Morgunblaðið - 24.03.2000, Qupperneq 30

30 FÖSTUDAGUR 24. MARS 2000
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Vinsældir Pútíns hafa jákvæð
áhrif á verðbréfamarkaði
Reuters
Vladimir Pútín, settur forseti Rússlands, hlýðir á Júrí Lúzhkov, borgarstjóra Moskvu, fjalla um framkvsemdir í
neðanjarðarlestakerfi borgarinnar. Pútín hefur ferðast um Rússland undanfarna daga.
Moskva. AP, AFP, Reutcrs.
FORSETAKOSNIN GAR fara ffam í
Rússlandi á sunnudag og bendir flest
til að Vladimir Pútín, settur forseti,
fari þar með sigur af hólmi. En rúss-
nesk verðbréf hækkuðu í verði í gær
og rúblan hélst stöðug, sem þykir
benda til þess að væntanlegt kjör Pú-
tíns í embætti forseta sé talið líklegt
til að auka stöðugleika í landinu.
Staðan á rússneskum fjármáia-
mörkuðum hafði í gær ekki verið
betri síðan í maí 1998, þegar mikið
hrun á markaðnum dró mjög úr trú
Rússa og erlendra fjárfesta á rúss-
neska fjármálamarkaðinn. Hluta-
bréfavísitala sem ínterfax-frétta-
stofan tók saman í gær hafði til að
mynda hækkað um 6,11% í gær og
var þá komin í 235,99 punkta.
Jákvæð staða á fjármálamörkuð-
um kann að reynast Pútín akkur, en
fylgi hans rnæhst slíkt að eina vafa-
atriðið varðandi kosningamar á
sunnudag virðist vera hvort Pútin
hljóti yfir 50% greiddra atvæða.
Hljóti Pútín minna en helming at-
kvæða þarf hann að mæta Gennadí
Zjúganov, leiðtoga kommúnista-
flokksins, í annarri umferð forseta-
kosninganna sem færi þá fram hinn
16. apríl.
Óttast lélega kjörsókn
Skoðanakannanir í fyrradag bentu
hins vegar til þess að Pútín hlyti 53-
55% greiddra atkvæða, en hann hefur
undanfama daga ferðast um Rúss-
land til að reyna að auka fylgi sitt
meðal kjósenda, jafnvel þótt hann
hafi lýst því yfir að hann ræki enga
eiginlega kosningabaráttu.
Vinsældir Pútíns, sem virðist hér-
umbil öraggur með að tryggja sér
forsetaembættið næstu fjögur árin,
hafa þó vakið ótta meðal sumra ráða-
manna í Kreml sem telja að svo gott
sem öraggur sigur setts forseta kunni
að hafa letjandi áhrif á kjörsókn. En
mælist kjörsókn undir 50% teljast
kosningamar ógildar. Aðrir hafa hins
vegar bent á að fregnir um að hætta
sé á lélegri kjörsókn séu líklegar til að
hvetja stuðningsmenn Pútíns enn
frekar í að mæta á kjörstað. Þá benti
skoðanakönnun á vegum VTsIOM-
stofnunarinnar, sem birt var á þriðju-
dag, til þess að rúmlega 65% kjós-
enda hafi hug á að kjósa.
Pútín háði kosningabaráttu sína í
höfuðborginni Moskvu í gær og rétti
þar með Júrí Lúzhkov, borgarstjóra
Moskvu sáttahönd eftir deilur
Lúzhkovs við Kreml. Pútín lofaði
Lúzhkov og lýsti yfir aðdáun sinni á
þeim framkvæmdum sem hafa átt sér
stað í Moskvu en bæði Lúzhkov og
Pútin era taldir þurfa á stuðningi
hvor annars að halda.
Nígeria
35 fórust er
olíuleiðsla
sprakk
Umuahia. AFP, Reuters.
AÐ MINNSTA kosti 35 manns létu
lífið þegar bensínleiðsla sprakk í loft
upp í Abia-ríki í suð-austurhluta
Nígeríu á mánudag. Slysið er það
mannskæðasta síðan olíuleiðsla
sprakk á þessum slóðum árið 1998,
með þeim afleiðingum að yfir 1.000
manns létust. Stjórnvöld í Nígeríu
hafa íýrirskipað lögreglu landsins að
girða af staðinn þar sem slysið átti
sér stað.
Slökkviliðsmönnum tókst á þriðju-
dag að ráða niðurlögum eldsins en
talið er að hann hafi kviknað í kjölfar
tilrauna manna til að gera göt á
leiðsluna. Að sögn talsmanns ríkis-
stjóra Abia-ríkis virðist sem fólk hafi
verið að reyna að tappa eldsneyti af
leiðslunni í þeim tilgangi að selja það
og hagnast á því.
Breska blaðið The Guardian
hermir að lögregla hafi handtekið
nærri 45 manns sem granaðir eru
um að hafa stundað þá iðju að tappa
bensíni af leiðslunni sem sprakk á
mánudag. Að sögn blaðsins vora ým-
is tæki og tól úr fóram hinna hand-
teknu gerð upptæk, þar á meðal þrír
olíuflutningabílar, fimm hópferða-
bifreiðar og búnaður til að dæla olíu.
í Nígeríu hafa á undanfómum ár-
um mörg mannskæð slys orðið í
tengslum við tilraunir fólks til að
tappa af olíuleiðslum. Meirihluti íbúa
býr við fátækt og er sagður vera
reiðubúinn að taka mikla áhættu í
því augnamiði að bæta kjör sín.
Viljum ekki undir íshelluna á ný
eftir Borís Nemtsov
©The Project Syndicate.
STRÍÐIÐ í Tsjetsjníu er nú að fjara út og
breytast í staðbundnar erjur. Tími er því
kominn til að huga á ný að því hvað barist var
um og hverjar afleiðingamar verði. Vestur-
veldin brugðust við átökunum eins og um aft-
urhvarf Rússa til heimsvaldastefnu væri að
ræða, stríðið væri merki um að samskipti
Rússlands við umheiminn gætu aftur kólnað.
Margir Rússar líta svo á að þar sé um mis-
skilning að ræða og á þetta einnig við lýðræð-
issinnaða umbótamenn sem ekki styðja í einu
og öllu stefnu rússnesku stjómarinnar.
Þegar Rússar tala um þjóðarhagsmuni sína
sjá sumir fyrir sér að heimsveldi í sovét-stíl
hyggi á hefndir. Þetta er ragl. Ef við undan-
skiljum fáeina ofstækismenn og stuðnings-
menn einingar allra slava álíta Rússar ekki að
hægt sé að snúa aftur til daga heimsveldisins.
Þeir vilja heldur ekki snúa aftur jafnvel
þótt það væri hægt. Engin samtök land-
heimtumanna eða þjóðemissinna hafa nú um-
talsvert fylgi í Rússlandi, engin þeirra nálgast
15-410% fylgið sem róttækir þjóðernissinnar
hafa í Frakklandi og Austurríki. Mér finnst að
Rússar njóti ekki sannmælis eða hljóti viður-
kenningu fyrir að hafa með svo eindregnum
hætti hrist af sér aldagamlar hefðir heims-
valdastefnu.
Eitt af því sem olli þvl að Rússar sam-
þykktu á friðsamlegan hátt að Sovétríkin
væra leyst upp var að margir litu svo á að
heimsveldi og lýðræði gætu ekki farið saman.
Það sem Rússar vilja er efnahagsleg endur-
reisn sem muni gera þeim kleift að leika
veigameira hlutverk í Evrópu og heiminum
öllum.
Ekkert tillit til Rússa
Þar með er ekki sagt að ekki sé nein
óánægja yfir því hvernig komið er fram við
Rússland. I heilan áratug urðum við að sætta
okkur við hverja auðmýkinguna á fætur ann-
arri. Við hættum að vera risaveldi, gríðarleg
félagsleg vandamál ollu ringulreið, Atlants-
hafsbandalagið (NATO) þandist út til austurs.
Enginn tekur tillit til Rússlands, hvort sem
fjallað er um málefni Júgóslavíu eða mál fyrr-
verandi sovétlýðvelda þar sem fjöldi fólks af
rússneskum upprana býr. Oft sögðust vestur-
veldin vera að hjálpa; Rússar þóttust vera
þakklátir. En í hreinskilni sagt hefur ekki
neitt verið aðhafst sem ekki má útskýra full-
komlega með vísun til eiginhagsmuna.
Reuters
Ættingjar rússneskra hermanna sem
féllu í Tsjetsjníu við útförina í borginni
Pskov fyrir skömmu.
Þetta merkir ekki að vesturveldin hafi ekki
átt rétt á að gæta eigin hagsmuna. En Rússar
hafa líka rétt til þess. Margir Rússar, í þeim
hópi era menntaðir, frjálslyndir menn sem
styðja vestræn gildi, litu svo á að seinna stríð-
ið í Tsjetsjníu gæfi okkur tækifæri til að sýna
að ekki væri allt tapað. Nær allir Rússar telja
nú að við verðum að verja eigin hagsmuni.
Þetta er hinn sálfræðilegi grundvöllur vin-
sælda Pútíns.
Ekki hefur verið fyllilega viðurkennt að
rætur seinna Tsjetsjníustríðsins era raun-
veralegir þjóðarhagsmunir Rússa og ekki
heimsvaldastefna. Sjálfur studdi ég reyndar
ákaft Pútín í upphafi, einkum þegar baráttan
beindist gegn hryðjuverkamönnum. Tsjetsj-
nía var hreiður stjórnleysis og hryðjuverka,
þar börðust innbyrðis allmargai- ættir af
grimmd ojg ógnuðu um leið stöðugleika á
svæðinu. Atökin vora þegar farin að breiðast
út til grannhéraðsins Dagestans; veldi lög-
leysunnar var orðið raunveraleg hætta.
Tsjetsjníustríðið var þannig styijöld til
„Tsjetsjníustríðið var þann-
ig styrjöld til varnar stjórn-
arskránni okkar en sé hún
borin saman við til dæmis
bandarísku stjórnarskrána
er eini munurinn að okkar á
sér styttri og ótraustari
hefðir.“
varnar stjórnarskránni okkar en sé hún borin
saman við til dæmis bandarísku stjórnar-
skrána er eini munurinn að okkar á sér styttri
og ótraustari hefðir. Imyndum okkur að Al-
abama ákvæði skyndilega að kasta fyrir róða
öllum lýðræðisstofnunum. Eg er viss um að
Bandaríkjamenn myndu ekki hika við að
koma aftur á stjómarskrárbundinni stjóm,
jafnvel þótt beita þyrfti valdi.
Fram til þessa hafa Vesturlönd ekki viljað
sætta sig við að Rússland hafi sams konar rétt
til lýðræðislegrar sjálfsvarnar. Þar sem
stjórnarskrárleg gildi Rússa era talin ótraust
virðist mönnum það sýna einþykkni og skort á
lýðræðishugsun að fylgja þeim eftir með valdi.
En Rússar hafa sömu skyldu og allar aðrar
þjóðir til að veija stjómarskrá sína. Þegar við
verjum hana veijum við lýðræðið.
Styrjaldir öðlast að sjálfsögðu innri rök-
hyggju sem oft brýtur í bága við góð áform
sem hrinda þeim af stað. Þegar sóknin efldist
fóra tsjetsjnesku glæpamennirnir að fela sig í
fjöllunum en hernaðarmætti Rússa var þá
beitt gegn borgunum þar sem óbreyttir borg-
arar féllu. Eg gat ekki stutt þessar villimann-
legu sprengjuárásir. Ég fór því að efast þegar
stríðið hætti að vera barátta við hermdar-
verkamenn eins og í upphafi og fjöldi flótta-
manna komst í 200.000 manns án þess að rík-
isstjómin skipulegði viðunandi hjálparstarf.
Endurreisn Tsjetsjníu
Tstjetsjnía kostaði einnig pólitískar fórnir.
Stríðið jók vinsældir Pútíns en gróf einnig
undan stöðu hans. Hershöfðingjar okkar vita
að sigur Pútíns er kominn undir því hvernig
fer í Tsjetsjníu. Þeir beita hann nú þvingun-
um, vilja að framlög til hermála verði aukin
um 150%, herþjálfun verði tekin upp í skólum
og kallaðir verði út 20.000 liðsmenn úr varaliði
hersins. Pútín verður að ljúka stríðinu innan
skamms ef hann ætlar að verða fær um að efla
sjálfstæði sitt á ný.
Pútín hefur ekld enn lagt fram neina áætlun
til langs tíma. Ég er sannfærður um að erfið-
asta hluta stríðsins mun ljúka fljótlega eftir
forsetakosningamar. En eftir sem áður mun
verða háð skæraliðastríð, það mun brenna
eins og neðanjarðareldur. Hvað gerum við þá?
Ekki er í augsýn neinn nothæfur samstarfs-
aðili í héraðinu og því verða Rússar að sjá um
það einir að koma aftur á lágmarks röð og
reglu í Tsjetsjníu. Skipa verður landstjóra,
hann verður að fá það hlutverk að leggja nýj-
an grunn að mannlífi, skapa tækifæri til að
endurreisa efnahaginn, útvega aðstoð til
handa þeim sem ekki geta unnið, byggja upp
innviði samfélagsins sem hafa verið eyði-
lagðir. En veita verður almenningi í Tsjetsj-
níu aðild _að stjórn héraðsins eins fljótt og
hægt er. Ég held að einhvers konar þingræði
væri best, þá yrðu hinar mörgu ættir að starfa
saman og mynda samsteypustjórn en ekki úti-
loka hver aðra eins og þær hafa gert undan-
farin ár þar sem forseti hefur farið með völdin
í héraðinu.
Það sem skipth- mestu fyrir Rússland og
umheiminn varðandi niðurstöðu Tsjetsjníu-
stríðsins era áhrifin á þróun rússnesks lýð-
ræðis. Hvað það snertir er ástæða til
bjartsýni. Kosningar fai-a fram. Tjáningar-
frelsi er einnig við lýði og fjölflokkakerfi. Mál
fréttamannsins Babítskís sem talið var að
hefði verið afhentur uppreisnarmönnum
Tsjetsjena og óttast var að hefði týnt lífi olli
hörðum viðbrögðum hjá almenningi. Þetta
var gott teikn, það þýddi að lýðræði hefur
skotið rótum. Líf eins manns skipti máli, jafn-
vel í miðju stríðsæðinu.
Ef átökin í Tsjetsjníu núna hefðu orðið 1991
hefðu þau verið mikil ógnun við vonir okkar
um lýðræði. En þótt stjórnarskrárhefðir okk-
ar séu ungar hafa Rússar nú andað að sér
andrúmslofti lýðræðisins í tíu ár. Við viljum
ekki aðra gerð af andrúmslofti, við viljum ekki
fara aftur undir íshelluna.
Tsjetsjníustríðið var ekki einvörðungu um
einingu rússneska ríkisins heldur snerist það
einnig um að varðveita lýðræðislega stjórnar-
skrá okkar. Rússar og Tsjetsjenar greiddu
hátt gjald í mannslífum. Við verðum að
tryggja að þeim hafi ekki verið fórnað til
einskis._____________________________________
Höfundurinn er fyrrverandi aðstoðarforsætis-
ráðherra Rússlands, einn af leiðtogum flokks-
ins Sameinuðu hægriaflanna og varaforseti
dúmunnar. Millifyrirsagnir eru blaðsins.