Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1980, Blaðsíða 69

ÞOR MAGNÚSSON
HRAFNAHREKKURINN
Sitt af hverju um refagildrur
í Fróðlegu ljóðasafni, 1. hefti, sem kom út á Akureyri árið 1856, er kvæði
sem nefnist Hrafnahrekkurinn og fjallar á kátlegan hátt um viðskipti veiði-
manns og tófu.1 Segir kvæðið frá því, hvernig lágfóta, illur dýrbítur, festist í
boga veiðimannsins en tekst á slóttugan hátt að forða sér, en síðan ginna
hrafnar tveir, sem tófa hefur áður gert skráveifu, hana í gildru, þar sem veiði-
maðurinn drepur hana síðan.
Kvæðið er mjög vel ort og hefur áreiðanlega verið nokkur nýlunda á sínum
tíma, en auk skáldskapargildis síns er það merkileg heimild um gildruveiðina
svonefndu, það er refaveiðar í grjótgildrur, sem virðast hafa verið tíðkaðar
víða fyrrum, enda eru til um þær ýmsar heimildir. Skal hér gerð nokkur grein
fyrir þessum gildrum og refaveiðunum, en fyrrgreint kvæði er ein gleggsta lýs-
ing á því, hvernig veiðunum var hagað.
Víða um landið eru örnefni, sem hafa að fyrra lið orðið gildra. Þannig eru
fjölmörg Gildruholt, GUdruklettar og Gildrumelar og getur sums staðar að
líta á þessum stöðum steinhrúgur, sem líkjast stundum föllnum vörðum, en
sums staðar sést á þeim nokkur lögun. Þetta eru refagildrurnar, sem tíðast
hafa verið hlaðnar á klöpp eða þar sem jarðvegur var svo þéttur, að refirnir
gátu ekki grafið sig út úr þeim.
Sennilegt er, að grjótgildrur þessar hafi verið algengasta veiðitækið á refi
hérlendis áður en byssur urðu algengar. Dýrabogar hafa þó þekkst lengi, enda
er minnst á boga í kvæðinu um Hrafnahrekkinn og notaði veiðimaðurinn
hann samhliða gildrunni, en trúlega hafa þeir fyrst orðið algengir á síðustu
öld. Erlendis voru stærri veiðidýr, svo sem hreindýr, úlfar og birnir veidd í
fallgryfjur, en eiginlegar fallgryfjur eru vart þekktar hérlendis. Theodór
Gunnlaugsson lýsir þó í bók sinni Á refaslóðum, fallgryfjum sem gerðar hafi
verið í snjó fyrrum, en ekki getur hann þess, hve veiðnar þær hafi verið, enda
hefur hann aðeins heyrt um þessa veiðiaðferð.2 Heimild er þó um, að í Horna-
firði hafi gryfjur verið hlaðnar úr grjóti með lóðréttum veggjum eða jafnvel
svolítið inn yfir sig. Dýpt þeirra var nokkur, eða svo mikil að öruggt væri að
dýrin gætu ekki stokkið eða klifrað upp úr gryfjunni. Á gryfjubotninum var
agninu dreift.3