Sunnanfari - 01.01.1898, Side 31

1
31
nema inu síðasta, en því er líka fullnsegt langt um
vonir fram, og þó að margt standi þar eðlilega til
bóta, þá er það mikið og þarft verk, sem hr. Björn
Jónsson og hjálparmenn hans hafa hór unnið, því
að eins og síðar verðr minzt á, þá á séra Jóuas
Jónasson, sem (sakir landssjóðsstyrksins) hefir feng-
ið „aðalhöfundar“-nafnhótina á tililhlaðinu, ekkert í
hókinni, nema ef vera skyldi stöku villur, sem yfir
hefir sézt að uppræta.
Þegar þá er litið til inna 5 atriða, er áðr hafa
verið nefnd, þá verðr fyrst fyrir að athuga oröa-
safnið.
Þar verð ég að taka fram, að eigi var ástæða
til að binda sig svo mjög við horð með hókina,
sem gert hefir verið; því að þar sem enga nýtilega
dansk-danska orðabók er að fá, þá har nauðsyn til
að hafa þessa hók talsvert fullkomna. Bókin getr
heldr ekki stór heitið, einar 39 hálf-axíir (19Y2 örk
í 16. hl. broti). Svo hefði mátt nota rúmið nokkuð
betr að dæmi Brynildsens í hans ágætu orðabók.
Loks nær það engri átt, að hver 'maðr hefði eldsi
fremr kosið að gefa 50 au. eða 1 kr. meira fyrir
nokkurn veginn fullnæga hók, í stað þess að fá hók,
sem hann í 10. hvert skifti flettir upp til ónýtis.
Og hér hefði svo sem 6—8 hálfarka stækkun getað
gert bókina nærri helmingi eigulegri, því að þá
hefði mátt hafa í henni meiri orðafjölda, og hæta
úr öðrum aðalskorti hennar.
Það er nú aðalgalli á orðsafni þessarar bókar,
að varla nokkurt dansk-norskt orð finst í henni,
þótt altíðkað sé nú í ritum þeirra Norðmanna, er
dönsku rita. Þetta er því meira mein, sem hók-
mentir Norðmanna nú um stund eru að ýmsu leyti
fremri bókmentum Dana, ekki í skáldskap að eins,
heldr og ýmsum öðrum greinum.
Það er hraparlegt að gefa út danska orðabók
og gera hana svo úr garði að orðasafninu til, að
eigi finnist í henni orð þau, sem heimsfrægir aðals-
höfundar (klassíkarar) eins og Björnson, Ihsen,
Kjelland viðhafa í ritum sínum. Það eru ekki þeir
einir, heldr allir inir merkustu af norsku höfundun-
um (þeim er eigi skrifa á norsku), sem tillit átti að
taka til. Dað átti að taka með þau orð, sem alt.íð
eru í tímaritum Norðmanna, og eins átti að geta
þess, er dönsk orð hafa aðra þýðing í Noregi en í
Danmörk. Ef ég undan skil lögskipaðar kenslu-
hækr, og nokkur daghlöð, þá er mér víst óhætt að
fullyrða, að nú sem stendr er á Islandi lesið meira
eftir norska höfuuda en danska.
Þetta er aðal-útásetning mín á orðasafu bók-
annnar. Það er því síðr afsakanlegt, sem ég bent.i
á þetta atriði fullu ári áðr en hókin kom út (£
„Ejallkonunni“, .38. og 39. thl. 1895). Þegar þess-
ari aðalaðfinning sleppir, þá er tiltölulega fátt að
orðasafninu að finna. Sárfá orð hefi ég orðið var
við, sem úr hefði mátt fella, þó að fáein slík megi
hitta, svo sem Gældstrœl, sem að vísu hefir aldrei
komið fyrir mig í dönsku og hvorki finst hjá Kon-
ráði, Larsen né Sundby, enda er ég jafnnær eftir
þýðiuguna „skuldarmaðr11, sem hókin gefr. Hitt
ber þó við oftar, að maðr saknar orða, sem hefðu
átt að vera tekin upp. Þannig hefði verið réttara
að hafa orðið Monoandri (einmenni, einbændi) úr
því að Polyandri er tekið. Þá hefði og ekki þurft
að misþýða Monogami og láta það þýða líka Mono-
andri. (Mormónar tíðkuðu ijölkvæmi, en hýflugur
lifa í fjölbændi; hver hýdrotning heíir 14—1500
hændr). Þá sakna ég orða eins og Marmelade,
Matriarkat, Morel, Merkantilisme, Dragkiste (algengt),
Bagstræv (nú títt í dönsku), Bagsvœr (rassstór),
Bredspor, bredsporet (hókin hefir: smálsporet), enraúet
(bókin hefir: toradet og treradet), Emission, emittere,
Sildelaas, Sildenod. Ur því að upp er tekið Median
(„nafn á stórum* prentpappír11), þá var og sjálfsagt
að taka líka Ordinær, Postil, PLoyal, Superroyal og
Imperial. Þetta eru alt nöfn á arkastærðum papp-
írs (ekki prentpappírs að eins). Þetta er rétt af
handahófi á þitt. Að annað eins orð og hente skuli
vanta, hlýtr auðvitað að vera slys eitt, þótt mein-
legt sé. Oviðkunnanlegt er, að finna ekki Mynt,
mynte o. fl. með tilvísún til M'ónt o. s. frv. Falsk-
mmtner hefir hókin, en ekki Falskmonter, sem er
eins títt og hetri mynd.
Annað atriði er áherzlan. Henni er alveg slépt,
og er það óþolandi, þar sem það var vandalaust,
fyrirhafnarlaust og þurfti alls engu rúmi að eyða
að sýna hana, og ég hafði í áðr nefndri „Fjall-
konu“-grein bent á þetta. Larsens orðahók sýnir
áherzluna áhverju orði: t. d. U'fordmet, Ufordm'elig-
hed; Stipen'dium, Stipendiát o. s. frv. Þetta mátti
gera hvort heldr með hroddi (') eða með íeitara
letri, t. d. Stipendium, Stipendint. Það er margr
maðr, þótt skólagenginn sé, sem. þarf leiðheiningar
í þessu. Og það er því síðr afsakanlegt að van-
hirða þetta, sem það þurfti ekkert að kosta að sýna
áherzluna.
Framburðrinn er þriðja atriði. Var einnig á það
hent í áðrnefndri „Fjallkonu“-grein, að engin orða-
bók yfir hfandi tungumál væri full-viðunandi án
þess að sýna framburð orðanna. Inn sanni aðal-
höfundr hókarinnar, útgefandinn (Björn Jónsson),
•) Ætti að vera: meðalstórum.