Bókasafnið - 01.03.1990, Blaðsíða 17

Þorbjörn Broddason dósent, Háskóla íslands
Bóklestur og ungmenni
Um alllangt skeið hef ég, einn eða með öðrum, gert
kannanir meðal íslenskra ungmenna á aldrinum
10-15 ára. Markmið þessara kannana er og hefur verið að
varpa ofurlitlu ljósi á líf ungmennanna, vcnjur þeirra og
viðhorf. Þessar kannanir hafa farið þannig fram að staðl-
aðir, skriflegir spurningalistar hafa verið lagðir fyrir
slembiúrtak nokkurra hundruða grunnskólanema og
höfum við notið ntikillar velvildar skólayfirvalda við að
ná til þeirra. Spurningar okkar hafa í ríkum mæli lotið að
tómstundavenjum og hafa spurningar um fjölmiðla-
notkun verið fyrirferðarmestar. Fyrsta könnunin fór fram
fyrir rúmum tuttugu árunt og þær sem síðar hafa verið
gerðar hafa að hluta til byggst á spurningum samhljóða
þeim sem lagðar voru fyrir í fyrstu könnuninni. Við erum
því búin að safna sjóði upplýsinga sem m.a. má beita til að
leggja mat á breytingar á tómstundavenjum frá því á síðari
hluta 7. áratugarins og fram á okkar dag. Breytingarnar
eru margvíslegar og eiga sér vitaskuld mismunandi
skýringar. Ungmennin hafa breyst og heimurinn hefur
breyst. Sjóndeildarhringurinn er miklu stærri nú en fyrir
tuttugu árum og ungmenni eru betur upplýst. Það má
ugglaust þakka skólakerfmu í einhverjum mæli og einnig
bókaútgáfu og bókasöfnum. Ekki síður hefur hann þó
stækkað vegna aukinnar og bættrar fjölmiðlunar og auk-
inna ferðalaga. Þegar kannanir okkar hófust árið 1968
kvaðst rúmur fnnmtungur þátttakenda í þeini (þeirra sem
búsettir voru í Reykjavík) hafa farið utan. Sautján áruni
síðar hafði þetta hlutfall aukist í nær þrjá fjórðu hluta (tafla
1).
Tafla 2
Sjónvarps- og myndbandanotkun
mæld og áætluð í klukkustundum.
Reykjavíkurúrtök 1968-1985, einn skóli 1988.
4.-8. bekkur 1968
4.-9. bekkur 1979
4.-9. bekkur 1985
4.-9. bekkur 1988
10 klst. á viku
13 klst. á viku
16 klst. á viku
27 klst. á viku
„venjulegs" íbúa hins iðnvædda hluta heimsins á okkar
dögum (tafla 3). Taflan er byggð á heimildum úr ýmsum
áttum og miðað er við 80 ára lífslíkur einstaklings sem
fæddur er skömmu eftir miðja 20. öld.
Tafla 3
Áætlaður tími sem fer í ýmsar athafnir
„venjulegs11 íbúa iðnvædda heimsins
(fædds nálægt 1960) á 80 ára ævi.
Svefn 27 ár
Vinna 12 ár
Sjónvarpsnotkun 8ár
Önnur fjölmiðlanotkun 7 ár
Seta á skólabekk 2ár
Allaraðrarathafnir 24 ár
Taflal
„Hefurþú einhvern tíma farið til útlanda?“
Hlutfall þeirra sem svöruðu játandi.
Reykjavíkurúrtök.
4.-8. bekkur 1968: 21%
4.-9. bekkur 1979: 57%
4.-9. bekkur 1985: 73%
Á tveimur áratugum hafa utanferðir með öðrum
orðum breyst úr því að vera forréttindi lítils minnihluta
ungmenna í það að vera hluti af lífsreynslu þeirra flestra.
Breytingar á sjónvarpsnotkun hafa ekki síður verið drama-
tískar (tafla 2; síðari mælingarnar tvær taka til sjónvarps-
og myndbandanotkunar samanlagðrar og er það hér eftir
nefnt „skjánotkun" til aðgreiningar frá sjónvarpsnotkun
einni saman og myndbandanotkun einni saman).
Eins og þessar tvær töflur bera með sér þá er ekki
ofmælt að heimur íslenskra ungmenna hafi tekið
nokkrum breytingum síðustu tvo áratugina, en auðvitað
er ótalmargt annað sem kemur við þá sögu. Ég hef til
gamans gert töflu yfir árafjöldann sem fer í ýmsar athafnir
Þessi tafla liti töluvert öðru vísi út ef miðað væri við ein-
stakling fæddan 30 eða 40 árum fyrr. Eins og sjá má er gert
ráð fyrir að nokkru lengri tími fari í fjölmiðlanotkun
samanlagða en í vinnuna og kann það að koma ein-
hverjum á óvart. Þeim 24 árum sem áætluð eru í „Allar
aðrar athafnir" er m.a. varið til neyslu matar, ferða til og
frá vinnu, annarra ferðalaga, sumarleyfa, makaleitar, fjöl-
skyldulífs, félagslífs, lesturs góðra og slæmra bóka og
þannig mætti lengi telja.
Ein spurningin á spurningalista okkar hljóðaði reyndar
á þessa leið:
„Hefurþú lesið einhverjar bækur (fyrir utan skólabæk-
urnar) síðustu 30 dagana?“ og verður hér fjallað lítillega
um svör Reykjavíkurungmenna við henni árin 1968,
1979, 1985 og 1988. í þrjú fyrstu skiptin voru þátttak-
endur fengnir úr 5-8 skólum1 en í síðasta skiptið var aðeins
farið í einn skóla og ekki tekið úrtak, heldur leitað til allra
nemenda í 4.-9. bekk. í fyrstu könnuninni voru þátttak-
endur úr 5 efstu bekkjum skyldunámsins en eftir það úr 6
' í þessi skipti voru spurningalistar reyndar einnig lagðir fyrir skólaung-
menni á Akureyri og í Vestmannaeyjum, en nær ekkert er vitnað til
svara þeirra í þessari grein.
BÓKASAFNIÐ
17