Bókasafnið - 01.03.1990, Blaðsíða 54

20. útgáfunni að fella Manual inn í heildarútgáfuna. Pessi
handbók er alls um 220 síður og kemur á eftir efnislykli í 4.
bindi. Þarna er m.a. að finna greinargóðar leiðbeiningar
um val milli marktalna ef efni dreifist víða og er þar stuðst
við notkun kerfisins hjá Library of Congress. Vegna
íslenskra notenda stefnir Flokkunarnefnd að því að senda
út lista um þær breytingar sem orðið hafa í flokkun síðan
Flokkunarkerfi kom út haustið 1987, ennfremur í heild
efnisflokkinn 780 endurskoðaðan ásamt efnislykli fyrir
sama svið.
Lyklun - til móts við hinn mannlega þátt
Flokkun þjónar, sem áður scgir, þeim tilgangi að rit/
safngögn um sama efni standi saman, með þeim undan-
tekningum sem áður greinir. En flokkun er jafnframt
aðferð til efnisgreiningar og marktölur (marktákn) hafa
því einnig gildi við upplýsingaheimt í hvers kyns skrám
og gagnabrunnum. Það er þó ljóst að notendum er fæst-
um tamt að hugsa í tölum eða táknum. Venjulegt mælt
mál hæfir betur hugsunarhætti flestra. Því hafa mörg söfn
og gagnamiðstöðvar úti í hinum stóra heimi tekið upp
notkun efnisorða til að leiða notandann að efninu. Fíjá
enskumælandi þjóðum (og ýmsum öðrum þjóðum í
minna mæli) eru til staðlaðar efnisorðaskrár (thesauri) í
ýmsum greinum og eru þær notaðar við lyklun heimilda
og gagnaheimt. Erlendar kannanir benda til þess að leitir
eftir marktáknum og lykilorðum bæti hvor aðra upp.
Hér á landi eigum við enn enga hefð í gerð efnisorða-
skráa eða lyklun þótt vissulega hafi margir verið sammála
um þörfina á þessum vettvangi fyrir löngu. Nokkur söfn
hafa stuðst við ófullkomna heimagerða efnisorðalista í
einhverjum mæli og önnur hafa notað efnisorðaskrár á
ensku við lyklun heimilda.
Um þessar mundir stöndum við á þeim tímamótum að
stærstu söfn landsins eru að tölvuvæðast. Einhver smærri
söfn munu væntanlega fylgja á eftir smátt og smátt. Safn-
notendur fá þar með beinan aðgang að safnefni gegnum
tölvuskrár í þeim söfnum sem tölvuvæðast til fulls. í
almenningsaðgangi tölvukerfis og samskrá verður unnt
að leita eftir hefðbundnum leiðum sem menn þekkja úr
spjaldskrám, svo sem höfundi, titli, ritröð, ráðstefnu
o.s.frv., ennfremur einstökum orðum innan tiltekinna
sviða í færslu, svo sem efnisberandi orðum í titlum. Efnis-
orð í titli segja hins vegar oft ekki nema hluta sögunnar
um efni rits. Til þess að leitarþáttur tölvukerfis nýtist til
fulls þarf, ef vel á að vera, að lykla það efni sem skráð er,
jafnt sjálfstæð verk sem greinar. Ef lyklunin á að teljast
markviss þurfa lykilorðin að vera stöðluð. í stöðluðum
efnisorðaskrám er bcitt orðstýringu samkvæmt fyrirfranr
ákveðnum reglum. Þar er sýnt hvaða orð má nota til lykl-
unar og hver ekki (ef t.d. unr samheiti er að ræða), sömu-
leiðis víðari og þrengri heiti innan sama stigveldis. Til-
gangurinn er sá að tryggja að samræmi sé í vídd/sérhæfni
lykilorða og með þessu móti er ennfremur komið í veg
fyrir að efni dreifist handahófskennt á mörg heiti er tákna
hið sanra.
íslensk þýðing á ISO staðli
Til þess að koma þessu brýna máli á nokkurn rekspöl
var um rnitt síðasta ár ráðist í að þýða úr ensku alþjóðlegan
staðal um gerð efnisorðaskráa, ISO 2788. Stóð Flokkun-
arnefnd að þýðingunni. í henni er að finna íslensk dænri
um sérhverja þá reglu sem í staðlinum er sett fram. Orð-
myndun og orðanotkun í ensku er mjög ólík því sem
gildir um íslensku og er íslenska þýðingin því, ásamt
dæmasafninu, nauðsynlegt hjálpargagn fyrir hvern þann
sem ætlar sér að taka saman efnisorðaskrá á íslensku. Auk
staðalþýðingarinnar var hafin vinna við nokkrar efnisorða-
skrár á íslensku á vegum nefndarinnar, lengst er komin
efnisorðaskrá í tölvufræði. Efnisorðaskrár þarf síðan að
forprófa á nægilega umfangsmiklum ritakosti á sviðinu
áður en unnt er að gefa þær út eða taka í almenna notkun.
Framhaldið ræðst svo af þeirri fjárveitingu sem til verk-
efnisins fæst.
SUMMARY
Progressive trends in classification and indexing
The article presents an overview oflibrary classification and indexing
activities in an Icelandic context. The purposc of classification is briefly
explicated and the process is illustrated by a historical survey of Dewey
Dccimal Classification including its rcviewing mechanism which pre-
cedes the various cditions. Reference is made to the abbreviated Ice-
landic version published in 1987. The author also considers the most
important changes and revisions made in the latest, 20th edition of
DDC. Progress in indexing is on the othcr hand due to the increasing
nced to provide access to information through natural language terms.
One potential means to this end is building thcsauri (controlled vocabu-
lary of standardized terms). To facilitate this process ISO standard 2788
has been translated incorporating examples in Icelandic.
54
BÓKASAFNIÐ