Óðinn - 01.07.1922, Síða 34

82
ÓÐINN
Jan Mayen og ferö þangað.
Eftir Freymóð Jóhannesson málara.
Lega, stærð og lögun.
Jan Mayen liggur í Norðuríshafinu um 350 sjómíl-
ur (kvartmílur) norðaustur af Siglufirði (Islandi) milli
70° 49' og 71° 9' n. br.; og milli 7° 53' og 9° 5'
v. 1. miðað við Greenw. Hún er 55 km. á lengd frá
suðvestri til norðausturs, og frá 3—15 km. á breidd.
Stærðin er 372 km.2
Eyjan er því ekki svo lítil, næstum því eins löng
og Eyjafjörður inn að Akureyri.
Eyjunni má skifta í þrent eftir landslagi: Norðaust-
ur, mið og suðvestur-hlutann. 011 er eyjan hálend.
Norðausturhlutinn er fjallið: Beerenberg (Bjarnar-
fjall) og er langstærsti hluti eyjarinnar 2545 m. á
hæð. (Oræfajökull er 2119 m. á hæð).
Þá kemur miðhlutinn, sem er að jafnaði um 3 km.
á breidd og upp að 400 m. á hæð. Þar skiftast á fell
og gil og skörð, eða dalamyndanir.
Suður-hlutinn er aftur nokkru breiðari, 9—10 km.
og alt að 840 m. á hæð (Franz Jóseps fjall). Eru á
þeim hluta eyjarinnar gamlir eldgígar hjer og þar.
Mest öll er eyjan sæbrött, og ekkert undirlendi
nema helst upp frá Rekavík að suðaustan, og Maríu-
vík að norðvestan. En þó eru það ekki nema tiltölu-
lega mjóar sandspildur meðfram sjónum.
Eyjan er ekkert vogskorin. Engir firðir, að eins
víkur, sem skerast mjög stutt inn í landið. Það má
því heita hafnlaust. Þó má liggja við eyna í flestum
veðrum, með því að færa sig til og liggja í skjóli við
hana, því víðast hvar í víkum er góður legubotn og
hreint, þ. e. skerja og boðalaust. Að eins við suðvest-
urendann sunnanverðan eru nokkur sker skamt und-
an landi; annars má heita skerjalaust við eyna.
Lending er víðast mjög góð, því í víkum er fjaran
ægisandur, laus við alt stórgrýti.
Helstu vikurnar eru: Rekavík að suðaustan og
Maríuvík og Norðurvík (English Bught) að nerðvest-
an. Er Norðurvík, eða sá hluti hennar, sem kallast
Rostungavík (Hvalross Gat) — eina víkin, sem kalla
mætti höfn. Þar er líka hægt að liggja í öllum áttum,
nema vestan og norðvestan, því þá stendur þar upp á.
Fundur og fyrri rannsóknarferðir.
Jan Mayen er fundin af hollenskum sæfara Jan
Mayen að nafni, árið 1611, og er eyjan heitin eftir
honum. Þó hefur hún líklega verið sjeð fyrst af Hud-
son, norðurfaranum fræga, 1607.
Vmsra þjóða menn hafa komið til Jan Mayen og
dvalið þar um lengri eða skemri tíma, annaðhvort við
rannsóknir eða veiðar.
Fyrst framan af voru það einkum Hollendingar,
sem komu til eyjarinnar. Stunduðu þeir þar hvalveið-
ar og bræddu lýsið þar í landi. Sjást enn þá leifar
af hlóðunum undan bræðslupottunum og merki þess,
að þar hafa staðið trjeskúrar. Múrsteinshrúgur eru
þar á ýmsum stöðum.
Fyrst var mikið af hvölum við eyna, og fengu skip
þau, er þar voru við veiðar, geysileg ósköp af lýsi.
Eitt einasta skip fjekk stundum yfir árið margar þús-
undir tunna af lýsi.
A síðari árum eru það mest Norðmenn, sem hafa
stundað veiðar við eyna, helst selveiðar — líka hvala-
veiðar fyrst framan af. En af fisktegundum er þar
mjög lítið.
Haustið 1633 urðu 7 Hollendingar eftir á Jan
Mayen. Áttu þeir að hafa vetrarsetu þar, til þess að
kynnast veðuráttufari, og ýmsu fleiru. Mennirnir, sem
til þess arna urðu og sjálfir höfðu boðist til þess,
settust að suðvestan á eynni, i vík, sem síðan heitir
»7 Hollendinga vík«. Það var 24. ágúst. En þegar
komið var til eyjarinnar sumarið eftir, 4. júní, voru
vetrarsetumennirnir allir dauðir. Höfðu þeir veikst af
skyrbjúg er leið á veturinn, vegna þess að þá vant-
aði alt nýmeti. Dagbók höfðu þeir haldið um vetur-
inn, þangað til 30. apríl. Þann dag endar hún. Var
þá einn þeirra fjelaga dauður, en allir hinir fárveikir.
— Einn þeirra fanst með brauðsneið í hendinni og
bænakver við hlið sjer. Annar fanst með útrjettan
handlegg; hafði hann verið að seilast eftir smyrsla-
krús, er hann dó.
I dagbókinni, sem þeir hjeldu, og fanst óskemd,
er sagt, að 28. ágúst hafi snjóað. I september
kom hlýrri kafli; en í októberbyrjun kólnaði mjög,
og 9. sama mánaðar var orðið svo kalt, að þeir
treystu sjer ekki út úr vetrarbúðinni. Um sama leyti
rak ís að eynni, og með honum komu birnir og selir.
10. nóvember hvarf sólin og sást ekki fyr en 25.
febrúar. (Það er að segja niður við sjávarmál, því
auðvitað sjest hún lengur uppi á hálendinu). í mars
lónaði ísinn ofurlítið frá eynni og sáust þá margir
hvalir fyrir landi. í apríl byrjaði svo aftur að hlýna í
veðri.
Sumarið 1817 kom W. Scoresby, enskur maður,
með hvalveiðamönnum til eyjarinnar, kannaði hana og
gerði þar ýmsar athuganir.