Eimreiðin - 01.05.1907, Blaðsíða 17

97
Hjá fæstum gæti samanburðurinn náð yfir vítt svæði. En það gerði ekki
svo mikið til. Ef margir gerðu þetta, gæti margt smátt gjört eitt stórt.
Ríður meira á, að það, sem sagt er, sé áreiðanlegt, en að svæðið, sem
til samanburðar er tekið, sé sérlega stórt. Hefði hver fyrir sig t. a. m.
hreppinn sinn fyrir augum og ekki meira, þá mætti vænta þess, að hann
vissi hvað hann færi með. Á hinn bóginn má oftast gjöra ráð fyrir, að
lýsing aldarháttar í einum hreppi eigi líka að mörgu leyti við nágranna-
hreppana. Væri þetta títt, — sem vonandi verður. — þá kæmi saman-
burðarlýsingar úr flestum hreppum á nokkru tímabili, og með því móti
fengist með tímanum efni í vísindalega menningarsögu.
Þeir séra Þorkell Bjarnason og Olafur dbrm. Sigurðsson hafa nú
lagt hornsteina undir slíka byggingu. Ritgerðir þeirra hafa bent mér á,
hve þýðingarmikið það gæti verið, að þess konar ritgjörðir kæmi frá
sem flestum mönnum, jafnvel þó hver um sig væri ekki mjög yfirgrips-
mikil. f*ær mundu þá bæta hver aðra upp.
Þess vegna hefir mér komið í hug að gjöra tilraun til að bera saman
ýms atriði í aldarhætti æskuára minna og elliára, þar eð ég er nú meir
en hálfsjötugur, hefi alla æfi átt heimili á sama bæ og man enn nokkurn
veginn glögt eftir mönnum og viðburðum frá því ég var 12 ára gamall;
en það var árið 1850. Svo hefi ég líka enn nokkra eldri menn til að
bera mig saman við. Ekki ætla ég mér stærra svæði en hreppinn minn:
Gnúpverjahrepp, og verð þó að láta mér nægja að taka að eins fram
hið helzta, þó margt hljóti að verða ótalið, sem telja mætti.
Helztu atriðin eru þau, sem hér fara á eftir:
Húsakynni. Um 1850 og lengi eftir það var hvert einasta hús
hér í hreppnum með torfveggjum ogtorfþaki: kirkjan auk heldur annað.
En um þær mundir bygði Jón bóndi Sigurðsson á Skriðufelli ofurlítið
timburhús á hlaðinu þar. Það var geymsluhús; en í öðrum enda þess
var laglegt svefnherbergi, Húsið var síðar, við eigendaskifti, rifið og
flutt burtu úr hreppnum. — Þá voru hús hér alment fremur mjó; annað
var ekki fært vegna leka, meðan ekki þektust önnur þök en torfþök, —
því hér er rigningasamt. Flest voru þau gerð upp með sperrum. — Þó
sá ég 2 eða 3 hús gerð upp með bitum og »dvergum«. Og á einum
bæ sá ég lambhúskofa topphlaðna saman að ofan án allra viða. En þetta
hvorttveggja var þá að leggjast niður. Á baðstofum, flestum eða öllum,
var skarsúð af borðum lögð utan á sperrurnar og flestar voru þær þilj-
aðar innan. En »fjalagólf« var óvíða nema í stofuhúsum. Á 2 bæjum
voru baðstofur á lofti og stofuhús undir. Það var kölluð portbygging.
Á 3 eða 4 bæjum voru sérstök stofuhús, fremur lítil, þiljuð innan, en
eigi máluð. Yfir þeim var geymsluloft. Ekki man ég eftir neinum þeim
bæ, að ekki væri þil fyrir bæjardyrum og skemmu, víða líka fyrir smiðju,
og á nokkrum bæjum voru skemmur tvær. Þilin vissu öll fram á hlaðið
og voru hér um bil í beinni röð. Flestar baðstofur sneru líka stöfnum
fram á hlaðið. — Þó man ég eftir 2, sem voru þversum að baki ann-
arra bæjarhúsa, eins og enn á sér stað nyrðra og vestra. En það bygg-
ingarlag var þá að hverfa. í fyrstu var engin baðstofa með stofuþili að
framan, heldur torfgaflhlað með víðri gluggatóft. Var þar í gluggi með
4 eða 6 rúðum. Á stærri baðstofum voru einnig þakgluggar á hliðunum;
7