Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1980, Blaðsíða 41

GEISLADAGUR
45
ekki einfalt að færa rök að þeirri nafngift. Þó virðist allt geta fallið í ljúfa löð,
þegar greitt hefur verið úr dálítilli flækju. Verður þá fyrst að huga að upp-
komu fæðingar- og skírnarhátíðar Jesú Krists.
II
Elstu heimildir um fæðingar- og/eða skírnarhátíð Jesú Krists eru frá gnos-
tíkerasöfnuði einum í Egyptalandi á 2. öld. Klemens frá Alexandríu segir
nálægt 190 e. Kr. á einum stað, að hinir svonefndu Basileides minnist skírnar
Krists með ritningarlestri aðfaranótt 6. janúar eftir rómversku tímatali.9
Síðan verður ekki vart við þessa hátíð með vissu fyrr en á 4. öld, en þá er 6.
janúar haldinn hátíðlegur við austanvert Miðjarðarhaf sem Opinberunarhátíð
Jesú Krists (Epiphania) til minningar um fæðingu hans í Betlehem, skírn hans
í ánni Jórdan og fyrsta kraftaverk hans, þegar hann breytir vatni í vín við
brúðkaupið í Kana. Auk þess bætist tilbeiðsla vitringanna frá Austurlöndum
við helgi dagsins og jafnvel sagan um mettun fimm þúsunda með tveim
fiskum og fimm brauðum.10
Alkunna er, að guðspjöllin geta þess hvergi berum orðum, hvenær ársins
Jesús sé fæddur eða skírður. Hinsvegar væri nærtækt að álykta, að Ágústus
keisari í Róm hefði látið skrásetja alla heimsbyggðina nálægt upphafi hins
rómverska árs. En það var einmitt um það leyti sem María ól Jesúbarnið
samkvæmt 2. kapitula Lúkasarguðspjalls.
Valið á 6. janúar virðist hinsvegar stafa af einskonar samkeppni fornkrist-
inna söfnuða við fylgjendur Osiris-Aion trúarinnar í Egyptalandi. En meðal
þeirra var mikil hátíð haldin í Kore-hofinu i Alexandríu einmitt á þessari
nóttu, þvi að þá átti Kore (jómfrúin) að hafa alið Aion.11
Reyndar á þessi hátíð sér enn eldri og mjög náttúrlegar rætur, sem standa í
sambandi við sjálfkrafa áveituframkvæmdir fljótsins Nílar, hina miklu
blessun Nílardalsins. En flóðin i Níl hófust seint í ágúst, og þeim lauk í byrjun
janúar. Fæðingardagur guðsins Osiris var í samræmi við þetta talinn 24. ágúst
(miðað við rómverskt tímatal). Fæðingarhátíð Aions var hinsvegar miðuð við
lok flóðanna, og var það þá m.a. algeng helgiathöfn að bera heim til sín full
ker af hinu frjómagnaða vatni árinnar. Þess er m.a.s. getið, að vatnið í Níl
hafi eitt sinn við þetta tækifæri breyst í vín. Osiris var auk þess jafnað við
hinn gríska Dionysos og þar með talinn skapari vínsins.
Hafi kristnir menn í Alexandríu talið sig þurfa að finna mótvægi við þessa
fornu hátíð heiðingjanna, er ekki nema eðlilegt, að þeir reyndu að tímasetja
meyjarfæðingu Jesú, kraftaverk hans i Kana og jafnvel fleiri stórmerki á
sama degi. Og það var gert með snjallri reikningskúnst, sem of flókið yrði að
tíunda hér, enda er þar ýmist miðað við egypskt, gyðinglegt eða rómverskt
timatal.12