Bókasafnið - 01.03.1990, Blaðsíða 18

efstu bekkjum grunnskólans, enda hafði 9. bekkur bæst
við með gildistöku grunnskólalaganna 1974.
Kannanirnar spanna full 20 ár og þess er að vænta að
nokkrar breytingar verði á lestrarvenjum á jafnlöngum
tíma, ekki síður en á ferðavenjum og sjónvarpsnotkun.
Tafla 4, sem sýnir meðalfjölda lesinna bóka á hverjum
tíma samkvæmt svörum ungmennanna, gefur til kynna
töluverðar sveiflur.
Tafla 4
„Hefurþú lesið einhverjar hækur
(fyrir utan skólabækurnar) síðustu 30 dagana?"
Reykjavíkurskólar, 4.-9. bekkur.
Meðalfjöldi lesinna bóka 1968-1988.
1968* 1979 1985 1988**
Meðaltalbóka 4,1 7,2 4,8 2,7
* 4.-8. bckkur. ** Einn skóli.
Taflan gefur til kynna miklar svciflur í bóklestri reyk-
vískra ungmenna og í heildina virðist mjög hafa dregið úr
bóklestri þeirra á 9. áratugnum í kjölfar umtalsverðrar
aukningar á 8. áratugnum. Dreifmg svaranna að baki
þessum meðalgildum er mjög mikil og þess vegna er for-
vitnilegt að líta einnig á jaðarhópa þeirra sem lesa engar
bækur að eigin sögn og þeirra sem lesa mjög margar
bækur (hér er miðað við 10 bækur eða fleiri á mánuði). Á
töflu 5 má sjá hvernig „bóklausi“ hópurinn virðist fara
mjög vaxandi en hópur „lestrarhesta“ virðist skreppa
saman.
Tafla 5
„Hefurþú lesið einhverjar bækur
(fyrir utan skólabækurnar) síðustu 30 dagana?"
Reykjavíkurskólar, 1968-1988
Hlutfall þeirra sem segjast enga bók hafa lesið
og þeirra sem segjast hafa lesið 10 bækur eða fleiri.
1968 1979 1985 1988
Lásu enga bók 11% 12% 14% 21%
Lásu 10 bækur eða fleiri 10% 26% 16% 5%
Fjöldi svarenda 372 482 490 586
Vissulega gefa töflur 4 og 5 til kynna mjög stórbrotnar
breytingar, en í raun má telja líklegt að breytingarnar séu
jafnvel enn róttækari. Ástæðan er sú að í augum mjög
margra nútímaungmenna er „bók“ allmiklu teygjanlegra
hugtak en það var áður og nær nú auðveldlega yfir það
sem fullorðnir mundu fremur kalla „myndasöguhefti" og
eru vitaskuld miklu fljótlesnari og á allan hátt rýrari í roð-
inu en bækur í hefðbundnum skilningi. Myndasöguheftin
komu einmitt til sögunnar á 8. áratugnum og telja verður
líklegt að þau skýri að einhverju leyti hina miklu fjölgun
„lestrarhesta" sem kemur fram milli 1968 og 1979.
Fækkun þeirra eftir 1979 stingur enn meira í augu fyrir
vikið. Hér er að sjálfsögðu engin leið að leita tæmandi
skýringa á ofangreindri þróun en ekki leikur vafi á að tóm-
stundir ungmenna eru að ýmsu leyti fjölbreyttari en áður
og valkostir á þeim vettvangi fleiri. Ég mun staldra við
hlutverk og hugsanleg áhrifnýju fjölmiðlanna, sjónvarps
og myndbanda. Sainkeppni af hálfu sjónvarps var þegar
komin til sögu þegar fyrsta könnunin fór fram árið 1968.
Samanburður við sjónvarpslaust svæði (Akureyri) leiddi í
ljós að þar var bóklestur nokkru meiri á þeim tíma, en
munurinn var hins vegar horfinn 1985.
Ef vikið er aftur að töflum 4 og 5 þá vekur athygli að alls
ekki dró úr bóklestri á áttunda áratugnum sem þó mætti
með réttu nefna „sjónvarpsáratuginn" á íslandi. Á upp-
hafsárum og blómaskeiði myndbandanna (1980-85) virð-
ist hins vegar hafa dregið verulega úr bóklestri. Árið 1988
voru myndböndin orðin enn útbreiddari en 1985 og ný
sjónvarpsstöð hafði fest sig í sessi með þeim afleiðingum
m.a. að framboð á sjónvarpsefni hafði þrefaldast. Eins og
tafla 2 gaf til kynna hefur „skjánotkun" (þ.e. samanlögð
sjónvarps- og myndbandanotkun) stóraukist á 9. ára-
tugnum og samtímis því er staða bóklesturs veikari en
nokkru sinni frá því þessar kannanir hófust. Ýmsar fleiri
breytingar hafa orðið á fjölmiðlaheimi okkar á þessum
tíma og eru nokkrar þeirra tíundaðar í töflu 6.
Auk þess sem fram kemur í töflu 6 má geta um sívax-
andi samanlagðan blaðsíðuQölda reykvískra dagblaða og
mikla grósku í útgáfu tímarita sem hvort tveggja hlýtur að
keppa við bækur um tíma ungmenna. Tafla 7 sýnir meðal-
fjölda lesinna bóka eftir aldri í könnununum fjórum.
Þótt tölurnar séu ólíkar þá er tilhneigingin hin sama í öll
fjögur skiptin, þ.e. að bóklestur dregst saman eftir því
sem líður á unglingsárin. Minnkandi bóklestur á unglings-
árum er m.ö.o. sígilt fyrirbæri sem ekki verður skrifað á
reikning fjölmiðlabyltingarinnar eða annarra umhverfis-
breytinga síðari tíma. Reyndar dregur einnig úr „skjá-
Tafla 6 Breytingar á fjölmiðlaheimi Reykvíkinga 1968-1988.
Áriðl968: Árið 1979: Árið 1985: Árið 1988:
Ein útvarpsrás (auk Keflav.) Ein útvarpsrás (auk Keflav.) Tvær útvarpsrásir Fjórarútvarpsrásir (auk smástöðva)
Hljómsnældur Hljómsnældur Hljómsnældur Hljómsnældur
óþekktar geysiútbreiddar geysiútbreiddar geysiútbreiddar
Einsjónvarpsstöð Ein sjónvarpsstöð Ein sjónvarpsstöð Tvær sjónvarpsstöðvar
Engin myndbönd Engin myndbönd Myndbandstæki á Qölda heimila Myndbandstæki á heimili flestra ungmenna
18
BÓKASAFNIÐ