Eimreiðin - 01.05.1907, Page 24

104
ekki úr holdum«. Var þó tlðast, að þeim var lítið gefið og þá helzt
úrgangur. En þau voru ólíku minna brúkuð þá en nú: minna var verzlað
og aðdrættir minni. Á flestum bæjum var eldishestur, sem eingöngu var
hafður til reiðar. »Hestamenn« voru hér þá ekki allfáir. Keptu þeir
hver við annan að hafa sinn hest fjörugastan, vakrastan og fljótastan.
Og jafnan er menn áttu samleið lausríðandi, var sjálfsagt, að Iáta hest-
ana reyna sig. Á þessa hesta reyndi oft mikið. En þeir áttu gott og
voru fjörmiklir og glaðlegir. Menn unnu þeim og létu þá ógjarna fala.
En hið sorglega var, að í ellinni voru þeir oftast gerðir að áburðar-
hestum. Má hugsa sér hvernig þeim hefir þá liðið, er áður höfðu van-
ist svo góðu. Undantekningar voru samt frá þessu. — Mjólkurkýr voru
teknar á gjöf strax á haustin, en geldum kúm og nautum var oft beitt
nokkuð framan af. Oftast var það bóndi sjálfur, sem skamtaði heyið, en
einhver unglingur eða kerling var að öðru leyti í fjósinu. f’angað safn-
aðist svo unga fólkið í rökkrinu, söng og kvað eða sagði sögur, og var
þar oft glatt á hjalla. Þá er kýr fóru að stálma, var farið að gefa þeim
meira og betra fóður: »gefa þeim til«, og var því haldið áfram eftir
burðinn meðan kýrin mjólkaði vel, en dregið af henni, er hún tók að
geldast. Eigi var venja að mæla mjólkurhæð kúa nema fyrst eftir burðinn.
Sauðfjármeðferðin breyttist til muna eftir niðurskurðinn 1857. Þá
var hinum gamla fjárstofni gjöreytt vegna fjárkláðans og nýr stofn
keyptur norðan úr Þingeyjarsýslu. Var sauðfé manna fátt fyrst í stað á
eftir, og til að hafa þess sem mest not ólu menn það sem bezt. Sýndi
þá reynslan, að færra fé betra gefur tiltölulega meiri arð en fleira
lakara. Raunar fjölgaði féð aftur smátt og smátt. En samt hafa menn
síðan haft það fyrir aðalreglu, að beita vægt, en fóðra svo, að skepnur
haldi sem bezt holdum. En til þess þurfti að varast, að setja skepnur
djarft á heyin. En þar var til skamms tíma vandi á báðar hendur. Ávalt
var von á bráðapestinni. Hún drap hér árlega fleira eða færra fé á
hverjum bæ, þó mismunur væri á því. Stundum byrjaði hún strax á
haustin, en stundum eigi fyr en komið var fram á vetur og stöku vetur
bar lítið á henni. Urðu menn jafnan að setja fleira á en ella mundi, til
að ætla fyrir henni. Gat því svo farið, að ofsett yrði á heyin, ef hún
varð væg. Við þessi vandræði áttu menn að stríða, þar til nú fyrir fám
árum, að fundin var bólusetning við pestinni. Síðan hefir hún ekki verið
til hnekkis. Fyrir eigi allfáum árum tóku ýmsir bændur hér að fá sér
kynbótahrúta frá þeim stöðum, sem fé var álitið betra. En bráðapestin
ónýtti þær tilraunir að mestu. Nú hafa menn hér fyrir stafni kynbætur
alls búpenings, hesta, sauðfjár og kúa. Enn er það skamt komið. En
öllum mun þó ljóst orðið, að aðalskilyrði allra kynbóta er góð og skyn-
samleg meðferð. Nokkuð langt er síðan bændur hættu alment að róa
út og er kvenfólki eigi ætluð fjárhirðing síðan. Nú er fjárhirðir jafnan
hinn sami allan veturinn og verður við það meiri samkvæmni í meðferð-
inni. Nú eru og fjárhús bjartari og rúmbetri og víða komin garðahús í
stað jötuhúsa. Minni áherzla er nú Iögð á eldishesta en áður og fremur
er sjaldgæft að sjá menn reyna hesta sína. Þó eiga ýmsir hér enn all-
góða reiðhesta. Eigi er hestum nú beitt jafnhart og áður var. En þeir
eru brúkaðir meira. Lestaferðir jukust mjög á síðari árum, því viðskifta-
lífið jókst hér sem annarstaðar. Nú eru þó lestaferðir óðum að hverfa