Óðinn - 01.07.1922, Qupperneq 9

ÓÐINN
57
Minnisvarðann, er lengst mun standa, reisti hann sjer
sjálfur. Hann er sönn ímynd þess, hvað manngildis-
maðurinn nær langt. Frá því að vera umkomulausi,
fátæki afdaladrengurinn, nær hann til þess að verða
einn mestmetni, afkastamesti og efnaðasti borgari
annars stærsta bæjarfjelags landsins.
Æskuhugsjónin rættist.
B. B.
si
Helgi Jónsson Laxdal
óðalsbóndi í Tungu á Svalbarðsströnd.
Fæddur 5. janúar 1856. Dáinn 14. apríl 1918.
Hann var fæddur á
Akureyri, og var faðir
hans ]ón skipstjóri Lax-
dal, sonur GrímS bók-
bindara Laxdals, ætt-
aður frá Giljá í Húna-
þingi. Var Jón faðir
Helga albróðir Eggerts
kaupm. Laxdals á Ak-
ureyri, sem kunnur er
um alt Norðurland fyrir
greind og höfðingsskap.
Ætt Helga sál. í föður-
ætt og ætt skáldsins
Gríms sál. Thomsens
á Bessastöðum koma
mjög saman, þótt hjer sje ekki rakið, og ættareinkennin
víða auðsæ þeim, er báðar ættirnar hafa þekt og
þekkja. Má til þeirra heimfaera orð Gr. Th., er hann
kvað um Honráð Gíslason:
„Forn í skapi, forn í máli“ —
„er sálir áttu settar stáli“.
Stál Laxdalsættarinnar er festa og trygð. — Móðir
Helga sál., Elín, dáin 1918, var dóttir Helga sál.
Helgasonar prentara í Viðey og á Akureyri, d. 1862.
Móðurætt Helga sál. og föðurætt Geirs vígslubiskups
á Akureyri má rekja saman, þótt hjer sje slept. En
minst er þessa til þess að sýna, að af bergi góðu var
Helgi sál. brotinn í báðar ættir. — Arið 1861 fluttist
Helgi sál. með foreldrum sínum frá Akureyri út á
Svalbarðsströnd, og var Ströndin síðan dvalarstaður
hans til dauðadags. Árið 1862 misti Helgi sál. föður
sinn, en 4 árum síðar giftist móðir hans aftur merkis-
manninum Stefáni bónda og hreppstjóra í Tungu, er
þar bjó samfleytt í 60 ár. Dvaldi Helgi á vegum
móður sinnar og stjúpa, uns hann, 25 ára að aldri,
giftist Guðnýju Grímsdóttur í Garðsvík, og byrjaði þá
búskap í Garðsvík móti tengdamóður sinni, Sæunni
Jónsdóttur, er þá var orðin ekkja. Samkvæmt dagbók
Helga sjálfs var stofn sá, er byrjað var með, þessi:
V2 kýr, 10 ær, 6 gemlingar, 1 hross. Svo sem gefur
að skilja, var stofn þessi ærið lítill til lífsframfæris
enda þótt kröfurnar þá væru á nokkuð annan veg
en nú. Jafnframt búskapnum lagði Helgi þá stund á
sjávarútveginn og gerðist skipstjóri á hákarlaskipi.
Var þetta á þeim árunum, er sá útvegur var stund-
aður með því harðfylgi og kappi hjer á Norðurlandi,
sjerstaklega á Eyjafirði, sem alþekt er og eldri menn
minnast oft. Saga þessa atvinnuvegar þyrfti einhvern
tíma að skrifast, svo merk var hún, sjerstök og stór-
feng. — Árið 1884 deyr Stefán hreppstjóri í Tungu,
og^ taka þá þau hjónin, Helgi og Guðný, við þeirri
jörð að öllu leyti. Bjó Helgi sál. úr því þar til dauða-
dags, samfleytt 34 ár, lengst sem leiguliði, en síðustu
árin sem sjálfseignarbóndi. >— Átta barna varð þeim
hjónunum auðið; synir 2 dóu á unga aldri; 6 á lífi,
öll hin mannvænlegustu: Grímur bóndi og oddviti á
Gautsstöðum, Jóhannes bóndi í Tungu, Jón ráðsmaður
hjá móður sinni í Tungu, Bernhard í gagnfræðaskól-
anum á Akureyri og Hlaðgerður og Anna ógiftar.
Jeg hygg, að ekki sje nema einn dómur allra þeirra,
er Helga sál. þektu, sá, að hann hafi verið í röð
hinna greindustu og merkustu bænda hjer norðan-
lands á sínum tíma, sannur íslenskur sæmdarbóndi á
mörgum sviðum, ástríkur eiginmaður og faðir, er
gerði býlið þekt á marga vegu, græddi það, prýddi
og bætti, gerði það að fyrirmyndarbýli, þar sem öll-
um gestum og gangandi, háum og lágum, var unum
að koma og dvelja. Enda hafði hann þar sjer við
hönd konu, sem er sjerstök að mannkostum og mann-
gildi. Gestrisnin í Tungu var engin uppgerð. Fram-
koma, samræður og ljúfmenska húsbóndans var með
þeim hætti, að maður gleymdi því, að maður var
gestur. En í þessu efni myndu þó skýrast tala hraktir
og þreyttir menn, og málleysingjar austan Vaðlaheiðar
á haustdaginn, væru þeir spurðir eða þeim ekki varnað
málsins. Hinu ytra manngildi Helga sál. lýsa verk
hans og störf í Tungu. Sjón er þar sögu ríkari, og
sjón margra hefur þar komið til. Hlaut hann líka í
lifanda lífi opinbera viðurkenningu þessa, þar sem
hann tvívegis — 1904, og aftur 1911 — fjekk verð-
laun úr Ræktunarsjóði íslands fyrir unnar jarðabætur,
og þess utan það, sem fæstum hlotnast, verðlaun úr
Styrktarsjóði Kristjáns konungs IX.. 1905, »jafnt fyrir
Helgi 1. Laxdal.