Yfirlýst markmið með þessum
breytingum á skipan sjúkrahúsmála
í Reykjavík eru fyrst og fremst af
fjárhagslegum toga, þ.e. að leita
hagræðingar og samræmingar í
rekstri sjúkrahúsanna í Reykjavík
varðandi mannahald, tækjabúnað,
tækjakaup o.fl. Hins vegar er ekki
síður mikilvægt að ná markmiðum
um aukin gæði þjónustunnar.
Gallar stórra fyrirtækja
Daglega fylgjumst við með frétt-
um um samruna fyrir-
tækja hérlendis sem
erlendis undir kjörorð-
um hagræðingar og
bættrar þjónustu við
viðskiptavini/almenn-
ing. Gallar við sam-
runa og stækkun fyrir-
tækja felast aðallega í
auknu stjórnunarlegu
umfangi, flóknu skipu-
lagi, minni yfirsýn,
lengri boðleiðum og
tímafrekari ákvarð-
anatöku, sem geta
hamlað því að markmið
um framfarir, hagræð-
ingu og bætta þjónustu
náist. Þessu er mikilvægt að bregð-
ast við.
Verkaskipting
Á undanförnum árum hafa orðið
miklai’ framfarir í heilbrigðisvísind-
um sem hafa leitt til aukinnar sér-
hæfingar innan heilbrigðisþjónust-
unnar. Með sameiningu
sjúkrahúsanna í Reykjavík gefast
tækifæri til aukinnar verkaskipting-
ar milli sjúkrahúsanna með samein-
ingu deilda, sem veita sérhæfðustu
og dýrustu þjónustuna, og aukinnar
samvinnu milli annarra sérgreina.
Með þessum breytingum er hægt að
stuðla að markvissri framþróun
þjónustunnar með því að auka og
hlúa að sérþekkingu og sérhæfmgu
og þjálfun starfsfólks, um leið og
meðferð batnar og stuðlað er að
betri árangri og aukinni hag-
kvæmni.
Brýnustu verkefnin
Eitt fyrsta og brýnasta verkefni
nýrrar stjórnar sjúkrahúsanna í
Reykjavík er að ákvarða hvaða
markmiðum hún vill ná með samein-
ingu sjúkrahúsanna. I samstarfi við
starfsfólk sjúkrahúsanna þai’f að
setja markmið sem snúa að skipu-
lagi og gæðum þeirrar þjónustu sem
Sjúkrahús
Heilbrigðisþjónusta er á
Islandi talin til samfé-
lagslegrar þjónustu,
segir Ásta Möiler. Um
það er almenn samstaða
í þjóðfélaginu.
sjúkrahúsin veita, um leið og gætt
er að fjárhagslegum markmiðum.
Hafa verður í huga að grundvallar-
sjónarmið um breytingu á starfsemi
heilbrigðisstofnana þurfa ætíð að
lúta að þörfum þeirra sem þangað
leita til að fá þjónustu um leið og séð
er til þess að sem mest fáist út úr
hverjum eyri sem varið er til heil-
brigðismála. Einnig er brýnt að
vinna áfram að kostnaðargreiningu
allra þátta sjúkrahúsþjónustu, sem
er grundvöllur frekari breytinga á
skipulagi þjónustunnar.
Samkeppni
og samanburður
Margir hafa bent á að með sam-
einingu sjúkrahúsanna í Reykjavík
tapist ákveðnir samkegpnishvatar
úr sjúkrahúsþjónustu á Islandi, þar
sem ekki ríkir lengur samkeppni
milli þeirra um starfsfólk, hvað
varðar starfsaðstöðu og launakjör
og um samanburð á árangri, gæðum
og skipulagi þjónustu. Með breyttri
skipan sjúkrahúsmála í Reykjavík
verður að leita nýrra leiða til að
skerpa samkeppnisandann. Þar
verður m.a. horft til annarra landa í
samanburði á árangri, gæðum og
skipulagi heilbrigðisþjónustu. Þá
geta ákvarðanh’ um skipulagningu á
starfsemi sjúkrahúsanna með vald-
dreifingu og sjálfstæði eininga að
leiðarljósi skapað möguleika á sam-
Ásta Möller
keppni og samanburði á árangri og
rekstri milli eininga innan fyrirtæk-
isins.
Sjúkrahús
framtíðarinnar
Mín framtíðarsýn um sjúkrahúsin
í Reykjavík lýtur að því að brjóta
upp starfsemi þeirra í smærri- eða
stærri sjálfstæðar einingar, þar sem
menntun, frumkvæði, hugvit og
sjálfstæði fagfólks til að skipuleggja
og veita tiltekna heilbrigðisþjónustu
verði virkjað og starfsemin rekin á
ábyrgð þeirra. Þar á ég jafnt við að
sérhæft fagfólk á sínu sviði taki að
sér rekstur stoðstarfsemi eins og
röntgen- og rannsóknarstarfsemi,
sem rekstur einstakra sjúkradeilda
eða eininga innan sjúkrahússins,
skv. sérstökum samningum við yfir-
stjórn sjúkrahússins. Fagfólk í heil-
brigðisþjónustu hefur menntun til
að takast á við slík verkefni og ég tel
einnig að það hafi sterkan vilja til
þess. Ég sé fyrir mér í framtíðinni
að rekstur Landakots sem öldrunar-
sjúkrahúss verði sjálfstæður og á
ábyrgð fagfólks og stjórnenda skv.
sérstökum samningi við yfirstjórn
sjúkrahússins þar sem markmið,
umfang og gæði þjónustunnar eru
skilgreind, svo og fjárhagslegur
rammi. Ábyrgð fagfólks, sem tekur
að sér rekstur starfseminnar, lægi í
að skipuleggja þjónustuna til að ná
tilteknum umsömdum faglegum og
fjárhagslegum markmiðum, þar á
meðal þáttum er varða hlutverk
sjúkrahússins sem háskólasjúkra-
húss og rannsóknar- og þróunarfyr-
Sorgar og
samúðarmerki
Borið við minningarathafnir
og jarðaiferir.
Allur ágóði rennur til
líknarmála.
Fæst á bensínstöðvum,
í Kirkjuhúsinu og í
blómaverslunum.
H KRABBAMEINSSJÚK BÖRN
HJÁLPARSTOFNUN
V3Í/ KIRKJUNNAR
Shell
irtækis. Sama fyrirkomulag geturv'
átt við um sameinaðar barnadeildir
(Barnaspítala), augndeildir, samein-
aðar endurhæfingardeildir og geð-
deildir svo fátt eitt sé nefnt. Jafnvel
gæti Borgarspítalinn í Fossvogi
myndað eina slíka einingu með
ábyrgð á tilteknum þáttum sjúkra-
húsþjónustu. Möguleikar eru einnig
á að leita til annarra aðila utan
sjúkrahúsanna með rekstur þátta
sem snúa ekki beint að faglegum
þætti starfseminnar. Með markmið-
um sem þessum er hægt að bregð-
ast við stjórnunarlegum ókostum
þessa stóra fyrirtækis sem sjúkra-
húsin í Reykjavík eru orðin og um
leið beita nútímalegum hugmyndum
í rekstri. 4r
Lokaorð
Heilbrigðisþjónusta er á íslandi
talin til samfélagslegrar þjónustu.
Um það er almenn samstaða í þjóð-
félaginu. Vegna eðlis þjónustunnar
er eðlilegt að stærstur hluti hennar
sé fjái-magnaður af hinu opinbera.
Framangreindar hugmyndir breyta
ekki þessu viðhorfi. Hins vegar
gætu þær leitt til betri nýtingar
þess fjár sem til ráðstöfunar er til
heilbrigðismála um leið og frum-
kvæði og starfsgleði fagfólks er nýtt
og gæði þjónustunnar aukin. Það er
markmiðið.
Höfundur er þingmaður Sjálfstæðis-
flokksins í Rcykjavik.