Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1980, Blaðsíða 20

24
ÁRBÓK FORNLlilFAFÉLAGSlNS
friðmælast við demónísk ötl (jarðargoð og vatnsfalla), þar eð maðurinn seilist
inn á áhrifasvið þeirra með mannvirkjagerð sinni... Ekki er minnsti vafi, að
upprunalega var fólki fórnað í þessu skyni, þannig að það var múrað inni lif-
andi í undirstöðum mannvirkjanna, og þá langoftast börn.”*
En tímarnir breytast og mennirnir með. Smám saman milduðust þessir sið-
ir. Ýmislegt kom í stað mannfórna, dýr, egg, peningar, spil og fleira því um
líkt, jafnvel ruddu nýir hættir hvers kyns fórnum allsendis til hliðar. Þó er i
frásögnum á meginlandi Evrópu, að alþýða teldi nauðsynlegt að barn yrði
múrað inni þegar brú ein var þar í smíðum árið 1841.
Oftsinnis á 19. öld, þegar mannvirki voru tekin ofan, komu líkkistur barna
fram í dagsljósið. Margt benti til að þær væru vitnisburður um hjátrúna sem
nú var getið, og treystust menn þó ekki til að staðhæfa það afdráttarlaust.
Johan Christoph Sabinsky var 18. aldar maður, lærður múrsmiður af meg-
inlandi álfunnar. Varla kemur annað til en hann hafi þekkt forna hégilju ,,des
Bauopfers,” m.a. í þeirri mynd að kista barns, er dó meðan á gerð mannvirkis
stóð, væri lögð í undirstöðu þess ellegar vegg og múrað fyrir. Og þegar nú svo
fór að hann missti kornabarn áður en hleðslu Hólakirkju lauk að fullu, hvað
var þvi þá í vegi að hann færi eins að? Eftir hjátrúnni stóðu mannanna verk
lengur og betur ef slíkt var gert. Sú hjátrú — eða sérvizka þegar þar var komið
— gat að minnsta kosti ekki gert af sér neitt illt.
Sé nú á allt þetta litið, sýnist mér að vel megi skilja grafletrið í forkirkjunni
á Hólum eftir stafanna hljóðan; sem hefur í för með sér að það er einstakt í
sinni röð hérlendis, og ef til vill þótt víðar væri leitað, því sjaldgæft hlýtur að
vera að menn settu formleg grafletur þeim börnum sem múruð voru kistulögð
í veggjum eða undirstöðum nýsmíða. En hér stóð líka sérstaklega á: að Hólum
var dómkirkja í smíðum og sjálfur höfuðsmiður hennar (annar en arkítektinn)
færði sitt eigið barn ’að fórn.’
* Benedikt Sveinbjarnarson Gröndal vissi um þessa hjátrú meðal annarra þjóða. í gamansamri
ádeilusögu, Írafells-Móra, hæðist hann að bæjarstjórn Reykjavíkur vegna þess, að hún lét hækka
svo Vesturgötu að hún náði ,,upp að húsagluggunum, en fólkið sýndist ganga á himinboganum,
svo væri hlaðið fyrir kjallaragluggana hjá Geir og Birni Kristjánssyni og þeim gert ómögulegt að
nota kjallarana til annars en kolageymslu; virtist fylgdarmanninum það líklegt, að bæjarstjórnin
hefði gruflað einhversstaðar upp, að sá ósiður hefði tíðkazt á miðöldunum að múra nunnur
lifandi inn í klaustraveggina, og stundum lifandi smábörn, þegar eitthvert hús var byggt svo sem
fórn...” (Ritsafn II, Rvk 1951, bls. 211-12).